.../...
O accidente da cocha tivo o seu incidente, que me sentín en ridículo, traumatizado. O contratempo consistiu nun tirón salvaxe, máis de xabaril que de cocha, naqueles currais, mesmo diante do pozo de Candal, no intre preciso en que o Paquiño, aquel criado para todo, upaba na besta á filla da Rosa..., ¡cousa que xa me gustaría facer por min mesmo, en persoa, e non tirar da lea dunha porca de cría! Mamá-cocha demandouse, e caín naqueles toxos, enlamados, embostados. O dedo maimiño, o da dereita, resultoume desconxuntado, que así o conservo...; ¡e por se fose pouco, aquela boneca, aquela deusa vingativa, ríndose de min, da miña torpeza!
Lambín o dedo, corenta veces, que outra menciña non tiña; nin tiña nin había, salvo que me levasen a Lugo, ¡e iso era demasiado para un simple nocello! A egua de Candal ía diante, coa miña deusa sentada de lado, na sela, que pantalóns non levaba; exteriores, visibles, quero dicir; e detrás, a pé, súa nai, co resto das feirantes, coas mulleres anteditas; e tamén con outras de Bergland, que nos deran alcance por xunto dos lavadoiros da Pasaxe. Iso da Pasaxe non significaba que houbese peaxe, senón que o Penelas, en vista de que lle cruzaban os prados para ir á Misa, -Maxide, Bergland, Escouredo, Ponte do Ribón, Pombal e San Cibrao-, optou por pareda-lo carreiro, que así, illadas as súas fincas, aforraba o criado de gardarlle as vacas; nisto que veu o seu xenro, Evaristo, un barman cubano, e para que non se lle mollasen as criadas, cubriu de lousas aquel lavadoiro das Pasaxes, mesmo de par do camiño. Tal o fixo que os mozos, ás furtadas, agachábanse no carreiro, e reptaban..., ¡para vérlle-las pernas ás lavandeiras! Eu, na miña inocencia, nunca me agachei, pero veciños houbo que me falaron de certas negruras..., ¡en vista de que as rapazas aproveitaban para facerse un lavado integral!
A miña cruz, para o resto do camiño, foi de carballo: atido á porca, xostreándolles aos ranchiños que se desmandaban en tódolos cruces do camiño, e co dedo viaxeiro, do peto á boca e da boca ao peto
, ¡sen poder achegarme á egua! ¡Deus, canto daría por ir de par súa, maiormente polo lado daquelas perniñas, así tivese que atrochar as rodeiras dos carros en liña recta, á sazón cunha cuarta de lama!
Chegados á altura do castro de Maxide pedinlle á Manuela de Mariano que me sostivese a lea da cocha..., ¡que tiña que darlle un recado á moura castrexa! Díxeno tan alto como puiden para que me oíse desde a besta aquela deusiña..., ¡nunha exhibición cultural! ¡Pero nin moura nin mouro, que a miña meta foi abona-las xestas de tras daqueles muretes, daqueles contrafortes castrexos, aínda hoxe inexplorados!
Cando me reincorporei á caravana díxome María, María Manuela, señora do Miranda, máis pícara cás cobras:
-¿Que, gustouche esa moura...; pero gústache máis a Manoliña, non si? E para rubricar, chiscoume un ollo, con toda picardía, tal e como facía para dá-lo sinal do tres. ¡Condenadas mulleres, que xa nacen psicólogas! Disimulei, que era o único que podía facer:
-Señora...; meu padriño tenme falado desa grade de ouro, que a ten visto porque a utilizaba o mouro do castro, daquela, antes da redención dos foros, cando era o dono exclusivo destas agras de Maxide, pero estes veciños fóronllas usurpando... De presente, que tamén mo dixo, viven, os desa raza, do que teñen aforrado, e saen ás feiras de lonxe, onde non os coñecen, que os toman por xitanos. Volven de noite, confundidos coa noite, para que ninguén se meta coa rapaza, coa herdeira, que seica é un perigo, ¡do guapa que é! Meu avó tamén sabe que esa grade, ese aveño, teno reservado o mouro para un valente, para o labrego deste país que se atreva a durmir todo un inverno, aquí arriba, por tras destes valados de terra, que é onde teñen a porta da cova, facéndolles a garda, que así, cando veña a primavera, o mouro darase a coñecer, e ofreceralle esa filla, dote incluída, pois o mouro vai vello e quere testar, doa-lo tesouro, pero di que non hai ousado que tal faga..., ¡por se o capan no entrementres!
