Aquel zoqueiro (25)

.../...
Ao outro día volvemos ás patacas, para terminar a recolleita, así que o meu ripeiro estivo, ¡no seu lugar, descanso! A mediodía, dous toques: O de defuntos, no que rezamos polo meu amigo e compañeiro da escola, César; despois deron as doce, e tamén nos paramos a rezar: El ángel del Señor anunció a María, y concibió por obra y gracia del Espíritu Santo. Dios te salve María…

Coas patacas recollidas, co resto delas, a madriña foise para a casa, á cociña, a prepara-lo xantar, que meu avó, a pesares da súa coxeira, bastábase para ir ao prado de Maxide, trae-las vacas, xunguilas, volver en busca do carro…, ¡e máis que fose! Eu achegueime ao ripeiro, onde aquel pillabán daquel Zoqueiro me esmaltara unhas zocas de home, coa madeira doutro toro que tiña os nós podres, para que as furase eu, a xeito de prácticas, e aínda así sobráballe tempo, que o pillamos confesando na Hilda de Brais; estáballe preguntando polas cousas de Cuba, de onde viñera recentemente para acabar de criada do señor Manuel de Brais:

-Pois eu, de ti, muller, de aló non me viña, que moi doce ten que ser ese país para criar unhas mozas do teu donaire… ¡Claro, é a terra do azucre!

Ela, sen deterse moito naqueles piropos do Zoqueiro:

-Aló quedei sen pais, e por iso vin para xunto de meus tíos, aí na Braña, pero nisto empezou a Guerra, ¡e xa non puiden volver!

-¡Vaia por Deus! Pero non hai mal que por ben non veña, que así tente o Brais…

O Zoqueiro, que xa o coñecemos, íase polo malo, pero a rapaciña, ou era inocente, ou sabía facerse:

-Hoxe non está, que vai aló en Martín, que lle dixeron dunha boa besta, e como se puxo tan gordo, pesa moito, e precisa un animal resistente.

-¡Claro, claro, que un peso así non é para telo enriba…; e menos con frecuencia!

A madriña estaba que trilaba con aquela pendanga de ¿criada? do veciño da parte de abaixo, aquel Brais, que de tal xeito viñera a substituír unha santa, aquela señora Xosefa de tan feliz memoria, pero a veciñanza é a veciñanza, así que a invitou para que comese con nosoutros…, “que así segues contándolle as cousas de Cuba ao Zoqueiro”.

-Acéptollo, señora, pois face-lo caldo para min soa faime pouca graza, que por iso me acheguei aquí, de aburrida, pero a cousa alargouse porque este señor deu en preguntarme, de todo e por todo, ¡que logo me confesou mellor có cura!

Non sei moi ben en que me baseaba, pero tiña o presentimento de que pouco lle tería confesado ao noso cura, a don Benito, pois, co preguntón que era, habíalle de custar un esforzo aplicarlle o seu, ¡Ego absolvo peccata tuis…! Ata a min me tiña namorado, que desde que tal rapaza por alí asomou, foi o meu modelo da beldade, da simpatía, e de…, ¡diso que penso pero non o digo, que por onde pasaba ardían incluso os nenos! Tempo adiante cambiei de opinión, de idealización, pois Xildas coma aquela non son o tipo que un mozo sensato leve ao altar.

A mediodía aprendín de Cuba bastante máis do que levaba sabido: Clima, casas, paseos, xardíns, praias… ¡En definitiva, a boa vida que se pegaban os gringos, os do Norte, que por algo se lles antollara a posesión e mailo control da nosa Cuba!

-¿E os nosos, que? ¡Chegar e encher, supoño; pesos á abada, a puñados!

Ben sabía o Zoqueiro que non era así, pero o seu goce estaba en tirarlle da lingua á rapaza. Pero ela foi, ou sincera ou inocente:

-En Cuba ganan máis as mulleres…, ¡se saben levantar a fanguela!

Non seguiron confesando, que estaba o cativo nas inmediacións, e tanto o Zoqueiro coma os da casa ben notaron que eu as anotaba todas, ¡aínda que non tivese un lapis! Xa que non falaban de nada substancioso, a imaxinación do rapaz remontouse aos terreos da memoria, e din en lembrarme da señora Xosefa de Brais, ¡que aquela si que era da tribo de San Xosé! Nada un pouco lonxe, no lugar de Xerbolés, pero aclimatárase perfectamente, tanto ás costas coma ao marido, evidencia da súa santidade. Din en matinar que miúda sorpresa se debeu levar no Ceo ao ver que o seu viúvo non só lle levara aquela…, ¿moza?, para coidar da enferma, senón máis ben para prepara-la súa substitución. Á Ama, para facerlle aquelas sopiñas con viño e azucre, que lle alargaron algo a vida, por pouco que fose; en canto ao Amo, a pesares da súa asma, a pesares dos seus alasamentos, para devolverlles aos seus ollos aquel brillo picarón que o caracterizaba.

