Plantas medicinais... ¡Disto non chorei, daquela, pero agora si que me apetece, cos remorsos: tanto que sabía aquel albeite de plantas medicinais, e o neto simplemente sachando na horta para que non as comese a herba do redor!
O que dubide da categoría profesional de meu avó, menciñeiro-albeite, que se de unha volta polo museo da Fonsagrada onde conservan o número 1 do seu periódico O TÍO PEPE, que na súa páx. 2, do 31-1-1913, dedicoulle unha loa exultante O MENCIÑEIRO VERLAN. Só ten un erro, que confundiron o B de Berlang co V de Verlán, pero, no resto, cum laudem! ¡Pobre cabalo o de meu avó, sen estradas, daquela, desde Bergland á Fonsagrada!
Un dos pecados meirandes que cometemos na infancia é o de prestar pouca atención aos coñecementos e as experiencias dos nosos maiores; ímonos criando con fachenda infantil, parecéndonos que só é importante aquilo que nos apetece, antollos e xogos.
Así, sen orde alfabético, segundo as vaia lembrando, algunha; máis ben poucas:
Oucas do río; eran tan variadas as seleccións do avó que hoxe non sabería distinguilas, nin lembro ben a súa utilización. Celidonia, que teñen un zume cáustico. Papoulas. Anxélica, ou herba da sarna. Malvas, para infusións e non sei que máis. Arandeiras; me parece que para o intestino. Árnica, para as contusións. Fiuncho (fiollo). Follas de eucalipto, para os bafos. Ruda, da que dicía o avó que se lles debía esconder ás mulleres; ¡el sabería o motivo! Esconder, si, pero tamén había o dito de que Ese, ou iso, é máis coñecido cá ruda! Teixos, dos que me dicía que fora comendo da súa froita como se suicidaron os nosos nativos cando se viron sen comida e sen auga, de secas as lagoas, cercados polos romanos (que os mandaba Ciro), no Medullius. Tróqueles, aquel tabaco caseiro dos que dicía que eran os mellores amigos dos cregos, ¡porque lles anticipaban os responsos! Polos anos 40, racionado o tabaco, e sen cartos para mercalo de estraperlo, os vellos deron en fumar follas de tróqueles secas, liadas con papel, que lles proporcionaban abundante dixitalina, e coa dixitalina unha morte prematura. Follas de freixo, de loureiro, das oliveiras, etc., que tampouco me lembro para que as usaba. Menta, que se dá por toneladas no meu lugar. Ortigas verdes, ¡outro misterio seu, pois a min só me servían para facerme chorar se as collía sen un trapo na man! Flores de sabugueiro. Romeu, que o usaba moito. Semente do liño, liñaza, para bilmas. Cenorias, que dicía eran ricas en potasio. Cicuta... ¡Ai a cicuta: as vacas nunca as probaban; ían pacendo ao redor delas, pero sen probalas!
Actualmente, nestas décadas do XXI, estase volvendo, ¡moito!, á medicina natural. ¿Avoíño, que opinas disto; e daquela, que só che facían caso os teus clientes habituais!
-.-
As mazás. ¡Só ao diabro se lle puido ocorrer convidar á Eva a comer das verdes! Falando en serio: Aquilo do Paraíso foi unha cuestión de soberbia, ¡igualar a Deus! Hai perigo noutras cousas, cicuta, tróqueles, teixos..., pero os pomares son unha bendición de Deus. ¡Seino ben, que plantei ducias deles, de moitas variedades, e todas, de maduras, saben a gloria!
A froita, collida de propia man, da árbore, esa si que é froita; a outra, a obtida na tenda, procedente das cámaras..., ¿que é? ¡Cadáveres, momias!
Este servidor, este comellón de froita, non sería capaz de xulgar, collida directamente da árbore, cal é a mellor: ameixas, cereixas, figos, mazás, peras... En canto á froita, non, pero, tratándose da árbore, aquela figueira de Brais... ¡Como me malogrou a festa do Santo! Aquela Xermana era tan simpática e tan guapa que, atraído pola súa presenza na casa do veciño, ¡que nin que fose un imán!, despois de comer pasei a toma-lo café na casa de Brais, onde sempre era ben recibido. Non sei se era porque eles, todos eles, me caían ben, ou era eu un dos veciños predilectos. Díxenlle á Xermana:
-Se non tes outro compromiso, esta tarde, na festa, encantaríame bailar contigo; eu danzo peor que un barril, pero como ti o fas á perfección..., se me fas o favor de guiarme, pois..., eu encantado!
Aceptoume. De agradecido, propúxenlle:
-Xermaniña, ¿gústanche os figos?
Ela afirmou. Eu:
-Pois mira ti por onde aquí na horta de Brais teñen unha figueira tan boa, que aínda debe ser daquelas do Paraíso. Agora están a punto, maduriños... Se me acompañas, sérvennos de postre, de sobremesa...
Era doado de subir pois, mesmo debaixo, tiña Brais unha colmea; upeime a ela, e da colmea á figueira, pero as tentacións sempre fan das súas: resulta que os figos máis mareliños, os máis tentadores, os mellores para ofrecerllos á miña diva, estaban no extremo das ramas, nas que miraban cara ao sol... ¡Ademais eu levaba a camisa nova!
