Algo acerca do medo: Versión no Covid-19

Sen entrar en disquisicións innecesarias para esta modesta colaboración, defino o medo como a indución en nosoutros de determinados e variados estados de congoxa, de angustia, por un risco de dano real ou imaxinario, plaxiando o sentido do DLe.

Non é preciso incluso definilo para entenderse, xa que todos sabemos moi ben o que é, debido a que, salvo estados patolóxicos, experimentámolo na nosa vida. Outra cousa é pretender explicalo desde distintas perspectivas, como a BIOLÓXICA, resaltándoo como un esquema ADAPTADOR, ao modo dun mecanismo de supervivencia e defensa; a PSICOLÓXICA, subliñando o estado emocional que nos permite adaptarnos ao medio, e o SOCIAL e CULTURAL, formando parte do carácter da persoa e da organización social, que explica WIKIPEDIA.

Descúlpenme a primeira persoa. Eu, da miña indixente colleita, ofrézolles a clasificación do medo en POSITIVO e NEGATIVO, segundo os seus efectos sexan útiles, e incluso, ás veces, necesarios, para o home, individual e socialmente, ou devastadores, respectivamente. O medo facilítanos as condutas defensivas: axúdanos a reaccionar e escapar dos perigos, inmobilizándonos, atacando ou escapando; pero tamén nos paraliza e bloquea, conducíndonos a unha involución psicolóxica e social (Consulten a Jean Delumeau, historiador francés, autor de "El miedo en Occidente"). Tampouco se pode descartar o medo político, á ditadura e ao terrorismo, que de todo hai na viña española deste ano polas veleidades gobernamentais. Delumeau trae a palestra o medo ao terrorismo, mais tamén o do esgotamento do petróleo e a auga, a fame, a deforestación, o requentar climático…

Todos os medos esixen unha explicación; pero existen algúns que, pola súa singularidade, non se entenderían sen ela. Ofrézolles un exemplo que sempre espertou o meu interese: O medo a esa liberdade que con tanto ruído e, ás veces, escasa reflexión, reivindicamos, incluso en manifestacións no rueiro. Erich Fromm estuda este medo na súa obra, titulada EL MIEDO A LA LIBERTAD. Distingue el dúas clases de liberdade: LIBERDADE-DE e LIBERDADE-PARA. Pola primeira entende esa liberdade que nosoutros sempre reivindicamos, liberdade de coaccións, o libre albedrío; pero, unha vez que se nos concede esa liberdade o problema é que non sabemos facer uso dela, non sabemos como aplicala e xorde en nosoutros un certo medo a utilizala. Entón, máis ou menos explicitamente, preguntámonos polo PARA QUE da mesma, cando non facemos un uso extravagante dela, e con un inconfesado sentimento de temor.

B. Fredic Skinner, psicólogo e filósofo social de EE.UU., dinos que o medo está na base do sistema educativo da sociedade e, sen dúbida, é un piar do proceso da socialización. Ademais os sistemas normativos fundaméntanse no medo, e se non léanse o mesmo Código Penal. Neste sentido poden encaixarse expresións como "estes vándalos non teñen medo a nada", e incluso adoita confundirse o respecto co medo, precisamente cando se di "estes pequenos non teñen medo a ninguén". E se a isto engadimos os medos das coaccións sociais externas, que se asumen interiorizándoas, converténdoas en internas, estamos en presenza do que eu denominei medos positivos.

Pero. con estas modestas, por incompletas, informacións, atrévome a levar a atención de todos vostedes ao COVID-19, esa pandemia que nos está zoscando con inusitada persistencia, poñendo a proba a ciencia médica, en sentido amplo, e a política, en sentido estrito, polo que ten de respostas a esixencias concretas, sobre todo de matiz previsor, e talante peculiar para afrontar as catástrofes de gran magnitude e saber deixar declinar o secundario en aras da indiscutible prioridade do fundamental: Aproveitarse destas situacións extremas para resaltar o accidental en prexuízo do esencial, evidencia un uso incompetente das capacidades que se supoñen nos xestores de elite.

