¿Contos? ¡Contos, non; contas! O Estraperlo, en letra e música de Fuxan Os Ventos:
¿Que levas nesa saia
que tanto valor lle dás?
Levo garavanzos e fabas
para ir a estraperlar.
Con iso do estraperlo,
con iso de estraperlar.
Con iso do estraperlo
nin Deus quere traballar.
¿Que levas nesas alforxas
que tanto valor lle dás?
Levo café e azucre,
da raia de Portugal.
Ao comezo da guerra fomos vivindo das reservas pois daquela xa había algo de todo, cos ultramarinos in crescendo; ¡iso, ultramarinos, de consumo cotián! Pero despois, cos mozos de caqui, ou envoltos nunha manta a saber en que chousa, a produción foise ao carajo; ¡nin mozos, nin abonos minerais, nin case ferramentas pois o ferro precisábase para fabricar instrumentos mortíferos, en detrimento das vitaminas! O trigo de Castela tamén se resentiu pola deserción do seu mular, que foi requisado para as necesidades bélicas.
¿Requisas? ¡De todo, a feito! Alemaña e Italia mandaban instrumental, que o probaron aquí minuciosamente, como ensaio para a súa festa do holocausto; pero o condumio para a fronte ía de Galicia; de onde, senón, pois o resto ou era campo de batalla ou territorio comanche!
¿Haberá algo máis triste que unha cociña baleira, baleira de xente, de xente e de potas? A pouca que quedaba nelas, choraba, e non soamente polo fume. ¿Eran lareiras, ou cemiterios?
Para lembrar aquelas lareiras do loito bélico pouca memoria se precisa, fose en vangarda ou na retagarda. (¡Que mo digan a min, que participei, e sufrín, coa muller e co neno evacuados nun avión militar, excombatiente, somatenista, da guerra de Ifni, 1957/58, e tamén a teño presente, que nin preciso cerra-los ollos para rememorar aquelas escenas bélicas, dantescas!).
Para comezar polo de pouca importancia: Aquela pizarra, de lousa, con un fío de liño pasado polo seu furadiño para colgala da espeteira. ¿E logo, o papel
? ¡Do hixiénico, nada tan fresquiño coma unhas herbas, ou unhas verzas, do horto! E do outro, nin de barbas nin de trapos. Trapos non había, do ben que se aproveitaba a roupa; e as barbas, como moito, unha vez á semana, que non tiñan tempo nin humor para rapalas, pero tampouco facía falta pois o que cumpría era que as mulleres os repudiasen, que non eran tempos de criar fillos para a Patria; bastantes, demasiados, estaba tragando. Naquela pizarra: letras, contas, conxugacións
, de todo un pouco, ou máis ben, pouco, que non había humor nin para culturizarse. ¿De que lle serviu a cultura á xeración dos 30? ¡Serviulles para aprender a esixir en vez de pedir, e con iso os caciques, asustados ante a caída das súas prerrogativas, botaron man da escopeta de cazar coellos para
, para cazar insubmisos!
Meu pai, co único delito de exercer na nosa bisbarra de Mestre de a Ferrado, ameazado polos franquistas, durmindo na pedreira das Carballeiras, simplemente envolto nunha manta, rodeado de silvas, de sapos e de serpes. (Eu, servidor, en lembranza súa, en memoria súa, construín, fixen construír, o meu refuxio PRECISAMENTE na pedreira que lle serviu de protección; así paseina de pedreira a altar!)
Pero como todo o malo ten algo de bo, naquelas noites de vela púxose a pensar que era unha idiotez molestarse en cultiva-las patacas para que despois as comesen, fritas, catro mangantes da fusila: ¡Eureka! Cunha peta, unha aixada e unha pala, fixo unha foxa como para enterrar catro vacas; a continuación foise ao palleiro e carrexou palla ata que lle deu o sono, que seica foi ao riscar o día. Unha sonata de nada, e a continuación levanta-las patacas
; ¡levanta-las para soterralas, de inmediato, naquela foxa da cabeceira da leira, enriba das pallas! ¡Estouno vendo, estouno lembrando coa mesma nitidez que vexo nesta pantalla o fluír das letras pulsadas! ¡Fodéronse os da requisa, pois aquel ano requisáronos de todo, de todo menos patacas, que xa era algo!
Unha noite petaron á porta, tan forte que ata o neno espertou. Baixaron abrir, tremendo:
-¿Quen vai; quen chama?
