Contos da miña lareira (8)

-VII-
As lareiras eran moito, pero non o eran todo pois nelas oíase pero non se vía, a diferenza do que pasa agora con esa entremetida á que chamamos "tele", e por veces, "telegaita". Poño por caso, para ver un morreo de rapaces tiven que ir a escola, e mellor me fóra non velo pois ata que me casei maldito un conseguín: ¿Eran virtuosas, ou non me querían? ¡Coido que as dúas, asemade!

No recreo, en días fríos, cruzábamos o curral, a cen, para acudir á lareira, na cociña vella de Candal, onde a señora María Manuela, sen omisión algunha, ¡Deus llo pague, que de seguro xa lle ten pagado, tan santa que era!, non regateaba estelas para que non se lle apagase a fogueira dos rapaces. Un daqueles días, despois de quentar as mans, sentín unha necesidade, outra, así que crucei a eira para ir ao horto, alí por detrás das loureiras. ¡Que espectáculo, miña madriña: o Antonio de Maceda, un grandallón, que seguía indo á escola por xenerosidade de Don Jesús, que nunca llela negou aos mozos, así estivesen licenciados do Exército, que á hora do recreo escapulíase, a saber por onde e para onde, que nunca o vin quentando as mans, estaba alí no horto, pegadiño á criada da casa…, dándose un morreo, ao estilo destes que se ven na Tele ás doce da noite!

Eu, non sei se pícaro ou discreto, agacheime detrás dos ramallos dunha loureira, cos ollos tan abertos coma os dun león; evacuei, abotoei o calzón, pero…, eles seguían! ¡Que boa cousa debía ser aquilo para que tanto tempo lle botasen, e logo que nin oían ni vían a intromisión do neno!

Ao día seguinte, coa mala idea de espreitar desde as ventás do colexio, díxenlle ao mestre que non ía saír ao recreo para rematar aqueles problemas que nos puxera no encerado, que se me atravesaran. ¡O que se me atravesara, mesmo ao traveso, era a malicia de ver un novo capítulo daquela serie! Os problemas do encerado remateinos, e ían ben, pero o que foi mal era a miña espreita pois aquel día…, non acudiron ao horto! ¡Igual estaban na palleira, arrincando feo para dárllelo ás vacas! Cando volveron a entrar os do recreo viñan coloradiños, nenos e nenas, pero en particular Antonio, o mocetón; tampouco souben se aquel día estivera na lareira, cos cativos, ou arrincando herba; se foi isto último moita deberon arrincar, para que tan colorado viñese!

Aquel ensaio debeu ser frutífero, pois non tardaron en casar, ben namorados, supoño, a xulgar pola cantidade de fillos que criaron. ¡Teño claro que ían, que se comportaban así, con boas intencións, pero…, a min déronme un mal exemplo, aínda que sen querer, pois, o dito, tiven que chegar ao casamento sen catar un bico, co que me gustaban as rapazas!
-.-

-VIII-
Aludín ás técnicas que utilizaban as ¿autoridades? para facer falar aos detidos, pero teño outra no tinteiro, a que empregou comigo aquel médico de Serés; o que non sei é se chegou a patentala.

Víñame de casta a arquitectura: Meu tío de Pousadela, capataz dunha cuadrilla de canteiros, os "Canteiros de Luaces", dominaba, e tamén ensinaba, o verbo dos "arxinas", así que, en Pol, tres ou catro linguas: galego, castelán chapurreado, algo de latín, de tanto oírllelo aos cregos, e por engado, a fala dos canteiros, apresa dos de Pontevedra, dos que meu tío fora alumno preclaro. O que eu non puiden acadar, Deus deullo ao meu fillo, e tamén ao xenro, así que, ¡Deo gratias, Dómine! Nesta afección, mentres meus pais arrincaban chantos, aló no monte de Sarille, para cerramento das nosas fincas, o neno, anticipándose á burbulla inmobiliaria, facía casas, a barullo, ¡sen licencias!, no rebo daquelas pedreiras.