-Non, Pepiño, que non, que non é así. -Explicoume María Manuela, toda compracente e agarimosa- É parecido, pero menos, que chega cunha noite de garda para merece-la rapaza, pois o mouro, en vista de que non hai pretendentes, rebaixou as condicións. Cando sexas mociño, que para daquela os gardas de Franco xa non andarán tras dos fuxidos, que ese é o perigo actual, e por iso ninguén se atreve ao experimento..., vouche dar a pistola do meu Ramón, unha que ten escondida desde a guerra, que a usaba para ir ao muíño, e daquela vés para aquí, para durmir unha noite, sen medo ningún, que ti, co listo que es, seguro que te entendes con eles, cos mouros, e con iso faste dono do seu tesouro, ¡filla incluída...!, se antes non botas nunha rapaza, pois, de tela, dúas serían delito, unha bigamia!
Deixoume abraiado:
-Señora, se non fose por esta cocha, que igual se me escapa, e para deixarlla outra vez á Manuela de Mariano sería un abuso, agora mesmo lle daba un bico, deses de acción de grazas, polos seus consellos...
Aquela señora, tan xenerosa, tan maternal e tan comprensiva, nin curta nin preguizosa, achegouse á parede daquelas agras, pousou o cesto, e sen vacilar veu cara a min, toda seria, en posesión da verdade. ¡Deume unha aperta, tan forte, tanto, que a pouco me fai das costelas outros nocellos doridos! Moito llo agradecín. Manoliña, a de Candal, que tal viu e oíu, tiroulle dos freos á egua, e parouna, atravesada no camiño; daquela miroume, tamén con toda seriedade, e coido que admirativamente.
Aquí farei un alto neste relatorio para actualiza-la miña promesa: ¡María Manuela do Escouredo, cando chegue a xunto de vostede, aí, aí onde está agora, nese Alén, daquela heille dar a miña aperta, devolverlla, corresponder con vostede; fareino se é que as ánimas teñen, ou conservan, extremidades!
De alí en diante, camiño adiante, falouse de todo, pois os ranchiños, ao ir cansando, non se separaban da nai, así que eu, de encoraxado, metinme na conversa daquelas mulleres. Fíxeno con algo de picardía, iso é certo, pois aló por dentro animábame a intención de demostrarlle á cativa da egua que eu, aínda que imberbe, xa non era un anxo; que alternaba, e sabía alternar, coas persoas maiores, concretamente con aquelas amas de casa; en conversas de maiores; de vostede, por suposto, cousa que tanto lle agradaba á miña avoa, verme así, listiño e atrevido, ¡botado para adiante!, que dicía ela.
A cocha, polo camiño da Capela abaixo, aproximándonos a Mosteiro, ao Campo da Feira, tal e como se tivese unha intuición tráxica, un presentimento, deu en acocorar nos seus fillos, naqueles ranchiños que estaban predestinados á subseguinte emigración, ¡a pouco que nolos pagasen! ¡Miña pobre! O sapo de Curros, de metido na pucharca, queixábase da vida co seu, "¡Cro, cro!", pero o que é aquela marrá..., ¡aquela marrá dáballes exemplo a moitas nais, que non todas son como deberan ser, que algunha desnaturalizada coñecín, xa daquela, e despois, tempo adiante, lamentablemente, que outras viñeron, e seguen vindo!
O resto do camiño non tivo outras incidencias dignas de mención, salvo aquel paternóster que recei con miña avoa ao pasar por xunto do cemiterio de Luaces, que me dixo:
-Eu, aquí, nesta campa, salvo algún inimigo, outras obrigas non teño, pero..., aquí están os teus bisavós, os maternos, que algo deles herdarías, pois tanto o ben coma o mal dos ensinos vai pasando de pais a fillos, e dos fillos aos fillos dos fillos...!
Desconcertoume:
-Madriña, ¿como se poden ter obrigas cos inimigos; non te equivocarás?
-Meniño, iso é a cousa máis certa deste mundo: ¡Ai de nós se non tivésemos inimigos! Os inimigos son coma a espora dos cabaleiros, que espertan ás eguas molentas! Os inimigos, sexa para defendernos, ou para situarnos á súa altura, evitando que nos chuspan, dannos que tecer, ¡e daquela tecemos, nós! ¡Ben sei ora!
Xúrovos que tardei en entendela, pero como nos ía escoitando a Manoliña de Candal, non quixen preguntar, ¡non quixen quedar de parvo!
¿Teño que retratar aquela feira, algo tan visto e sabido como é unha feira? ¡Tan visto, si; sabido, non! Sen feiras e sen mercados aínda estaríamos hoxe en día intercambiando a caza, a caza e mailas verzas, as verzas e mailas froitas, co veciño da gruta seguinte, ¡acaso cos da Cova da Valiña!
.../... Gómez Vilabella, Xosé M.
