Aquel zoqueiro (4)

.../......
-¿Viches ao Piepito de Caraño?

-¡Ai, muller, non, pero a súa dona quedaba na tenda da Xenoveva do Xastre, que por certo gardouse de min, disimulando, para comprarlle un carrete de fío, deses da “Cadena”; se cadra para non repartir, temendo que non lle quedasen dous…, con isto do estraperlo!

Así estabamos, así estivemos, polos corenta arriba, a ceacú niso do desenrolo económico, pero as feiras cos seus intercambios, cos seus trocos e cos seus trucos, tiraron da produción; fóronse substituíndo os canóns pola manteiga, tal e como predicaba aquel economista, ¡Samuelson, pois o que é Franco, ese, non!

Coas catro ducias de ovos, seis queixos amasados, ¡polas mans agarimosas da propia madriña!, e unha baluga de manteiga, mareliña coma o mesmísimo ouro, todo iso raspiñado á nosa dieta, por suposto, que mal nolo pagou, todo xunto, aquel Policarpo Mendaña, o pai de don Delio, que foi director do Instituto de Lugo, ao que lle gañara eu unha bolsa, xunto coas irmás Hermida López; en total, tres aprobados para as seis becas daquel ano, pero meu pai, que sabía de contas, calculou que unha bolsa tan cativeira non pagaba a fonda, así que…, ¡para a casa, outra vez, a criar ranchos! A soutar: ¡tarrelas, mazás, landras, castañas…! Como isto que acabo de mencionar é, ¡foi!, un drama, amén dun trauma persoal, mellor será que volvamos ás delicias da feira, que iso si que é colectivo, e por tanto, de interese xeral.

A primeira daquelas ¿delicias? foi comprobar que baixaran os ranchos… Segundo miña madriña, desde a feira anterior, en quince días, de catro partes, unha, que así, por partes, era como calculaba ela. ¡Por partes, ou polos dedos! Iso era abondo para unha analfabeta que ía pola feira adiante preguntándome que poñían aqueles letreiros dos coches, dos transportes, de Lugo. Aquela “baixa” fora doada de facer: Unha OPA hostil, habilmente, oportunamente, acordada na taberna do Capitán de Maxide. ¡Amigablemente, entre vasete e vasete, por aqueles tratantes, por aqueles pillabáns da blusa moura!

-¿Que, madriña, abrandamos, ou volvemos para a feira que vén?

Se fósemos a votos, eu diría que si, que me pracía irnos para volver cos ranchos…, ¡e mentres, a soutar, para mantelos! Pero a madriña lembrouse de paga-la contribución, os Consumos e maila Cédula, que aqueles gardas de Castroverde gozaban detendo, prendendo, a meu padriño, se non a levaba, se non a pagaba, teima da que xa tiñamos experiencia, así que…, ¡que lles aproveiten, que os de Lugo o perden, que nos iríamos da feira sen comprarlles eses catro paxelos que tanto precisabamos para defendernos, tódolos da casa, da próxima, inminente, invernía!

Pero non todo estaba perdido pois íamos ter zoquiñas, ¡de estrea!, que por fin atopamos á tía María, e con catro chuchas, ben afectuosas por certo, cuñamos aquel contrato verbal, tan válido coma calquera, e iso que eu, daquela, aínda non estudara iso de Pacta sunt servanda. ¡Un pacto, unha promesa de servizos, un traballo a domicilio; dun artista nada menos, tanto en zocas coma en relatorios!

Tivemos a sorte, ¡que non todo ían ser desgrazas!, de que o Neira de Rioxoán, aquel tratante, nos retirase, de cedo, aqueles ranchiños; sempre coa caxata colgada do colo daquel blusón mouro que tan ben o definía. De cada vez, en cada man, dous choronciños, con berros de degolado, pendurados daquelas mans sucias, brutas, noxentas e implacables! Os pobres fóronse nun berro sostido, de moitos bemoles, pasando das rollas amorosiñas de súa nai á gaiola dunha camioneta, ¡de gasóxeno! A cocha, ante o irremisible, ante aquel fatalismo, calou, que nin queixa deu, e iso que era tan lista que non lle pasaba desapercibida aquela ruptura familiar, aquel secuestro definitivo, ¡por días de vida!

