Aquel zoqueiro (13)

.../...
As costureiras.- Repasando estas notas, aqueles apuntes, para que non me quede no tinteiro cousa algunha, ningunha anécdota descritiva daqueles tempos, daqueles días do Zoqueiro, vexo que estaba omitindo a presenza na Casa Grande das mellores costureiras da bisbarra.

Se intuición era, foi, a do Zoqueiro, a da Manueliña de González non lle quedaba detrás, así que non a podo esquecer, máxime caracterizando daquela maneira un rol de tanta altura nos oficios da época. Coas costureiras, os xastres, tamén a domicilio, pero estaban en minoría, pois, por cada xastre, atopábanse, recorrendo esta bisbarra, cinco ou seis costureiras, cinco ou seis "apañapulgas", que así lles chamaban polo feito de traballar arriba, no sobrado das casas.

Á Manueliña gustáballe moito que lle dixesen "modista", que por algo aprendera o seu oficio con seus tíos de Madrid, ¡e logo que cosía, "a estilo Madrid"! Entráballe polo ollo dereito o Ton das Figueiras, iso era visible; e polo esquerdo o señor Senén da Casa Grande, un home formal, lixeiramente esquerdoso como lle cumpría na súa calidade de emigrante ilustrado. Non chegou a casar con ningún deles, pero a química notábaselles, en particular ao Ton, que se poñía arrebolado con só ollala, ¡así fose de esguello! Aquel Ton, sempre feito un galo, que ese era o seu rol, ¡un rol de Sarxento!, pero a costureira, de sempre humilde, baixaba a cabeza discretamente, pudorosa, que por outra parte era o mellor que podía facer para luci-la súa cabeleira espléndida, crecha, tan negriña e brillante coma o acibeche.

O tan repetido Ton falaba pousado, lambendo as verbas, rebuscando as máis axeitadas para mellora-lo seu énfase, para eleva-lo ton dos seus parrafeos; tardaba tanto en atopar as palabras axeitadas que máis dunha vez estiven tentado de ofrecerlle o meu dicionario ITER, que sempre o levaba comigo con tal de que a roupa tivese un peto axeitado. Nunha daquelas coincidencias coa "modista" contou unha anécdota que dixo lle pasara a un soldado dos seus, exhibíndoa como proba e como estímulo do ben e do mal falar, do ben e do mal oír. Así se explicaba a súa lentitude, a súa busca; e tamén as miñas apetencias de soltarlle un exabrupto: -¡Veña, ho, que se non atopas verbas, aquí teño o meu ITER...! Aquel home era tan pousado, tan inofensivo, que nunca unha xesta arrincou, así lle nacesen no prado da Fouciña, para canto máis unha verba precipitada! Tiña cartos e tabaco para dar, a fochicón, mentres os mozos da rodeada carecían do mesmo, ¡de tabaco e de cartos, que niso estaba a simbiose! ¡Do ut des, que dirían uns e outros se soubesen latín, pero eles..., non eran curas! A "anécdota", que así lle chamou, relatouna, máis ou menos, deste xeito:

A criada do seu capitán oíulle á filla do mesmo, ¡á filla do capitán, non pensedes mal!, que lle dicía, por teléfono, a un alférez que a viña roldando: -"Tú ya no me amas...; eres un ingrato..., después de habértelo dado todo, incluso eso que sólo se puede dar una vez en la vida. Yo te detesto...". A rapaza, boa aprendiz, tomou nota, e comentoullo ao Ton, que tamén andaba por alí, máis ou menos cerca, esperando ordes do seu Xefe. -¿Oíche-lo caso? ¡Pois a min ocórreme algo parecido co asistente, que tamén llo dou todo, ben fresquiño, tanto o pan coma o marmelo...!

Refería Ton que lle aconsellou chamar a capítulo ao soldado aquel, se tan desagradecido se mostraba, e resultou que, casualmente, entrou o asistente naquel intre para entregarlle ao capitán a Orden del Día. A "chacha", mesmo segundo o viu na porta, e sen gardarse do sarxento, espetoulle ao rapaz, cargadiña de carraxe: - "Xa non mamas, inxato; daquela, destétote".

