Aquel zoqueiro (17)

-¿Madriña, así sexan dos veciños, iso, as cousas?

-Ningunha é enteiramente de ninguén, que se están á vista do público, ese público padéceas ou gózaas, polo menos cos ollos, segundo como estean feitas. Mira, fíxate nesta bica de xunta ao noso saltadoiro, que é dos da Casa Grande: ¡evítalles ter que tirar do trelo do pozo para botarlle auga ao caldeiro dos cochos, que aquí téñena á man!

-Pero, nós, isto, ¿en que o gozamos, ou en que o padecemos?

-Unha bica é unha fervenza, e nas fervenzas a auga, ao caer, escáchase de risa; ¿paréceche pouco?

Aquela muller o que é nos libros non sabía ler, ¡pero lía na propia natureza, sabiamente, seraficamente!

O rego da Fontiña, provedor daquela fervenza, iniciábase un pouco máis arriba, na fonte da Nogueira, que manaba precisa e propiamente dos alicerces do seu pendello.

-Meniño, -proseguiu a miña preceptora-, esta fontiña - fontela, que lle poñemos esa verza para que faga de funil, que así énchense mellor as sellas, sempre renace coas sacudidas, cos tremores, das primeiras tronadas do outono. Despois mana seguido ao longo de todo o inverno, e parte da primavera...

-Si, madriña, que me teño fixado niso, pero é unha pícara xa que seca ao vi-lo verán, precisamente cando máis apuro temos, e daquela hai que ir coas sellas á Fonte Grande...

-¡Non estou conforme! Esta fontiña sempre seca, coincide, coa maduración das cereixas; e tendo cereixas, ¡que mellor maná! Coa seca é certo que hai que ir á Fonte Grande, pero, se non fose por eses pousadoiros que ten para as sellas, ¿onde ían parrafear os forasteiros coas mozas deste lugar?

Despois disto seguimos camiñando en silencio ata chegar á última casa do noso rueiro, que era a da Flora, ¡aquela Flora do Pacio! A madriña volveu a exercer a súa cátedra ambulante:

-Neste país, por máis que viñesen a menos algunhas cousas, segundo teu padriño, Pacio e Pazo son o mesmo asunto. Cando aforaron os frades este lugar de Bergland, ao que lle cambiaron o nome por iso de Monte dos Cubeiros, déronllo a unha familia para que repoboase estas terras, que procedían do terzo suevo. Os deste pazo, eses foreiros, tiveron tres fillos, que isto evidénciase porque o monte, nas súas anadas ou vedros, partíase en terzos, que despois volvían a repartirse segundo foron xurdindo as casas novas: Da de Gómez saíu a de Brais e maila das Figueiras; da Casa Grande saíu a da Nogueira; e despois estaba o terzo das casas de Riba, no que entraban os Piñeiras das Cavozas...

-Madriña, iso leva xeito, pois os do Pacio aínda son Piñeira...

-¡Así é! Unha das "Piñeiras" casou co fillo segundo do conde Gómez de Neira, da Olga, que diso, da súa herdanza, proceden esas rendas en saco que nos queren redimir eses veciños de Caraño, así coma o prado que temos do lado de acó dese Rego que baixa á Carballamarela…

¡Así se explican as cousas, con catro verbas, que en boca dunha analfabeta era moita intelixencia de Deus!

De chegados ás fontes do Escouredo parouse un intre para darlle máis énfase á súa afirmación de que eu nunca coñecería un lugar acasarado que non tivese cerca un manancial abondoso:

-Cando veñen os de Madrid, con catro gotas que lles caian enriba, veña renegar da nosa Galicia, ¡que tamén é deles!, e eu non me canso de predicarlles que sexan agradecidos, pois sen estas augas non teríamos fontes; sen fontes, ríos, e todo iso, ¿que che parece que sería de nós? ¡Todo a pallar, como en Castela!

O lugarciño do Escouredo formábano tres casas e media, considerando "media" a da señora María de Mirón, sita ao Este. Esta camareira tiña unha corte para as ovellas, unha cociña e un sobradiño onde durmía. Toda a súa propiedade circunscribíase a un hortiño cativeiro, seis pitas e catro ducias de ovellas, que as mantiña polo monte arriba. A pobre era tan boa como inocente, ou máis! Contábase dela que aquel ano baixara da festa do Santo collida de ganchete co Ovidio da Porteira, e que no souto de xunta á Ponte de Ribón, Ovidio extraviouse, meténdose coa María por aquel cancelo de táboas desconxuntadas, ¡para descansar un anaco por tras da parede!, que iso lle argumentou aquel desaprehensivo. A versión que daban os que seguiron pola corredoira difería bastante: Aquela María, en lugar de descanso, o que fixo foi xemer de fatiga, ¡máis que se andase correndo tras das ovellas!, relatando aqueles relatores que, despois de escoitar un anaco, contendo a súa risa maliciosa, canto oíron foi: -"¿Ai, Ovidio, e sería para ben?" –"¡É, muller, é, que esta inxección facíache falta!". Aqueles viandantes nunca foran capaces de relatar aquel episodio tan lamentable sen partirse de risa; ¡e menos mal que aquel descanso/ou aquela fatiga, non tivo consecuencias!

