Aquel zoqueiro (9)

.../...
Desde que se cansaron de xogar aínda houbo outro conto, provocado pola propia María Manuela:

-Xosé, ¡moito aprendes dos de Castroverde...! –E chiscoulle o ollo.

-¡Ou os de Castroverde de min!

Nisto pareceume que tiñan razón os dous, xa que os saberes son vasos comunicantes, e se moito adquire o que aprende, tamén é certo que moito se madura ensinando.

-Xosé, ti que tanto sabes, ¿á que non sabes a trasnada do zoqueiro de Santadrao?

Eu oíra que nese lugar había dúas casas que se levaban do mellor, a pesares de que tiñan alcuños contrapostos: ¡A de Deus e maila do Demo!

-¿E ti, muller, como sabes iso? ¡Esa é unha historia que non honra precisamente aos zoqueiros, que por algo a temos silenciada!

-Contáronlle algo diso ao meu Ramón...; e tamén na feira de Castroverde!

-Nese caso, cóntala ti, ou refíroa eu?

En vista de que a outra calaba, o tío Xosé púxose a ilustrarnos:

-Na casa das Bouzas de Pena había unha herdeira, filla única, que estaba en idade de merecer; ¡e tanto que merecía, pois, ademais da guapura, tiña a ricura, sen partillas atrasadas! Pero o problema estaba no vello, que non quería mozos de fóra, senón da parroquia, para que engadisen capital, terras, e terras, e terras..., ¡que xa nin daba traballado as del! Pena para iso da endogamia sempre foi especial. -Comentou o Zoqueiro, coma unha explicación complementaria, para que entendésemos o seu relato- O zoqueiro de Santadrao quería pedirlle palabra á moza para a festa da Santa María Madalena da Pena, que sempre a celebran o oito de setembro... Por aqueles días estivera zoqueando en Sarceda, e díxolle ao seu aprendiz, que era do mesmo lugar:

-Imos ir por Pena, que me tes que axudar a facer un milagre na casa das Bouzas...

-Xa sabes que non te queren...

-Espera e verás, que aínda non fixen uso do libro dos meigallos, ese que trouxen de África...

-¿O Ciprianillo?

-¡Ese! O meu colega colleu unha mulida destas de aperta-las zocas ao ventre para cepillalas e para repenicalas, e co trade, fíxolles dous buratos, aos que axustou os cornos dun castrón. Despois, cunhas correas, amallou á mulida unha pelica que lle deixaron na casa onde estaban traballando. Con eses preparativos, o colega cobrou, despediuse, e largouse polas Veigas dos Feás adiante, que xa era de noite. Cando chegaron á casa das Bouzas, o mestre díxolle ao aprendiz que se subise a unha nogueira que tiñan diante da casa, e que non se apease de ningún modo, que nada lle pasaría; que se limitase a fumar cigarros para que se lle vise o lume desde abaixo. O de Santadrao petou á porta:

-¿Quen vai?

-¡Por favor, ábrame, que xa sei que non me quere ben, pero pídolle un socorro, que vou deixar esta ferramenta en Pena, e..., ¡non podo seguir, que me tapa o camiño o propio Satanás, que aí o ten, nesa nogueira!

O vello, que tal cousa viu, deixoulle pasar, pero colleu unha bisarma, quedándose na porta, ¡por se o demo se atrevía a entrar! Mentres, o zoqueiro pediulle palabra á moza, e esta deulla, ¡non fose o diabro a prexudicalos, máis aínda! Como o maligno da figueira non se ía, acabaron por pecha-la porta, ¡e fixéronlle cama ao zoqueiro!

Ao día seguinte andou por todo Pena contándolles que el mesmo vira a Satanás gardando na casa das Bouzas, que incluso se tivera que quedar a durmir..., en vista do cal, á rapaza máis pretendentes non lle saíron, que calquera se atrevía! O rapaz tiña un libro, que o trouxera de África, de cando fixo o Servizo en Melilla, escrito coa letra dos mouros, e mostrouno a cantos o quixeron ver, convencendo a todo deus de que aquel era o Libro de San Ciprián, tamén chamado o "Ciprianillo", e que grazas as receitas daquel libro milagreiro, que só el sabía ler, e líao, inventando o que lle petaba, conseguira quitarlle o demo de encima ao seu sogro!

-¿Así que...? –Preguntou María Manuela.