¡Que pena que por entón non houbese concursos de misses, que así se quedou aquela Hilda sen un título glorioso! En canto ao seu Amo e…, ¿señor?, aquel Manuel Penelas, del eu só admiraba a besta; e por sobre da besta aquelas monturas que mercara no San Froilán, con tantísimos cravos dourados. E logo aquel freo prateado, aquelas bridas trenzadas, aquela manta palentina, aquel encerado tan recio que logo parecía unha coiraza de aceiro, só que en negro…, ¡pero sobre da besta un animal, outro! Un animal que nunca boa cara nos puxo a ningún dos rapaces da veciñanza. ¿Sería a súa dor pola perda dun fillo mozo, aquel Rogelio…? ¡Prefiro pensar que si, que por algo era…, como era!

Miña madriña tenme contado que a morte do Rogelio, con dezaseis anos, foi decisiva: A nai toleou polo camiño da bondade, facéndose pan trigo; e ao Brais metéuselle o diabro no corpo, que de aí lle viría aquela tose, que non a daba expectorado. ¡Nin houbo nin podía haber outra veciña da categoría moral da señora Xosefa de Brais! Tódolos anos, ao madurar as cereixas, ía buscarme para que lle probase se estaban comestibles as daquela cerdeira que plantara o seu Rogelio. Era a súa forma agarimosa de invitarme ás primicias. Despois de gozar da froita, que non era tanto, pois, no seu apresuramento, invitábame con antelación, verdes aínda; collíame da man e levábame á corte do seu portalón, pedíndome que me estivese caladiño para contemplarlle as andoriñas, que, de retorno de África, estaban ocupadas en renovar os seus niños co barro e coas palliñas que transportaban do rego de entre as casas, aquel que nacía na Fontiña Fontela da palleira da Nogueira.

-Fíxate nelas: foron invernar a África, e nin con esas, co lonxe que está ese país, se esquecen de volver ao mesmo sitio onde naceron. Se a ti che toca face-lo Servizo en África, fíxate ben no camiño da ida…, ¡para que saibas volver, tal e como fixeron elas!

Aquilo non era doado de entender, e só se cumpriu, en min, relativamente, pero no meu peito sempre se conservou a lembranzas daquelas andoriñas, e fun a África, en efecto, e pasei aló dez anos, ¡pero souben volver!

Cando se agravou, que morreu moi nova, mandáronme busca-lo cura para que a sacramentase. O caso foi que papei con queimaduras aquelas sopas de leite fervido que me fixera miña avoa, para dispararme ao minuto seguinte, que non fose a despedirse sen a unción de don Benito. Cando cheguei ao convento, que xa non o era pero seguíamos chamándolle así á reitoral, que pouco tempo me levou do moito que corrín, e iso que había unha boa legua, díxome súa tía, a Ama do Cura, que agardase por don Benito (sic), así na propia cociña, que don Benito (sic) estaba afeitándose… ¡Todo para que aprendésemos a chamalo de Don! Esperei, si, ¡que remedio tiña!, pero non quixen sentarme, que así saíamos antes, coa presa que levaban os meus nervios, ¡por se morría sen confesión! A ama nada fixo por tranquilizarme, que nada me dixo de que as santas santas son, antes e despois da confesión, que teñen as virtudes no mesmo sitio onde outros temos os pecados, pero aquel cura, que para facer una confesión coido que non precisaba afeitarse, ¡veña darse xabón!, e eu, ¡veña darlle voltas á puchiña! Naqueles momentos si que entraría con gusto nun seminario, aínda que só fose para que ninguén morrese sen confesión. Agora, visto de lonxe, comprendo que o cura coñecía ben á señora Xosefa, e por ende, tiña claro que non urxía confesala.

Cando deu aparecido, viña sen sotana. Aquilo tampouco me pareceu serio, que nunca vira un crego en calzóns, ¡pero…! A sotana púxoa despois, que a tiña colgada no corredor, por xunto da escopeta… ¿Para que tería unha escopeta, naquel torno, tan cerca do lume…? ¡Non, non era para cazar, seguramente, senón polo seu medo a ser cazado! Pero iso tamén o entendín tempo adiante. Oíu o recado coma quen oe chover, ¡como se fose a cousa máis natural do mundo morrer sen confesión, que maldito présa se deu! Despois de ollar uns papeis que tiña sobre do mármore da cociña, todo con parsimonia, fíxome un aceno para que o seguise. ¡Ai, xa! Meteuse na sancristía pola porta nova, pola ampliada, que abría directamente desde o curral; segundo a xente, para non aventurarse polas encuastras, escuras e medorentas.