As outras casas do Escouredo chamábanse: A de Mirón, que eran compadres moi queridos dos meus avós, que lles bautizaran ao Darío. A de Mariano, casado coa señora Viviana, unha muller que se especializara en traer fillos a este mundo, propios, ¡que ata non sei cantos, pois entre vivos e abortos seguro que deixou curtas as tribos de Israel! Xunto da Cruz da Bica señoreaban os Miranda, ¡as Mirandas, xa que a susodita María Manuela, en compañía do seu Ramón por suposto, fabricara tres fillas coma tres soles! O Escouredo é un rueiriño intercalado entre Bergland e San Cibrao, desde o que corren as augas para Ribón, para a zona máis boscosa da parroquia, ¡que xa é dicir! Referiume, tamén á súa maneira, con aquel encanto tan seu, tan especial, do que me lembro perfectamente pero non acerto a teclealo, que neste lugar, precisamente nunhas fincas que lles chaman as Ferreñas, non se podía botar un rego, nin co de pau nin co de ferro, sen levantar tres ou catro pelouros, escouras, procedentes daquelas fundicións antigas. O mineral baixábano en rastros de madeira, fose desde os Campos da Eiladrán ou do monte da Ferreira, arriba de Bergland. O complemento era a leña de carballo, inesgotable nesta parroquia. As vivendas dos ferreiros estaban máis abaixo, na mesma aba dese cubo, onde se chamou "As casiñas da Ponte", que alí estiveron ata a Concentración Parcelaria, que se empeñou en alisalo todo, confundíndonos cos chans de Castela. Desde As Cavozas para abaixo o Azúmara triplícase, así que aló en Bascuas, no lugar dos Penallos, ¡cataplum, o mazo de mouci-lo ferro!

No susodito Escouredo está/estaba! a Cruz da Bica, co seu pousadoiro, así que nos mereceu unha oración, e máxime indo de ánimas! Máis adiante, chegando á Ponte de Ribón, había que optar: Polo camiño da esquerda, paralelo ao río, acadábase o muíño do Escouredo; e máis arriba, o da Cernada, o dos Frades, o de Maceda… Cruzada a ponte, á dereita, o carreiro serpeante, serventío, que daba atallo para subir ao Pombal, ¡ao pombal dos frades!

Precisamente ao cruza-la ponte referiume miña madriña aquela anécdota do Miranda, que debeu ser verdade xa que a contou nunha ruada a súa propia dona, a propia María Manuela: O seu Ramón, fose por natural covardía ou por medo aos fuxidos da guerra, sempre ía de cedo ao muíño para rematar con día, pero nunha seca, que nas estiaxes había que enche-lo banzado por cada tego de gra, fíxoselle de noite e decidiuse a durmir no propio saco da fariña, a pesares de que fóra había luar. Cando se decataron diso na súa casa, que casualmente tiñan de costureira aquel día á Mercedes de Dourado, esta ofrecéuselle á María Manuela para acompañala ata o muíño en busca do pobre Ramón; Mercedes, que da Braña tiña que proceder para non ser valente e divertida, como era, propúxolle á Ama unha aposta de dous reais se non conseguía quitarlle o medo ao Ramón. Aceptado o desafío, e de escondida María Manuela, Mercedes anasouse por riba do banzado e deu en berrarlle ao Ramón:

-¡Abre esa porta, que estou aquí, por riba do banzado, que a túa muller vai en Bergland, como de costume, na ruada, e eu, co medo, deume por mexar..., que ata tiven que quita-los calzóns de flanela, que os mexei... ¿Velos desde aí? ¡Daquela ven por eles, e posmos a secar, aí dentro, nese lume que tes acceso..., que despois, ímonos!

Manuela si que se mexou no seu acubillo, pero de risa ao ver como aquel Ramón entreabría a porta do muíño, volvéndose para dentro a toda présa a pesares de que Mercedes seguíalle mostrando aquela prenda íntima, ¡a man alzada! ¿Que pasaba? ¿Temeu a presenza, inmediata, da súa dona; fíxoo por castidade, ou agarrotouse co medo? Miña madriña daba por segura a castidade do Ramón, concluíndo que a súa muller deu por fin a cara, e así fóronse do muíño, os tres, coa fariña repartida en tres sacos. Reclamos parecidos, bromas deste tipo, xa oíra outras, a pesares da miña infancia, así que debía ser un estilo propio da nosa bisbarra.

Á igrexa chegamos, pero feitos unhas ánimas en pena; ¡nós tamén! Chorreando suor, tanto por aquela subida precipitada como polo propio desfalecemento do propio xaxún! Para máis agonía, o párroco recibiunos tetricamente, saudándonos, ¡ameazándonos!, co seu fulminante Lacrimosa dies illa, Qua resúrget ex favilla, Judicándus homo reus! Con semellante advertencia, dixen para min, ¡pecar é de tolos! Así que, nesta tesitura, fixen promesa de ser un mártir, ou, polo menos, un felpudo dos meus semellantes, para mellor gañar o Ceo. ¡Se non o fun, é que se me esvaeceu a memoria!