Vantaxes e inconvenientes das morgadías. O vinculeiro..., ¡mantiña o vínculo! Si, mantiña o vínculo, pero aquilo de durmirse nos loureiros tamén tiña o seu prezo, un anquilosamento persoal, e para máis agravante, contaxioso.
Unha delicia criarse na casa paterna, cos pais despreocupados polo seu porvir, polo deles e tamén polo do seu primoxénito, e os avós mimando nos netos da casa, como poñen nalgunhas necrolóxicas; eles saberán por que o fan!
Sen pensións nin seguridade social, a única seguranza era apoiarse no elixido, xeralmente no máis vello; ¡no máis vello con v! Aquilo non era egoísmo senón necesidade vital, pero tiña a contrapartida, máis ou menos dolorosa segundo a persoa, de que aqueles vellos pasábanse media vida chorando polos ausentes, polos desherdados, polos seus emigrantes.
O retorno dos ausentes, a festa parroquial compartida... ¡cando estaban cerca!, os enterros dos avós, e catro ocasións máis, volver á casa paterna era algo así coma a licencia dos quintos, ¡soltar unha cadea para coller outra, a das emocións atrasadas, acumuladas!
Os nenos dos ausentes, ¡pobriños!, criados sen avós tiñan na súa biografía un pouco, ¡un moito!, de hospicio, de orfandade; e logo que eran tantos, aquelas tribos infinitas...; ¡a miña dona tivo corenta primos, algúns en América, que nin chegou a coñecelos máis que por carta!
A vantaxe dos minorazos era que nacían, e se criaban, acelerados; ¡coa fame de comerse o mundo! Coñecían a súa sorte/desventura desde a caneta, así que se
esforzaban por aprender, por aforrar, por independizarse. ¿Eran irmáns? ¡De sangue, si, pero, de porvir, non, nunca!
-.-
Control do vocabulario. Coa excepción de catro parvos, cegos de entendemento, que non eran capaces de ver a Deus, nin sequera nas súas obras, (blasfemos), o resto, discretos e comedidos; o coñecemento persoal, as relacións de veciñanza, facían que as conversas fosen entrañables, sinceras e refinadas. As palabras necias, pícaras ou retortas sempre abundaron máis nas cidades; lembremos o que pasou coa torre de Babel, que ao xuntarse moita xente deron en barafustar, e remataron inventándose unha babel de idiomas.
O respecto comezaba na lareira, onde a xeración intermedia daba exemplo aos seus nenos para que, véndoos acatar aos entregos, se criasen nesa ética e nese ambiente. Na lareira falábase de todo, persoal, familiar, social, laboral..., así que, mellor universidade, nin a do Rei Juán Carlos!
O rezo do rosario en familia obraba de catequese xa que se aproveitaba a ocasión, tanto para informar como para preguntar. O latín non o entendiamos pero..., aprendiámolo!
Con respecto aos veciños a interrelación, a complementariedade existente, inevitable, obraba de invitación para levarse ben, para tratarse con respecto recíproco; e se isto facían os maiores, os nenos, que? ¡O neno, sempre e de sempre, é copión por natureza!
En canto aos saúdos só nos gañaban os mouros niso de preguntar, de interesarse, polo pai, pola nai, polo fillo, pola filla, polos netos, polos ausentes, polo gando, pola colleita..., ata chegar á saúde do camelo!
Isto que agora pasa nas cidades, que te paran para preguntar o máis imprevisible, sen previamente escusar a detención, sequera con un simple, ¡Perdoe; sería tan amable de..., podería ou sabería dicirme...!. ¿Onde vai aquilo de: Vaia con Deus, Bos días nos dea Deus, Deus llo pague, que logo parecía unha comunidade de monxas?
-.-
Ximnasia completa, perfecta, ¡atletas!, a dos nenos da aldea; na capital, algúns, teñen parques infantís, e outros, escaleiras.
Entre xogos e traballo, exercicio pleno, variado, con tódolos músculos en acción, pero cando os levan á cidade, e ven esas artimañas, choran de envexa; oíron dicir: A vaca do veciño sempre dá máis leite cá miña, ¡e crérono!
Quen diga que na aldea a vida é sedentaria, mente; ou mente, ou é que se criou enriba dun ascensor. A proba está en que na aldea non hai un só neno gordo, anquilosado, parrulo de andares. Desde correr tras das pitas ata gatear polos carballos arriba todos fixemos algo de todo; ¿onde hai, onde se fabrican, onde se instalan aparellos para esa variedade ximnástica?
Aquí, diante da miña/vosa casa, acaban de instalar un parque, e os primeiros días, antes xa da súa inauguración oficial, os cativos do barrio, con tal de que soubesen andar, soltábanse dos pais e/ou dos coidadores para correr de cara ao parque. ¿Iso que significa? ¡Que llelo pide o corpo, que están famentos de exercicios atractivos e variados.
-.-
Os xoguetes dos nenos na aldea. A nosa tenda estaba na propia casa, e tamén nas cousas de ao redor, factibles e alcanzables. Isto cultivaba a imaxinación, moito mellor que esas cousas que nos dan feitas, sen saber de que son, nin por que as fixeron así.