-¿Así que, que? ¡O que sabemos todos, que un meigallo só se quita con outro meigallo!

De voltos para a casa tardei en durmir, que aquela noite fora demasiado movida, demasiado enigmática. Todo por culpa dun zoqueiro que facía rir á xente sen eu entender cousa; ¡Ou moi listos eran, ou moi burriño eu, e iso que me tiñan polo primeiro da escola!
-.-

A debulla do millo.- Os da Casa Grande pasaran razón de que aquel martes tocaba debulla-lo millo, enfrontarse ás restras, ensaca-lo gran... Esta labor, "en roga", unha de tantas reminiscencias feudais, de auténtica vasalaxe, dada a importancia da colleita íano facer de día, pero sempre reservan algún carozo para os ruantes, facéndonos crer que unha roga nocturna non era favor senón diversión, entretemento adicional. Veume de marabilla que coincidise aquilo do maíz para quitarme da imaxinación aquela obsesión que collín co "Ciprianillo", que ata se me foi a ansia de pedirlle a meu pai que me comprase un libro deses: ¡Tantos que tiña, que tivera, pero o diabólico, non!

Algún malicioso ex-combatente explicáranos aos cativos que aquilo da URSS do que tanto se falaba, quería dicir, simplemente, "Único Responsable Serrano Suñer", ¡porque non organizara ben as cousas para rematar co comunismo! Neste caso concreto o responsable, o "único responsable", daquela polarización da Casa Grande era o boi das vacas. ¡Demo de bicho, que encima de levarlle as vacas ao seu portalón, encima de poñérselles encima, estaba resultando un eximio suxeito de dereito. O choio de tal posto tiña as súas servidumes para o posesor, que lles papaba o mellor gran da paneira, salvo, se acaso, o trigo; e logo o trevo do prado da Fouciña, as patacas, os nabos... ¡En definitiva, máis señor có seu señor! Listo de raio que era o Senén, só cobraba polas vacas de lonxe, dando un servizo aparentemente gracioso á veciñanza dunha legua á redonda, ou máis aínda. Certo é que se lle agradecía, pois os cartos, o numerario, non abundaba, e aos brazos pouco mérito se lles daba, maiormente nos días curtos. Dun xeito análogo, e con igual fundamento, íanlles facendo as restantes labores, ao longo do ano, maiormente aquelas que requirían unha pluralidade de fautores; ¡un choio!

Aquí e agora, de tanto falar da Casa Grande, do seu potencial económico, igual se chega á conclusión de que con ela naceu o noso lugar. No senso histórico, de casa matriz, fundacional, patrucial, ese apelativo correspóndelle á inicial, a do Pacio, unha de cuxas filla casou cun Gómez de Neira, procedente da Casa da Olga, de Caraño. Este Gómez de Neira fundou, construíu, a casa de Gómez, da que saíron a de Brais e maila das Figueiras. A Casa Grande á que veño referíndome tamén saíu da do Pacio, e fíxose así, Grande, grazas ao fillo dunha Sanxurxo de Mondriz, que trouxo un gran capital porque eran fidalgos, co que pagou as débedas do sogro, e construíu a casa máis grande do lugar, mentres as outras minguaban por culpa das partillas sucesivas.

Volvendo para xunto do Zoqueiro, que o fixen nada máis fender un brazado de estelas que se precisaban para que miña madriña atizase á pota do almorzo, atopeino bregando con dous cuarteiróns de bidueiro, un en cada man, mirándoos e remirándoos. Confeso que fun algo sobresaínte:

-Pouco ten que mirarlles, que ese nó seco, o da dereita, se non o pon para arriba, para a parte da boca, a zoca resultante acabará collendo auga...

-¡Condenado rapaz! Xa sabía eu que cada quen entende as cousas como lle peta, e iso simplemente por unhas aparencias visuais, sen entrar ao fondo da cuestión... Pero neste caso a cuestión é outra, que estaba matinando, con estes cuarteiróns por diante, que destes tarugos igual poder saír zocas que santos, ¡tal que unha virxe pequeneira, para poñela nun peto das ánimas!

Eu, transido de admiración:

-Vostede é capaz de calquera cousa, que tamén se fala de que o señor cura de Prevesos fixo un santo cunha navalla...

