Contos da miña lareira (1)

Contos, ou non tanto.
Introito

PASAMOS DAS LAREIRAS Á CULTURA GLOBALIZADA EN COUSA DE MEDIO SÉCULO.
¡Xesús, que cambio, que evolución, que se non o vira, e non o vivira, non o crería!

Non é certo que fosen os romanos os que trouxeron as lareiras, que xa as tiñan os nosos castrexos, co seu pote nas brasas, ¡de carballo as brasas, e de barro a ola, que é o material máis nobre, e se non, que llo digan a Deus, que o utilizou para facer ao home, e así saímos, que cocemos canto nos meten, sexan verdades ou mentiras! O que trouxeron os romanos, para abeiralos cabe dos nosos tizóns, foron os seus lares, e cos lares, os manes, e tamén os penates, que non se atreveron a deixalos fóra, no bosque, á intemperie…, por se llelos exorcizaban os nosos druídas, tan poderosos eles!

Máis poderosos, infinitamente máis, os Técnicos da Concentración Parcelaria que se atreveron a meterlle unha pista ao castro da Graña, exactamente polo medio!

As lareiras serviron para moitas cousas, sendo as súas principais funcións quenta-lo corpo e estimula-lo espírito, ¡a universidade rural, xeral! Das lareiras, e sen case transición, pasamos ao televexo, que vén a ser a universidade global, fría e caótica. Con iso e con todo, pouco se leva escrito delas, e pouco sitio se lles reserva nos nosos museos, etnográficos incluídos, así que teño para min que, onde tanto queda por dicir, algo poderei engadir, apoiado, documentado, nas miñas vivencias persoais, patrimoniais, e por tanto, transmisibles.

Daquela comezarei as miñas lembranzas con esta evocación da portada, a cociña da Olga, tan ben captada, tan ben idealizada, polo amigo Augusto Trillo; fogar daqueles antepasados meus, os Gómez de Neira. Cociña de pazo, e por ende, con campá de pedra, pero as labregas, as casas do común, tardaron en ter extractora porque situaban a lareira medio a medio da casiña, sen sobrados enriba, que deste xeito cumprían coa función polifacética de: rodearse das cortes do gando, quentándose reciprocamente, o gando á xente, e a xente ao gando; evitar perigos de incendio, aínda que se atizase con toxos; de paso, tódalas habitacións do sobrado recibían calefacción nas súas cabeceiras, e luz exterior nas fiestras. ¡Non se me diga que estaba mal discorrido!

Outra función das lareiras da que pouco se ten falado, acaso por un pudor mal entendido, é que tamén fixeron de sala de partos. ¿Si; e por que? Lóxico e sinxelo: Nas cociñas estaban as cambariñas dos avós, de par das cambadelas, dos presebes do gando, cerradas e coas táboas afumadas, pero abertas pola dianteira. O seu xergón era o mellor da casa, de lá branca, pura e ben escarpullada. Nese sitio discreto e cómodo recollíase a parturienta tan pronto comezaba coas dores; por saba baixeira, pelicas de ovella. Ao tempo, os homes da casa saían en busca da parteira, coa egua aparellada se vivía lonxe; no ínterim, a avoa, a patricia, acendía o lume, se non o estaba, para que o neno atopase un ambiente similar, e non se arrefriase no intre de apertarlle o cordón umbilical co conseguinte fío de liño. ¡Así nacín eu, eu mesmo, que llo preguntei a miña nai a primeira vez que vin parir unha vaca!

-¿Mamá, tamén me lambiches, como fai a Teixa co seu xatiño?

-Non, filliño, que a ti lavoute con auga morna a señora Manuela do Rego; precisamente da pota grande, desa que temos nas trepias!

Os afortunados tivemos dous templos para unha mesma relixión: O familiar e mailo parroquial. No meu caso concreto, por te-la fortuna de ser pobre, mentres vivín na casa patrucial gocei do altar familiar, ¡a lareira!, con meu avó de oficiante. A outra sorte foi que en Montecubeiro viñamos dos frades, ¡dominicos, nada menos!, así que nacín co seu signo na fronte: ¡Ora et labora!

O templo familiar, xa digo, esfargallouse co plaxio dos ricos, ¡dos chamados ricos!, que contaminaron o país importando cociñas bilbaína, con mesa marmórea, e daquela, ¡adeus lareira, adeus mesa de levante! Baixa-la mesa, mesmo diante da cociña, e poñerlle os manteis, era parecido ao que facía o noso Párroco na igrexa, na outra, pero máis noso era o templo fogareño, limitado ao grupo familiar. Os da parroquia tamén eran irmáns, tamén, pero cun ADN distinto, máis…, diverso!

A veces é bo comeza-la casa polo tellado, e neste caso teño a tentación de comeza-la nosa cociña na mesa de levante, pois dela conservo a inveterada costume de meu avó, ¡avó e padriño, dous títulos excelsos!, de bendicir a mesa: -Señor, acepta estes froitos, que da túa man nos viñeron, e a Ti chos ofrecemos para que, fortalecido o noso corpo, teña un bo asento o noso espírito. Amén.” ¡Deus, que aperta lle vou dar cando volvamos a vernos! Pero iso será se chego á súa altura, pois a del era moita, e coido que é imposible que encollese Aló Arriba; antes ao contrario, dou por seguro que, de albeite, ascendérono a…, a Cura de Almas! Aquí Abaixo, á diferenza de dous tíos seus, non chegou a ter coroa rapada, pero Aló Arriba seguro que lla deron de estrelas.

Naquela mesa, na de levante…, que? Pan nunca nos faltou, aínda que na guerra, ou máis ben despois dela, por culpa das cotas e das requisas, houbo que engadirlle patacas á fariña para que as fornadas chegasen ata a nova colleita, que sempre se facía esperar; ¡nunca veu antes do mes da Sega! Co que levo soutado, de landras e de castañas, entendo que podíamos logra-la ceba sen quitarlle o salvado ao noso pan de cada día, pero viña así de costume, que ninguén nos dixera, ¡e menos o muiñeiro que cobraba a maquía en fariña, nunca en farelo!, que o pan integral é…, máis pan! O peor foi que a madriña, ¡sería de tanto parir fillos, de tanto compartir o seu calcio!, quedouse sen dentame de moi nova, que xa a coñecín desdentada, e para roe-los codelos do pan víase negra, sendo roiba! Menos mal que o avó lle aconsellaba botar rafas ao caldo, e así, máis que mastigar, a pobre engulía.

Xa que falei do caldo, volvamos ao pote. ¡Ai caldiño, caldo, patacas, fabas, verzas ou grelos, e…, unto! O unto era, tiña que ser, debía estar, curado ao fume, pois o outro, aínda que unte, non é unto! Caldo ao xantar, e papas á cea, porque o xaxún rompíase cunha cunca de leite…, desnatado! Xa o dicían os de Ortigueira: O que papa a nata, non ten sorte coa manteiga. As deces e mailas merendas, comezaban coas flores de Maio…, indispensables para cavar, fose no monte ou na chousa, pois, sen unha talladiña, quen resistía o resto do día!
.../...