Daquel cura contábase que intercedera por seu irmán, en Madrid, ao terminarse a guerra, con dúas pistolas ao cinto, ¡e conseguiu que o soltasen desde os sotos da Dirección General de Seguridad, alí na Porta do Sol, pese a estar relacionado coa morte de Calvo Sotelo!

De entrados na sancristía, ¡púxose a revestirse! ¿Quen era eu, quen, para reiterar a urxencia do meu aviso? De revestido, de volteada a casula por sobre dos ombreiros, cíngulo e todo iso, díxome: “Tu, diante, coma sempre, que vou misar; ¡e non te distraias, que o outro día confundícheste niso de tocar a santos!”. Unha vez en sagrado, ¡acende-las velas!, cousa que tamén lle fixen sen rosmar, ¡que remedio! Pero a procesión tíñaa eu, que me comían os diabros, todos aqueles dos que quixen librar á miña protectora. ¡É que mesmo trilaba! Trilaba por levarlle o Viático, e vai o “don” e sáeme co seu Introibo ad altare Dei…! Polas ganas, estaba disposto a pedir para o “don” cen mil maldicións, pero, despois, quen se confesa diso, co noso ou con outro!

Nunca oín unha Misa que tanto durase, ¡se é que a escoitei! E o cura tan pachorras, dálle que dálle ao seu latín… Era o que se chamaba Misa de cedo, y por riba diso, ¡nada! A verdade é que aquel párroco nunca receou en alongarse do convento para confesar a quen fose, á hora que fose…, ¡salvo que lle coincidise cunha Misa! Tan agónico me sentín, que ata me deu por imaxinar que ían pensar de min que non correra abondo polas costas do Ribón arriba, e iso si que non, que subín ata o Pombal dunha folexada. Din en rilar nos dentes, dos calafríos que sentín despois daquelas suores, pero tamén da aprehensión que me entrara no corpo, e do medo a pecar, eu, fose por activa ou por pasiva. Mais, como todo o que empeza, acaba, media hora despois, ¡por fin!, mandoume coller o farol e mailas campaíñas, que as debía ir tocando, aos poucos, por todo o camiño, houbese ou non casas nas inmediacións. El envolveuse naquel mantón escuro, tétrico, cuns bordados amarelos, grandes e feos, pero impresionantes. Seguidamente meteu as súas cousas nunha fardeliña morada, que esa si que non ma deu para levala: Os santos óleos, a caixiña das formas consagradas, unha estola…, e non sei que máis!

De postos á función sacra, eu din en oufanarme por aquel servizo que lle estaba prestando á miña protectora, que incluso me sentín orgulloso de ve-la xente axeonllarse ao compás das campaíñas, o que non deixaba de ser, polo menos, unha irreverencia; miña, por suposto. ¡Nin nos ladraron os cans do Pombal, que aquilo si que foi un milagre, outro! Cheguei ao Escouredo trinta ou corenta pasos por diante do cura, ¡pero el non podía roñar tendo ao Santísimo contra o seu peito…! Nada, que me librei dunha roña, e xa non fose dunha oblea facial!

Moito durou aquela confesión: O señor cura debíalle estar preguntando a feito, polos mandamentos, un por un, de igual xeito que preguntaba o Catecismo arriba, na nosa igrexa conventual. ¿Tratándose dunha santa…? ¡Pois si; se cadra por iso, que igual tiña curiosidade por saber como son, ou como se comportan, as santas, en vida…, xa que non abundan, segundo dicía meu padriño estimulándome para que fose pensando nunha muller de xeito, polo estilo da súa! O caso foi que o Brais tamén mandara en busca do escribán, que o tiña na cociña, esperando…; ¡esperando pola santidade da señora Xosefa, pois de santa non se atrevería a negarlle o revoco do seu testamento, aquel que fixeran recíproca e conxuntamente, indesexable agora que coñecera á tal Hilda…! Deste xeito, os sobriños dela…, ¡abur!

O día do seu enterro, aos poucos de confesada, que Deus tiña présa por recibila e non lle deixou esperar ao retorno das súas andoriñas, moita xente se presentou naquela currada, tanto da nosa parroquia como da súa de orixe. Eu levei unha daquelas catro cintas que se lle poñían ao ataúde, e confeso, ¡eu tamén!, que nunca tan unido me sentín á señora Xosefa de Brais, pois ata me pareceu que a súa ánima se estiraba pola cinta abaixo, derreténdome a man, tal e como se derretían aqueles puñados de neve prensada que tódolos invernos me gardaba nunha cunca, no seu alzadeiro, ¡para convidarme a un refresco cando chegase o tempo das cereixas! O malo do caso é que nunca aquela neve agardou polas cereixas, ¡nin de prensada!