O primeiro dos xoguetes era o rosario, que nolo deixaba a avoa para que xogásemos coas contas; facían ruxido entre si, ao frotalas, e iso xa era algo. Despois viñan as codas do pan, que nos servían de chupete. Tamén nos deixaban culleres do café para manexalas, que así aprendíamos a comer pola nosa man; partían da experiencia de que os nenos todo o queren levar á boca. Cando se retiraban do peito dábaselles o leite coa mamadeira, que nos servía para manternos á vez que para distraernos. ¡En definitiva, todo práctico, con dobre finalidade!
¿O de andar? ¡A gatas, por suposto, que tamén llelo víamos facer aos gatos! Alternando co colo, fose da nai ou da avoa, pois carriños de rodas só había aqueles das vacas..., para cargas maiores!
Algo meirandiños, tódalas cousas da cociña nos servían para argallar, de sentados nunha trapeira, cerca da lareira, pero lonxe do lume, ben vixiados. O fume molestábanos, pero as lapas e mailas brasas, un encanto; miña madriña, ensinándonolas, xa me foi instruíndo de que o inferno era unha cousa parecida; isto tiña algo de erro pois gustábanos, e afeccionábanos ao prohibido.
O meu traballo predilecto, acaso un antecedente de xenerosidade, de xenerosidade incipiente, ¿conservareina?, seica era o de botarlles grans ás pitas. Isto tíveno de común coa miña dona, pois, de maior, Mestra ela, -xa o dixen-, seguiu coa mesma afección.
Desde que aprendín, ¡desde que aprendíamos!, a manexar a navalla, tódolos nosos xoguetes eran..., ¡iso, á navalla, made no pendello! As nenas tiñan abondo con manexa-las agullas e mailas tesoiras, a roca, o fuso, a parafusa...; ¡daba gloria velas, tan cativiñas e xa facendeiras! Pola miña parte, eu gozaba vendo ás veciñas, xa que
tiven a desgraza de non ter irmás, que non é unha desgraza menor
-.-
A participación dos nenos na cociña. Esa ¿moda? de que os nenos teñen que aprender a cociñar xa a tiñamos nas nosas aldeíñas, no XX, e de alí para atrás.
As sellas de ir á fonte levábanas máis ben as mulleres, ¡pobriñas!, cunha rodela, nas súas cabeciñas. ¿O peiteado...? ¡Pobriñas; escondíano debaixo daqueles panos cadrados, que os dobraban en triángulo, para atalos polas puntas, fose no pescozo ou no alto da cabeza. Para os nenos as xerras de barro ou os baldes de folla de lata; en cada man, seu.
Ata que deu en haber pozos de barrena, fondos, con bomba de motor, os outros pozos, os de roldana, xeralmente eran superficiais, de pouco fondo, así que moitos secaban ao entra-lo verán. Pero sempre podía contarse coa fonte grande, coa do lugar, pois nunca lugar houbo que estivese situado, construído, lonxe dunha fonte. ¡Previsores os nosos entregos e non estes urbanistas que amplían, que non evitan no que deles dependa, de ampliar as vilas nos baixos dos ríos, e así veñen as inundacións! ¿É tan difícil de prever que os nosos ríos, esas correntes que foron capaces de transportar, de erosionar, montañas e árbores, para formar os vales, tarde ou cedo non serán capaces de anegar as súas beiras?
Específico dos nenos, desde que aprendían a manexar o coitelo ou a navalla, era: pelar as patacas, abrir os bagullos das ervellas e das fabas, pelar as castañas... O manexo da navalla definía o transo entre dúas idades, pois só se lles permitían aos grandiños.
O de atizar, e mailo de soprar no lume, era un privilexio dos avós; coido que debido a que, ademais de ser os prudentes, os experimentados da familia, precisaban coma ninguén desa calor adicional. As potas manexábaas a nai e maila avoa, que eran as expertas.
A fornada. Ao muíño, na egua ou no carro, segundo os sacos que se levasen. Amasar, con todo o pesado que é, facíano as mulleres; seica viña daquela Eva, pois o Creador díxolle a Adán que comería o pan coa suor da súa fronte, pero á Eva condenouna a amasa-la fariña. Erros dos tempos: Ata o XXI, que se vulgarizou o coñecemento de que o farelo é máis nutritivo cá fariña, o pan integral só o facían os pobres. ¡As ciencias, que avanzan facendo bo do malo; perlas, en definitiva!
¿Haberá algo máis patriarcal, máis vincular que a participación de todo o conxunto familiar nas elaboracións culinarias?
-oOo-
En definitiva, que a vida é un cóctel de desgrazas e de sortes; pero a química positiva está en converter as desgrazas en sortes, as bágoas en perlas. ¡Ollo, pois, con botarlle vinagre á vida: Cando as perlas se deixan caer en vinagre branco, ou ácido acético, no vinagre reaccionan co carbonato de calcio, producíndose na perla a liberación do dióxido de carbono; en definitiva, que se produce a disolución da perla! ¡Daquela, ollo ao parche, que dicía Millán Astray!.
Gómez Vilabella, Xosé M.