O relator apertaba a barriga, segundo o ía contando, que non aguantaba a risa que lle producía aquel recordo dunha tradución tan chusca, tan de "chusco", tan defectuosa, pero a Manuela, ou non o entendeu ou non lle fixo graza semellante picardía. ¡Miña pobre, cantas non lle pasarían a ela, a ela mesma, co seu galego no peito, e o castelán nos beizos, na súa incorporación naqueles madriles chulescos e castizos, sempre e de sempre crueis e altivos coa propia servidume! O único que dixo foi:

-La verdad es que por el mundo adelante pasan cosas, casos, errores increíbles, que yo también me tengo vista en algún equívoco, precisamente en Madrid...! Por eso pienso que los curas debieran misar en castellano, y no en latín, que así saldríamos de nuestras aldeas sabiendo hablar...

Pero o mozo, naquel papel seu de galo do curral, asentoulle, ¡quixo asentarlle!, as plumas:

-Manoliña, se non che parece mal vouche emenda-la plana, que se debe dicir "español", e non "castellano", pois o castelán pasou a ser a lingua de España, a lingua do Imperio!

Estaba visto que fora ben adoutrinado nas alturas do Glorioso Alzamento Nacional, pero eu daquela non tiña coñecementos nin criterio para distinguir aqueles matices, así que, coido que todos, acaso coa excepción do señor Senén, aceptamos humildemente a lección daquela ¿autoridade?

¡Canto daría eu, a tal momento, por estar naqueles calzóns tan folgados do noso sarxento, do noso Ton! Aquel home si que era patriota, aquel si que lle tiña apego á Nai Patria: ¡Un heroe, vitorioso en cen batallas! A pena era que, por humildade, pensaba eu, só refería dúas ou tres, maiormente aquela do Ebro, na que aprendera a nadar, ¡a fortiori! Ese estilo, iso de "nadar a fortiori", matinei que seguramente llo ensinara o capelán do seu Rexemento, pois no ITER esa verba non estaba, e logo que soaba a latín... Tal home viña a ser, para min, e acaso para moitos daqueles admiradores seus, unha auténtica bandeira, co seu lema: "¡España: Una, Grande y Libre!". Naquel encantamento, naquela admiración, lembreime dunha oración patriótica que tiñamos enmarcada na escola de Maxide, na Nacional: "España, Patria querida, en tu leal suelo tuve la honra de nacer, y envuelto en los pliegues de tu gloriosa bandera, quiero morir...!"

Patriotismo coma o do Ton non habería moitos: Era Un, era único, que non o había máis importante en toda a rodeada. Era Grande, e non só de corpo; ¡o que se di un Grande de España! E no de Libre, ninguén o deixaba atrás: Nas feiras comía de taberna, sen que ninguén o apremase para volver á casa; sen muller que lle refungase; e se suaba era máis ben por culpa das gorduras, pero nunca por acelerárlle-lo paso as vacas. Para máis mérito, sorríalle aquela Manuela, aquela "modista" da alta costura, ¡da Costura da Casa Grande! Unha femia encantadora, libre das anemias madrileñas; libre daquelas lentellas, daquelas "píldoras" de Negrín que facían rilar os dentes por culpa das pedriñas que lles mesturaban os tendeiros para que viñesen máis a peso.

Do que pasou na ruada do segundo día, tal que daqueles coqueteos da véspera, da "modista", nada sei, nada souben, que xa dixen que o mocoso estivo de mocos, e non o deixaron saír, ¡co que me apetecían aquelas ruadas!
-.-
O terceiro día amenceu con moito sol e poucos mocos, grazas aos aferventados, supoño, que mos fixo miña nai co seu agarimo maternal, insuperable. ¡Canto che debo, mamá querida, e que ganas teño de verte; conto coa esperanza de que me recibirás na mesma Porta Coeli, e que terás pedida indulxencia para as miñas faltas! ¡Co boa que eras, dou por seguro que a túa influencia celeste é das mellores, aínda que non te teñamos no altar, por máis que ben o mereces! Así, de curado, puiden volver a gozar daquela "escola" artesanal do tío Xosé, na que me sentía transportado, promovido, elevado, de cativo a mozo. ¿Por que terán tanta présa os nenos por ascender a mozos, co guapa que é a infancia? ¡Iso pénsoo agora, que non daquela!


Queridos pais, queridos avós, que ganas teño de volver a vervos, pero agora, ahí Arriba.

Á media mañá achegouse a nós meu padriño, pero non moito para que non lle saltasen as nosas labras, e sentouse alí cerca, pola parte onde a herba seca fora a menos e ía quedando un espazo libre. Sentar, sentouse, visiblemente cansado, pero aos poucos levantábase para ir en dirección ao horto de tras da caseta; volvía, e volvía a marchar:

-¿Que che pasa, patrón, ou é que hai formigas nesta parte da palleira?