Non sobra tampouco, como noutros casos, o recurso a historia. Lembremos que a PESTE de 1348 foi tan nociva que morreu unha terceira parte de poboación europea, e aínda os chinos non tiñan os excelentes laboratorios da actualidade para recrearse os fantasiosos. Sobran, pois, os fantasmas, aínda que o feito de que EE.UU., no ano 2004, logrou reconstruír o virus da gripe española, contribuíu a iso. E a última peste que asolou Europa tivo lugar en Marsella en 1720; pero despois desapareceu do Vello Continente. A famosa gripe española (así coñecida), en 1918, parece que levou corenta millóns de persoas en todo o mundo, despois das calamidades que deixou a Primeira Guerra Mundial, e dise que se debeu Á INCOMPRENSIÓN DA NECESIDADE DE ILLAMENTO. Mais aínda adoecemos nosoutros na actualidade, en gran parte, disto.

En todo caso, o medo ao Covid-19 conta con curiosas variedades con impactos máis ou menos vigorosos: Medo a que veñan visitarnos de sitios infectados; medo ás avalanchas turísticas; medo á entrada de estranxeiros no país, que a algúns políticos que non teñen máis ideas sérvelles para cualificarnos de racistas; medo aos contaxios; incluso esa reticencia que os nenos pequenos teñen a abrazar aos seus avós, e nesta tipificación oín en televisión unha avoa que lamentaba correr o perigo de marcharse deste mundo sen abrazar os seus netiños; medo inducido por eses políticos que, en función de predicadores laicos, tratan de razoar e xustificar condutas impropias de quen asume responsabilidades dun pobo soberano, e…, como non?, medo a perder os mensaxes que facilitan as linguaxes mímicas, que, coas máscaras faciais prescritas por Sanidade para levar na faciana, quedan limitadas aos ollos, etc…

Talvez o mellor remedio a todos estes estados angustiosos sexa a vacina que todos estamos esperando como a auga de maio; tratemos, pois, de informarnos, mediante a titular do CSIC, e codirectora do laboratorio do Coroavirus do Centro Nacional de Biotecnoloxía, Isabel Sola, quen neste laboratorio hai 35 anos (35 anos!!!) que traballa en coroavirus. Polo tanto xa se coñecía moito antes de que os chinos (segundo a fantasía popular) fixeran ningún estraño uso do mesmo. Claro, aínda se pode fantasiar que puideron manipulalo, creando, por manipulación xenética, variedades do mesmo. Os/as investigadores/as tratan de coñecer cales son as bases moleculares polas que este virus que nos afecta causa patoloxías e morte, e os temores precipitan o desenrolamento de vacinas e antivirus fronte a iso.

A tal fin, parten do mesmo virus, ao que modifican a súa xenética. A información xenética del completo convértena nunha vacina, conservando só a parte fundamental da mesma, co fin de acadar unha boa resposta inmune, eliminando, por suposto, os factores máis daniños. Así convérteno no que chaman un REPLICÓN deficiente en propagación. E, segundo a doutora Sola, non parece posible ter esa vacina, no mellor dos casos, antes da segunda metade de 2021, debido a enorme incerteza que xera o resultado da investigación; pero hai que valorar que este proxecto preséntase como bo, porque todas as outras vacinas inmunizan só coa proteína S, e a española inclúe outras que ten o virus. Tampouco se prevé que a inmunidade sexa moi duradeira: Haberá que vacinarse todos os anos, e poden aparecer re–infeccións, aínda que non sexan tan severas como as primeiras. E digo isto porque a informacións é un antídoto de medos e temores.

O meu descoñecemento desta temática viral e do mecanismo da inmunidade, mediante a creación de defensas vacinando, faime lembrar unha conversa co que foi Xefe Provincial de Sanidade de Lugo, Dr. Pérez Mel, quen, a propósito dunha visita duns nenos do Caurel, hai moitos anos, a Lugo, dos que resultaron moitos infectados por un microorganismo patóxeno, explicoume que non era un caso estraño, porque eses nenos carecían de defensas pola pureza do ambiente en que vivían, mentres os das cidades estaban provistos delas, xa que as xeraban nun ambiente moito máis contaminado. Pois ben; acaso non estaremos, nesta pandemia, impedindo que o coroavirus se encontre con xente inmune debido ao illamento da poboación?. Ata onde lle estamos preparando o ambiente?. Comprendo, non obstante, que non vamos a meternos na boca do lobo, e cando os científicos aconsellan que se decreten os confinamentos, sen dúbida, teñen razóns moi poderosas das que nosoutros carecemos. Hai, pois, que respectar escrupulosamente as restricións!!. Aquí unha certa dose de medo, do bo, ven moi ben.