As nosas mulleres ciscáranse, esparexéronse, por todo o Campo de Mosteiro, atendendo ás vendas e ás compras respectivas, amén dos seus cumprimentos, da súa relación social habitual, tan intensa daquela que o normal era tratarse, falarse, interesarse polas familias e polas amizades respectivas, en todo o hinterland da feira, que tratándose da de Mosteiro o seu radio non pasaba de dúas leguas, circundada como estaba polas máis importantes de Castroverde, Castro do Rei, Rioxoán e mailo Cádavo, así que vímonos sos no medio de tanta xente.

En canto á cocha medio a tranquilizamos cuns grans de millo, que os levara miña madriña no peto do seu mantelo de dril, adrede para a ocasión, pero que resultaron un simple aperitivo. Tampouco debíamos mantela moito porque había que capala, e o señor Daniel non daba aparecido. Optamos por deixala segundo estaba, coa lea atada á raíz saínte, aérea, dun carballo, que así non perigaba.

Cumpridos coa res, tocáballes aos cristiáns, así que miña madriña mercou dúas laranxiñas, e con elas no cesto foime levando ás aforas, de man, que moito lle gustaba levarme así, por máis que xa fose un mociño de doce primaveras. Parámonos debaixo dun castiñeiro, por tras da casa do señor Primitivo, ¡un roxo, un progresista!

-Mira, neno, esoutras, que moitas e delas poden máis cá nós, vanche comer unha pratada de callos en Cas Mingos, así que nosoutros, con este codeliño, e con este touciño, andámo-lo camiño!

Estaba tan afeito á sombra, ao abeiro, tanto dos carballos coma dos castiñeiros, que os tiña por aras, por altares, que moito me prestou comer debaixo deles, ¡así fosen codas de quince días! Desde que esfolei na miña laranxa, precisamente con aquela navalliña de cachas de buxo que me regalara o señor Vicente da Ponte, quedei mirando para a madriña, interrogante, que non sabía se tiña que comparti-los cuarteiróns con ela, pois a outra, a outra laranxa, deixáraa quedar no fondo do cesto, xunto con aqueles cartos do Neira…

-Non, meu neniño, que os vellos, para o que nos queda por facer neste mundo témosche forzas de sobra, e non precisamos da froita comprada, ¡ao prezo que vai! Pero ti, si, que tes que chegar a ser zoqueiro, ¡e daquela aforras de pagarlles aos de fóra!

-Pero, madriña… -E de aí non pasei, de cortado que me quedei co seu aceno rotundo. ¡Nin pero, nin nada, que insistiu en darma toda, enteira, reservándome a outra laranxa para que a comese á volta, polo camiño, de merenda!

¿Enténdese esta afección miña a abusar das exclamacións? ¡Vénme de tanto que admirei na madriña, nos seus feitos, pero tamén nos seus falares, que todo a marabillaba, proba máis que evidente de canto lle gustaba a Creación; tódalas cousas, incluso as malas, que as consideraba tales, pero necesarias; complementarias, formativas, adoutrinadoras!
Se duro foi para min o trago da despedida daqueles marráns, ¡que vou dicir da capía! Aquel Daniel, curtido no seu oficio, ¡cruento oficio!, non se andou con melindres: retorcéndolle unha pata fíxoa caer ao chan, e seguidamente calcouna, no ventre, con aqueles zapatóns de fol, monfortinos, sen molestarse en retirar deles aquela espola dun quilo. Lanceta en rustre, catro talladas, e un cosido basto, ¡como se lles fai aos sacos! Cobrou e despediuse, á presa, que o esperaban para a cocha seguinte.

-Madriña, ¿non lle parece que foi algo bruto…?

-Non, neniño, que canto máis rápido, menos sufre o animal. Agora temos que levala amodiño, maiormente polas costas arriba, que vai desgustada, e dorida; ¡demasiadas operacións para un só día!