Curas á casa só viñeron dous, o noso e mailo de Xerbolés-Cirio. Seguindo a comitiva, e mesmo tras dos curas, tamén foi o viúvo, pero ese, se cantaba, facíao por dentro. O que foi é ben cómodo, acaso non por malicia nin comodidade, senón pola súa asma, upado na súa besta, e acomodado naquela sela dos cravos de ouro. Hilda, con outras veciñas, xa estaba no convento, coas cestas do almorzo dos cregos… Fixéronse descansos en tódalas encrucilladas dos camiños, ocasión que nunca desperdiciaba don Benito para alarga-la súa fardela morada: Dies illa, dies irae, calamitátis et misériae, dies magna et amára valde. Dum véneris iudicáre saeculum per ignmem… E eu, cos outros acompañantes, pero levados pola mesma voz do párroco: Réquiem aetérnam dona eis, Domine, et lux perpétua lúceat eis. Detrás miña, coa outra cinta das daquel lado, o pícaro do Euloxio da Casa Grande, dándome cun dedo nas costas: “¿Ti óelo? ¡Di que traballa de valde…! Míralle, míralle para a fardela…!” Como non lle fixen caso, seguiu encerellándome: “¿Oes? Escoita o que lle di esoutro: ¡que doneis, Domine! ¡Iso, iso, que doneis, algo máis, que leva pouco!”.

Como o tiña cerca, e xa estaba farto das súas irreverencias, que ata nos podían oír, tireille unha patada para atrás, pero el, bastante áxil, apartouse contra aquel horto do Caseto, ¡precisamente nunha mata de ortigas! O Euloxio era boísimo, un amigo que moito o levo botado en falta, pero o seu carácter bromista levábao a toma-la vida en xolda, con todo tipo de divertimentos. ¡A ver que chistes me ten preparados para cando chegue eu a onde el está, que serán do máis gracioso!

Aquilo do latín tiña as súas consecuencias: Para o crego, convertíao, máis que nun intermediario, nunha especie de Secretario de Deus, o único que sabía dos seus misterios. E aos profanos suxeríanos un temor reverencial, unha aceptación forzada de algo ao que se temía, sen por iso deixar de repudialo. ¡Ata o Vaticano II, tiveron máis de padrastos que de pais! Con estes pensamentos, con estas lembranzas, debaixo da pucha, ¿ou encima?, volvín para o ripeiro, e alí pouco me faltou para romper a chorar lembrándome do meu amigo e condiscípulo, aquel César, que me evidenciaba que tamén se pode morrer na infancia, ¡cousa, pensamento, sempre terrible para un cativo! Non lle fun ao enterro, que despois da experiencia tida coa madriña segunda, con aquela veciña, o meu corazón tampouco me cabía no peito. Mal ía pasar aquela tarde se non fose porque o Zoqueiro, sabedor da morte do meu amigo, deu en falarme de todo o contrario, daquela explosión vital, continua, ininterrompida, que nos circundaba:

-Só hai dúas formas de vida: o campo, libre, aberto, e maila gaiola. Non entendo, nunca entenderei, como hai xente que se vai para Lugo, ou para outras cidades, a iso que chaman establecerse…

-Outros quédanse no Exército, ou se meten a gardas… ¡Isto noso élle moi aburrido! –Foi canto se me ocorreu dicirlle, que aquel tema era novo, que ninguén me falara de tal cousa, ¡que mira ti que compara-la aldea coa cidade…! Para entende-lo Zoqueiro, ¡un simple zoqueiro!, tiven que verme na soidade dun Madrid, xa daquela monstruoso, rodeado de xente que maldito fala se daban entre si, por máis que estivesen ben apertados, tal que no “metro”.

-¿Aburrido…? –E riuse de min, con sarcasmo, que ata me doeu. –Iso é porque non entendemos o que temos; nin o entendemos, nin sabemos poñelo a punto, tal que facendo unhas casas máis axeitadas, poño por caso, en cuestións de limpeza… Eu levo un anaco fixándome nese paxariño, nese paporroibo do pexegueiro, aí enfronte, e teño para min que lle está dando grazas a Deus despois de cada enchente de vermes…, que por iso está aí arriba, empolicado no seu altar. Nós, en cambio, que ata tomamos ese café do pucheiro que nos fixo túa madriña, que é a gloria mesma, ¡nin palabra, nin a Deus nin á túa madriña!
.../...