-Mira, voucho dicir, que á verdade estiven matinando no que nos rimos onte dese toleirán do Arrieiro, da pouca dignidade que ten, que máis que risa o que debera darnos é dó. Esa muller caeu de criada na casa dun boi, e para máis vergoña atúraa ese desvergoñado con tal de tirarlle proveito á súa propiedade, ¡unha propiedade compartida, amo e caseiro! ¡Que cousas tan diferentes dunha mesma madeira; e os curas bendicindo nese Gordo...!

Non souben que contestarlle, así que o Zoqueiro mirou para min, tamén en silencio, non sei se satisfeito ou aburrido do seu interlocutor, e por fin decidiuse a poñerme en órbita:

-Aí, debaixo do hórreo, vexo outro ripeiro, pero fáltanlle os pés… Ímolo traer para aquí, e poñerlle catro estadullos, que despois, con esta bros cativeira de teu pai, e cun par de cuarteiróns, póñote á proba: Se esmaltas dúas zocas, é que vas para zoqueiro; e se che saen dous santos, ¡daquela que te leven ao Seminario, que ti, polas trazas, es demasiado inocente para vivir neste país dos pillos!

No intre en que ámbolos dous paramos de zoupar nos toros respectivos para repoñe-los folgos:

-A tal hora estarán aí ao lado zoupándolles aos carozos... Logo estou por dicir que nos valeron máis eses produtos que nos viñeron de América que toda a prata e mailo ouro que lles arroubamos!

-Xa sei que o millo veu de aló, que mo ten dito meu padriño, e que aquí entrou da parte das Asturias, que o trouxo un tal Cancio, ¡seguramente polo propio Camiño de Santiago, polo vello...!

-¡Pois díxocho ben! E daquela tamén che diría que había outro tipo de cereal, hoxe desaparecido, ao que deron en chamar millo miúdo…, ¡cando apareceu o grande!

-De por aló tamén viñeron as patacas, aínda que dando a volta por Francia. Di meu pai que a orixe da pataca estivo no Perú, de onde veu para Europa no século XVI, aínda que inicialmente se considerou un produto de xardinería. ¡De xardinería, si, pero, estomacal! O caso foi que un francés, un tal Parmentier, descubriu que llas roubaban..., ¡e non precisamente polas súas flores! Tamén foron viaxeiros o azucre e mailo café, seica!

-O Mestre Rielo de Luaces, aquel que ensinaba de todo menos relixión, ¡que lla deixaba ao Cura, e por iso, para que a aprenda, despois de fusilado seica o enterraron na horta do Seminario Maior de Lugo!, tenme dito que o café, unha variedade que lle dicían..., ¡que lle dicían "moka", pero con k!, nolo trouxeron os mouros, acaso aqueles que mataron os Luaces na Agra de Lóngaras, que diso tiraron o nome: Unha noite de "lúa", entre uns "haces", séxase, mollos... ¡Iso de matar, meu neno, é tan vello coma Caín, e non leva trazas de rematar!

-¡Eu escapo da casa, e voume para a Carballeira, cando meu padriño mata os porcos!

-O único animal que mata aos da súa propia especie é o home..., ¡que por algo din que somos os Reis da Creación! –Ao dicilo soltou unha gargallada. Eu dixen o que se me ocorreu, así, de pronto:

-Recoñezo que precisamos da carne dos animais, pero a min máis me gustaría ser muiñeiro que matarife...

-¿Muiñeiro? ¡Ai, ho, pois estás no país deles! Montecubeiro, con tanto regacho, debe ter un cento, ¡así que tocarache un!

-Agora veñen as aceas de maquía, pois os muíños de herdeiros están caídos ou para caer. Lembrando os de por aquí cerca..., ¡a ver cantos me saen! O do Real, que din que era dos frades; o de Maceda, o da Cernada, o do Escouredo...; ¡estes en Ribón! Pasándome ao propio Azúmara, empézase co de Sarceda e remátase co do Podriqueiro, que a partires de aí, o Ribón xa verte no Azúmara. Ribón leva máis auga, pero o nome consérvao o Azúmara... De xuntados os ríos, veñen o das Cavozas, o noso, chamado dos Gómez, o da Casa do Val, o vello de Veiga... ¡E despois, as aceas: a da Laxe e maila dos Penallos!

-¡Claro, muíños de herdeiros! Cada grupo de herdeiros, ou lugares, tiña o seu, pero como as medias neste país só son boas para os pés, e mentres uns moían outros bailaban, deron en vir as aceas, pois nelas, o que moe, cobra, ¡e os outros que sigan bailando!

.../...