Cos ranchos, salvo que se reservasen para maróns, o drama era menor, relativamente, porque se lles practicaba a capía aos poucos días da súa nacenza, e daquela curaban prontamente. Por parte, as cochas da cría non eran cebables sen esterilizalas previamente, tendo, sufrindo, un postoperatorio de certos coidados: que non se arrefriasen, caldeadas de relón, apartalas dos outros da ceba para que non as mancasen…

Iso de cebar, ademais dun rito que definía ás amas, ¡Fulana é unha cebadora de medo, que fai máis quen quere que quen pode!, era unha función sacrosanta, meticulosa, programada, incluso con horario ríxido, maiormente nas bocarribeiras, país propicio pois, con aquela oferta de nabos, patacas, verzas do horto, tarrelas do campío, mazás, landras, castañas…, a despensa, a fartura, quedaba asegurada, polo menos ata o outono seguinte, ¡que non era pouco dadas as circunstancias! O primeiro caía polo Nadal, sen competencia posible co turrón, aquel evadido, aquel descoñecido, que por entón nin nas tabernas entraba. Despois viñan os outros, un, dous, tres, catro…, segundo a potencia do casal. Xeralmente en Xaneiro, aproveitando as xeadas estacionais para salgar, ¡un conxelador gratuíto, ou pouco menos, pois o sal tampouco ía de regalo!

Á volta, con iso do postoperatorio, non esperamos polas veciñas, así que tivemos ocasión de falar das nosas cousas, dos nosos segredos. Á madriña deulle por darme consellos, pero como son íntimos, sen o seu permiso non os refiro. ¡E como ese permiso non mo dará ata que nos xuntemos de novo, Aló Arriba…, ¡de momento, mutis polo foro! Do que si podo falar é da feira; ¡das feiras! Sempre se dividiron en dúas, superpostas: A de cedo, que proporcionaba os arranxos da casa, o sostén delas. A da tarde, que tiña outros tratos: ¡Mira como lle dou ao cu! ¡Mira que forte son, que comigo non vas quedar viúva! ¡Esa é de casa rica…! ¿Canto ofrecen…? ¡Ese ten obrigas na casa…! ¿E logo, non despacharon aos vellos…? Pouco a pouco, os chufóns tradicionais fóronse dedicando aos seus asuntos, por inoperantes, pois aqueles mozos que volvían dunha guerra de tres anos estaban suficientemente adestrados para todo tipo de escaramuzas, ¡espreitas incluídas!
-.-

Veu o Zoqueiro.- Veu, presentouse sen demora, como ás dúas semanas de telo avisado; ¡con excesiva puntualidade para un artista coma el! A pé, en zocas tinguidas ao fume, e cunha zamarra rusa, daquelas trenzadas e remontadas, que tiñan por botóns uns traveseiros de madeira torneada; a última moda na España franquista, autosuficiente, ¡automísera!, que a saber de onde e como chegaron aquelas prendas ao noso país. ¿Pasarían a guerra abeiradas nunha toupeira, no almacén dalgún estraperlista lúcido, lucense?

Cando saímos para abrirlle a porta da cociña, retirando o caravillón do postigo, que aínda o tiñamos posto, xa apeara o cesto, de talas e alongado, que o trouxo sostido nunha caiada, de ombro a ombro, que para outra cousa non a precisaba pois o tío Xosé non coxeaba; terzada cunha aguillada, cun pau, que o mandou, que o arrebolou, pola eira arriba, nada máis chegar, reservándose, iso si, a caiada de bambú, cubana evidentemente.

Meu padriño saíu á porta coa cachimba nun curro da boca, precisamente no esquerdo, aquel no que lle cauterizaran un principio de cáncer de fumador, aínda sen acender, que nin o chisqueiro sacara, e díxolle ao Zoqueiro, por saúdo:

-¡Ai, ho, esperabámoste cedo, pero, ao amencer, non! ¿Non será que caíches da cama, ou botoute dela a túa María? ¡Seguro que foi para que a deixases en paz, para reza-los seus matíns sen malos pensamentos!

Fíxolle graza aquela recepción; tanto, que se botou a rir, tan alto e tan estridente coma se levasen dúas horas de troula.