Tanto construín, tantas horas, tantos días á intemperie, que aquelas febres de promotor carrexáronme outras, as do pulmón! Naquel retorno, en lugar de chantos volveron co neno no carro, tan afónico que nin fala deu. Despois, xa na casa, mentres miña nai me arroupaba con tódalas mantas de tódalas camas, nin sei cantas, meu pai deulle espora á nosa egua, coa dun veciño de ramal, para recoller ao Médico de Serés, así fose de noite, que noite era, e para min, con toda probabilidade, a última.

Isto, e tamén o que sigue, contáronmo días despois, cabe da lareira, da que non me deixaban separar máis que para ir á cama. ¡De resucitado, de escarmentados, non procedía engadir riscos!

Segundo chegou, don José seica lle pediu a meu avó a bota do viño, a mellor que tivese:

-O viño dareillo, un neto ou a bota enteira, desde que me cure este neto!

-Non tal, que ten que ser agora, ou non llo curo!

¿Quen lle discute a un Médico, e máxime daquela, que non había outro desde Castroverde a Lugo?

Colleu a bota e baleirouna polo vertedoiro, sen dicir palabra; a continuación el mesmo, don José, agarrou o coitelo grande, o de matar os porcos, que sempre o tiñamos colgado dun cravo no alzadeiro da cociña. Seguíamos sen falar, nin eu nin o Médico. Co coitelo xa na man, rachou a bota en dúas, para a continuación quentarlle nas brasas a pez do interior. Nisto outro misterio, pois, dirixíndose a meu pai:

-Saque ese cinto, e se non ten outro átese con..., cunha corda, que o preciso para min.

Quitouse os tirantes do seu pantalón substituíndoos polo cinto de meu pai, e a continuación, coas dúas follas da bota enriba dunha tixola, sen outra palabra, nin súa nin dos da casa, asombrados daqueles preparativos, subiu ao cuarto onde me tiñan. Destapou aquel feixe de mantas e púxome as dúas follas do coiro, unha por diante e a outra nas costas. Eu non podía falar, pero seica din un berro atroz, coma se fose agonizar, ao sentir aquelas brasas no meu corpiño. Cos seus tirantes atoume os pelellos ao peito, ben apertados, coma quen cincha unha egua; obviamente para que non se me soltasen, nin os puidese quitar. Despois de todo isto seica se dirixiu aos presentes, e díxolles:

-Fodeuse o viño, pero vai ben empregado, que con isto a bronquite do neno; en dous días, ao carallo!

Así foi, pois ao segundo día aquel neno da bronquite falaba polos cóbados; en galego por suposto! ¡Outra forma de facer falar á xente, curándoa de paso, ou máis ben, resucitándoa! Don José, cando me manden subir, faga o favor de presentarse, vostede mesmo, para recoñecelo, e darlle as grazas, pois aquel día, coas febres, nin para a cara lle mirei! ¡Desculpe! Lamento non recordar o seu apelido, pero aquí ten o meu…, para que me busque nas listas de San Pedro!
-.-

-IX-
Despois de cear connosco, na mesma mesa, pero sen manteis!

-Apetéceme durmir nesta banca, aquí diante da lareira, pero, aínda que é ancha, con unha media volta, igual baixo ao chan, así que, se non lles importa, dareille para atrás, e durmo nun feixe de pallas do seu palleiro…

O avó deulle o práceme, pero meu pai puxo reparos:

-Primeiro imos rezar o Santo Rosario, que sempre o rezamos en familia, e aínda que vostede non é da nosa, polo feito de telo albergado, así o consideramos. Todos temos defuntos, e vostede non vai ser unha excepción, que vén de Adán, igual cá nós, así que…, Pepiño, alcánzame o rosario..., de aí, da espeteira. Quitemos a puch e comecemos: No nome do Pai, e do Fillo…

En latín, por suposto, ¡tan ben que o dominaba! Despois do rosario foi a avoa quen falou:

-Señor, señor Cerralleiro, que aínda non nos dixo o seu nome…

-Manuel, que é como nos chamamos a metade dos cerralleiros de Riós; como se dicía de nenos, para servir a Deus e a vostede!

-Íalle dicir, señor Manuel, que teña coidado, non se lle ocorra escaravellar no remol, que poden saltar muxicas, e quéimanos a casa, que xa ve que é a casa dun pobre, mais, para nós, por ser única, a mellor do mundo!