Abride rápido, que non hai perigo; son Pepe, o Pepe do Taberneiro
Pepe do Taberneiro era o único irmán de miña nai, por certo que moi querido dela e de todos nós; un artista, que sabía de todo e facía de todo, pois ata dominaba o verbo dos arxinas. Sabía de todo, menos o camiño do altar, que xa fora unha vez e esquecéraselle: viúvo e con dous nenos que aínda non ían á escola, pediulle a unha cuñada que retornase de Cuba para axudarlle a crialos; ela asumiu o seu papel con tanta plenitude que incluso se amancebaron. Chegado o Alzamento, un dos que primeiro se alzou foi o Cura de Luaces, que se apresurou a reclamar dos gardas e dos falanxistas que lle eliminasen aquel pecador, sen sequera levarllo ao confesionario, onde o atopasen, pois o mal exemplo, segundo aquel carca, debe erradicarse instantánea, definitivamente, aínda que os nenos volvesen a quedar orfos, que iso era o de menos comparado co escándalo parroquial. Meu avó viunos vir desde lonxe, e avisou ao fillo, que se tirou pola ventá oposta á entrada e deu en correr polo rego dos Corzos arriba
, máis que un corzo, que xa é dicir! No camiño de Sarille había unha castiñeira oca, e non dándolle tempo para máis fuxir, meteuse no seu podrico, coa boa sorte de que os perseguidores, ofuscados na súa persecución, nin da castiñeira se decataron! Cando pechou a noite, seguindo polo mesmo rego ata Maxide, e de Maxide a Bergland polo rego da Pasaxe, chegou á casa de súa irmá sangrando polas cen feridas que se fixera ao cruzar rectilíneo por cantas silveiras lle taponaban a ruta da súa fuxida. Sen sequera quentarse, pois o lume xa se apagara, con catro panos para estiñar as feridas, e unha manta para envolverse, dixéronlle da pedreira onde se escondía seu cuñado, e aló se foi, a por máis silvas!
Deixando outras moi gordas, para non acabar coa paciencia do amable lector, ¡antes dicíase así!, relatarei tan só aquela mañá na que saín á eira a por un brazado de estelas para acende-lo lume, e face-la parva. Nisto, que non sei como ollei para a casa de enfronte, e, ¡ouh milagre!, as lousas tornáranse camisas azuis, co couceiro apuntando á nosa! Rodeárona, e nin precisaron petar á porta pois meu padriño, avisado polo neno, saíu para fóra, apoiado na súa caxata, como de costume:
-¡Que salga o desertor, que saia Daniel
! -Esixiron con voz tronante, vinte voces infernais.
Daniel era fillo de moza, sobriño de meu avó, que vivía coa nai na casa, partida, dos Gómez. Seu pai
, ¡seu pai un cara, do mesmo lugar, que se negou a recoñecelo, así que non merece ser recordado! Daniel, espírito culto e avanzado, alumno que fora de meu pai, seu primo, negouse a incorporarse cando os alzados recrutaron a súa quinta: -¡O Goberno é legal, máis ou menos atinado, pero legal, xa que foi elixido democraticamente; se a maioría non está conforme, moción de censura, e novas eleccións!. ¿Verdade que razoaba ben?
Aquel día non estaba na casa; nin na casa nin na palleira, que ben se fartaron de cravar galletas na herba, e de pegarlle tiros a miña tía, por tras das orellas, para que o fillo dese a cara, e coa cara o peito. Certamente non estaba. Meu padriño, ao ve-lo martirio de súa irmá, alzou de caxata e deulle un garrotazo ao Cabo da Garda Civil, Jesús González, do Corgo, segundo aquel lle daba ao gatillo; ¡outro que estará no inferno, salvo que Deus premie aos malos e castigue aos bos!
A escena de Daniel foi como para levala ao cine, pero dáse o casual de que miña prima, e tamén prima do susodito Daniel, Mercedes Cora (Mercedes Carrodeguas Gómez), avogado, Xefe de Prisións, despois de actuar no TEU, e de deixar filmadas once películas, levouna un cáncer de peito, daquela incurables, ou pouco menos. ¡De seguir viva, que ben se lle daría face-lo papel de nosa tía María; eu pediríalle para min o de meu padriño, pois aínda que non coxeo, conservo a súa caxata!
¿Queda alguén que negue, que se atreva a negar, que as lareiras constitúen un herdo importantísimo na nosa cultura, na propia, e por tanto, un patrimonio transcendente? ¿Que xa estamos inmersos niso que chaman cultural global, ou globalizada, contaxiada, mundial, nesta do nudismo, por veces, e outras na dos calzóns caídos, estilo Cantinflas? ¡Certo que o hábito non fai ao monxe, pero tampouco o desfai pois non se chega a monxe sen unha herdanza cultural, do bo e do malo! O Seminario da vida é, ten que ser, debe ser, ou estaremos retrocedendo, un coador que nos sirva para depura-lo groseiro, de paso que se aproveita o líquido, as boas ensinanzas, a experiencia aquilatada. ¿As débedas tamén se herdan, non si? ¡Pois a principal das nosas é a de recoñecer, agradecer, e asumir, todo aquilo que fixeron de boa fe os nosos entregos en ben da súa descendencia!
.../...Gómez Vilabella, Xosé M.