-Como vostede é do meu nome, e tamén do oficio, o que se di un home de mundo, voulle dicir a verdade; toda, enteira: Os lobos da Carballamarela acaban de comerlle á Otilia, ¡outra loba, así que dela non me doo!, tres años, dúas ovellas, e mailo marón. Eu, que o souben aos poucos, que se comentou onte, á saída da Misa, matinei nisto: Eses compañeiros, eses lobos do camiño, de cheos, estes días van madrugar pouco, así que eu, que lles temo como á morte, teño que adiantarme, que desta maneira non me verei precisado a arrebolarlles o cesto da ferramenta, pois, como é de talas, igual se rompe!

Díxonolo tan serio, tan cheo de razón, que desta vez tocoulle rirse a meu padriño, e así comezaron a súa regueifa, que nin que fosen dous trobeiros medievais. Polo contaxio, tamén eu, que a pouco me mexo do forte que me deu.

O Zoqueiro aceptoulle á madriña unhas fretes que quedaran da véspera, que de requentadas aínda sabían mellor. Papadas as fretes, meu tío Xosé, que aquilo de “Piepito” era o alcume da casa, a ocorrencia dalgún ocorrente do lugar, daqueles que inventaban cualificativos para poñer tachas, coma quen planta salgueiros, que todos prenden, quedouse mirando para a madriña, tal que un cadelo para o codeliño de pan do seu amo, pero ela, ¡miña inocente!, non daba captado a mensaxe, así que o Zoqueiro tivo que pasar dos acenos, da mímica, ás verbas:

-E digo eu, señora Xosefa, que xa que madruguei, e corro o perigo de pillar un arrefrío aí fóra, na boca desa palleira orientada ao Norte, ¡igual conviña que me dese unha volta aló por Veiga, pola taberna do Agustín, denantes de zoquear, que seica ten unha menciña para os catarros outoníos…!

Con isto dito, miña madriña si que captou aquela indirecta tan directa, e sen dicir palabra foise ao seu cuarto, á hucha dos seus segredos, para volver…, ¡cunha botella moi labrada, daquelas que levaban dentro unha rama de fiúncho!

-Aquí ten a súa augardente. Élle esgrevia, da mellor… ¿Non ve como fai o rosario ao axitala? Mire, vouna deixar aquí mesmo, nesta lacena, ao seu dispor, así que, ¡non se prive!

Nin case a catou, pois o pillabán o que quixo foi gastarnos un bromazo, evidenciando, de entrada, o divertido, o barulleiro, que era.

O ripeiro xa llo tiñamos armado. Armado e asentado, nivelado, que meu pai niso de face-las cousas ben feitas, ¡outro artista! O que peor se lle daba era rir; se cadra por desuso, para impoñérselles aos rapaces, que lle teñen ido á escola de vinte e tantos, incluso despois de vidos do Servizo, ou da Guerra. Situárallo no pendello novo, nuns metros que quedaban dispoñibles por diante do amoreamento do feo, que o ía atufar de raio por bos pulmóns que tivese, pero aquel “Piepito” non se queixou de nada, que estaba afeito ás palleiras; ¡e como non fumaba, non había perigo de que as queimase! O que non lle chistou foi o bidueiro, que o tiñamos torado, alí fóra, na eira, ben mollado por certo, segundo o tiráramos do carro. Se o tivésemos na palleira, igual curaba á presa, con perigo de que regañase. Queixouse; diso, si:

-¡Este Zoqueiro cobra a tanto o par, pero non entra no meu choio isto de seca-la madeira! ¿Queredes que volva máis adiante, despois do Nadal…?

Houbo remedio, que debaixo duns toxos, no cuberto do hórreo, quedaran algúns toros dunha zoqueada anterior, e con iso había para empezar. O tronco mollado torámolo, daquela mesmo, co tronzador, este servidor e meu avó; eu da parte de abaixo, da lixeira, por suposto; e despois cuarteouno o propio Zoqueiro, co seu machado. Os cuarteiróns verdes puxémolos na cociña, no caínzo de seca-las castañas, así que, en dous días, escorridos, listos para aixolar!
.../...