Despois dun ratiño de conversa, precisamente cando miña nai acabou de muxir as vacas, meu pai de baixarlles uns brazados de feo, a madriña de levarlles unha mantelada de millo aos porcos da ceba, e parou o avó de atizarlle ao caldeiro, vendo o cerralleiro que aquilo tiña ambiente de irnos á cama levantouse para saír pola palla do seu camastro, e a avoa acendeulle aquel farol de gas, que, ao estar tan caro e tan escaso o combustible, sempre receaba utilizalo:

-Non, señora, por min apágueo, que teño esta lanterniña de pilas. De paso que vou ao palleiro, botareille unha ollada ao burro para afrouxarlle o ramal e que se poda deitar, que o teño atado diante do ripeiro, diante da herba, segundo vostedes mesmos me mandaron facer.

Como tardaba en volver, tanto do palleiro como da palleira, fómonos á cama, deixándolle a porta aberta para que entrase ata a cociña. Ao día seguinte, cando nos levantamos, do cerralleiro nin rastro, que incluso recollera a palla, varrera a cociña, e se levara aquel saco gordísimo de durmir, que nunca un vira ata daquela, pois logo parecía unha almofada moura; aberta por unha cabeceira, iso si. Ao reunirnos para a parva, todos tiñamos ganas de falar daquela visita tan…, especial! O primeiro foi o avó, que me dixo:

-Agora, que xa se foi, cóntanos polo miúdo todo canto che preguntou, daquela, mentres nos amañaba esa pota e mailo paraugas, que eu non quixen achegarme desde que descubrín o seu disfrace; a ti pouco che podía sacar, pero comigo igual anotaba algo!

-A cousa comezou cando me preguntou que onde tirabamos as latas das conservas, que lle viñan ben para facer con elas cravos das potas, eses que lles pon ás chapas de cubri-los furados. ¡Dábame un real por cada unha que lle trouxese, pero só atopei unha, alí nas silvas de tras da caseta de Daniel, desas sardiñas tan grandes que comemos na Coresma, así que, só me deu un, un real, este! Pero foi precisamente cando meteu a man na chaqueta para quitar a moeda, daquela que medio retorceu o corpo…

A cousa fora así: despois de mil preguntas, algunha tan boba que nin que quixese quedarse a vivir no lugar, e por iso preguntaba os cen preguntares, de tódalas casas, de todas as persoas, como eran, de que vivían, se ían moito á tenda, ¡eu que sei!, pasou ao das latas. Xa coa moeda na man fun para xunto de meu padriño, que saía daquela para ir busca-las vacas, que caía a noite e tiñámolas no prado das Cavozas; para aló fomos, e polo camiño díxenlle: -A ese home pásalle coma ao seu paraugas, coas ballenas rotas, que se lle saen as costelas polas costas.

O padriño, parándose e mirándome fixamente:

-Pero, que dis?

-¡O que oe, mesmo pola parte dos sobacos!

-¡Xa me cheiraba a min, xa!

-¿Padriño, que lle cheiraba?

-¡Que ese fulano é un Garda, un Garda Civil, con pistolas na sobaqueira, disimuladas coa chaqueta!

-Padriño, non traía tricorne…

-¡As espías andan así, disfrazadas, e ese fai de cerralleiro porque o foi de rapaz, seguro, mais agora é garda, e mándano polas casas para espiar se acubillamos fuxidos, que por iso tiña interese en comprobar o consumo das latas de conservas, que é unha proba de que hai invitados nas casas, unha delas!

-¡Condenado espía…! Por iso preguntaba tanto, por iso leva pistolas, e por iso alarga o tempo, con só amañar dúas potas, unha tixola, e un paraugas…, cigarro tras cigarro!

-Si, neno, si, pero non te tente o diabro contalo na escola, que nin cho van crer, e tomarante por bobo!

Así morreu o conto, aquel conto que non tiña nada de conto, ¡ou si!, pois, aos poucos días, nunha casa da parroquia, concretamente na de Perán do Fato, o mesmo espreitón, na súa teima das latas de conservas, descubriu que acubillaban fuxidos, e…; ¡detrás viñeron as mortes, aquelas mortes que tanto buscaba un simple cerralleiro, aquel dos remendos das potas, ou máis exactamente, aquel cerralleiro dos ataúdes!
.../...