-¡Cala, ho, que ademais dunha descomposición, volvéronme esas malditas almorrás..., e iso que non tomei Sal de la Higuera!

Ao tío Xosé aquilo fíxolle graza, e escachouse de risa, mentres eu me doía dos padecementos de meu avó e padriño, tanto, que saín na súa defensa:

-¡Pois non lle vexo a graza, que andar solto é unha incomodidade, e máis para o padriño, co que coxea!

Non era precisa aquela compaixón, pois eles ben se entendían:

-Tocaio, vas ter que referirlle ao neto, para non darlle pena, o asunto daquel purgante..., que vexo que non o sabe, e logo que, como xa pasaron anos, habendo confianza pódese contar.

-Dillo ti, que eu teño que volver aos couceiros...

Aló se marchou, cunha man na caiada e a outra desabrochando o cinto do seu calzón.

-Daquela contareicho eu, pero teu avó seguro que o sabe con máis detalles, que precisamente díxomo el, que o coñece pola súa amizade co voso Afonso, co campaneiro...

-Meu padriño sabe tantas cousas que por veces estou ledo de non ter ido para Lugo aos estudos, que así tiven, e teño, ocasión de que me instrúa en todo isto. Non sei como se amaña para saber tanto, que xa sospeito que cando vai por aí, de menciñeiro, cóntanlle máis pecados cós que perdoan os curas polo precepto pascual...

-¡De curas vai a cousa, si señor! Trátase de que un dos primeiros que mataron aquí en Montecubeiro, por rojo, tanto el como a súa familia eran do máis católico desta bisbarra... Isto díxomo o meu Cura, o de Caraño, e eu créolle, que ese sempre está no altar, no medio de todos, que nin se vai cos das dereitas nin cos das esquerdas. Pero non me vou saír do asunto principal. Foron á súa casa precisamente pola acusacións de certos veciños que lles tiñan envexa, do listos que eran; un deles, Mestre, e non sei que máis... Aos fascistas, meu neno, pásalles coma aos mouchos, que ven mellor de noite que de día, e por iso lle teñen tanta rabia ao sol, que lle disparan para que non brille, pero como o fan a ollos pechos, por veces equivócanse...; ¡equivócanse de familia, como foi neste caso!

Cando a viúva se cansou de chorar, pediulles aos propios asasinos que a deixasen falar co Cura da parroquia, para facerlle un funeral. –"¡Fala, muller, fala, a ver se o fai volver, como lle pasou a Lázaro, que xa nos encargaremos de antepoñelo, outra vez!". Imaxínate, meu neno, a dor daquela muller, e máis aínda cando observou que o Crego, ¡fose porque así o crese, ou por medo aos seus compadres, co ben que se levaban os Bispos coa xente de Franco!, lle puxo certos impedimentos para a celebración: Que tiña que ser con moitos curas, pois, cantos máis, máis se deixaría notar que os precisaba a ánima do defunto; e que tiñan que avisalos, un por un; que ao ser tantos, e ir con Misa, en xaxún, había que levarlles unhas boas cestadas de comida para a sancristía; etcétera, etcétera.

A señora falouno coa familia, e daquela, non sei se foi un irmán ou un cuñado dela, díxolle que si, que o debía facer, e que el mesmo se encargaba de asar un par de cabritos, que naquela época aínda estaban tenros, pois, vindo a cousa de cabróns, así os cregos podían invitar, de paso, aos fascistas, aos matóns..., ¡para que comesen da propia raza!

A todo isto volvera meu padriño e explicounos que xa non lle debía quedar nada por expulsar, que se sentía algo mellor, así que se sentou no mesmo toro, e o Zoqueiro seguiu co seu relato:

-Non sei se o contarei a feito, pero en todo caso agora xa estás ti para corrixirme se lle digo mentiras ao rapaz... O caso é que na vosa igrexa, nesta de Montecubeiro, había o costume de subir ao altar, despois dos responsos, para face-los baixamáns...

-Os costumes produtivos non se perden; seguen e seguirán, polos séculos dos séculos, amén. Pero ti continúa.

-Para que subise a xente con comodidade, e non tropezase cos de regreso, que iso opinaba alguén, mentres outros sosteñen que se fai así para que os quintos repañen na perola, no peto, o párroco sinálalles que saian pola sancristía, onde sempre houbo unha portiña medio secreta..., que dá á currada...

-Agora está mellor, que a ensancharon... -Engadiu meu padriño.

.../...