¿Que pasou? ¡O lóxico, que a rama, co meu peso, por máis que eu, daquela, estivese ben delgadiño, esgazou, e caín, coa rama e na rama, mesmo enriba da colmea, envorcándoa! Nós comemos daqueles figos, pero as avellas comeron da miña cara, con tanta febre que din en inchar, e as pálpebras, de inchadas, tapáronme os ollos. Como puiden, pero sen chorar, ¡pois as bágoas non tiñan por onde saír!, funme para a miña casa, e metinme na cama, vinte e catro horas, ou máis.
¿Na festa, con quen bailou a Xermaniña, libre do seu compromiso? Nunca o souben, pois eu funme para Madrid, e no volvín a vela ata moitísimos anos despois, que, casualmente, pasei por Millares e ela estaba de visita na casa duns parentes meus. Tivo que dicirme:
-¿Xa non me coñeces? Sonche aquela Xermana da figueira... felizmente casada, aquí, neste lugar; e este home é o pai dos meus fillos.
¡Toda unha señora, que seguía guapa e respectable; eu un turista, que segue afeccionado aos figos, só ou acompañado..., con tal de que non teñan unha colmea embaixo!
-.-
Bágoas locais, circunstanciais.
Os rapaces das nosas aldeíñas envexaban aos criados na cidade; e os da cidade
desprezaban aos aldeáns. Pero iso foi onte, antes de vi-la tele!
Cando se instalou o primeiro dos ascensores en Lugo, non só os da aldea, senón, e tamén, os do propio Lugo, aquel ano déronlle máis importancia a este evento que ás feiras-festas do seu San Froilán. ¡Subían nel coma quen sobe ao Ceo!
Os que tiñan cerca unha liña de coches, con ou sen gasóxeno, eses tiñan máis doados os desprazamentos, e non sentían, non lles doía tanto, a soidade da aldea.
¡Que bágoas, que necidades, se os da aldea tiñamos, ao redor noso, a obra da natureza, a obra de Deus! Aqueles infieis da capital adoraban no asfalto, coa terra cuberta, oculta, sen outra obra de Deus, visible, máis que o Parque de Rosalía. A Natureza tíñana ao redor, pero illada, illada e desprezada. Unha envexa, un complexo de ignorantes.
Cando espertaba...; ou mellor dito, cando me espertaba o canto do galo, con só asomar pola ventá, un aroma das plantas, unhas caricias do vento límpido, unha orquestra de paxariños que me saudaban, que me daban os bos días piando, alí no horto, unha sinfonía propia de anxos. Dentro da súa muralla, pechados nese cárcere romano, que? ¡O pezuñeo dos burros das leiteiras que ían chegando, achegándose, para vender o leite das súas marelas, mentres eu o tiña, quentiño, con toda a nata, con só tirarlles do teto ás vacas de meu avó!
Naqueles intres pensaba: -Teño que pedirlle a meu pai que me faga outras zocas, pois estas van aplanadas, e achántanseme na lama, de aquí a Maxide, para ir á escola... ¡Deus, que envexa aos da capital, que podían permitirse o luxo de mercar zapatos! ¡Si, si; pero eles tiñan que apertar os amallós, mentres que eu, con calza-las zoquiñas, pés quentes, para todo o día!
Da cama á lareira, onde meu padriño xa lle estaba dando ao soprón. ¿Tiñan lareira os da capital? ¡Poucos; e ademais tiñan que mercar a leña...!
Os da capital comezaban a ter luz eléctrica, maiormente nas rúas de postín, tal que na da Reina, mentres eu pingaba bágoas polo fume, polos gases, da vela do dormitorio, do candil de andar pola casa, do fume da lareira...; ¡que envexa, Señor, por isto, tamén por isto, pero..., o pero estaba en que eles, de noite, contemplaban farois, só farois, que os cegaban; vían mellor de cerca pero pouco de lonxe; mentres, eu, con abri-las contras, ou a porta da eira, tiña ao meu servizo centos, ¡milleiros!, de luceiros, o ceo cheo, todo ao redor; por se isto fose pouco, de cando en vez relucía algún planeta, sen que só faltase a lúa cando pasaba de minguante a crecente!
Andar polos camiños, polas corredoiras, coa lúa chea, era fantástico, pois todo se me facía fantasmal, principalmente as árbores, pero tamén as pedras, os chantos, os valados... ¿Que me podía saír o lobo? ¡Por se acaso, sempre levaba unha das caxatas de meu avó, ou a aguillada das vacas!
A noite no campo é outro mundo; ¡vívese en dous, no diúrno, pero tamén no nocturno! Coa luz eléctrica, na capital sempre é de día; ¡media vida!
O camiño da escola era unha alameda, ¡de dous quilómetros, que outra igual non a tiñan en Lugo! Carballos, castiñeiros, loureiros, bidueiros, salgueiros, lodeiros...; e no outono, amoras, amoras polas beiras do camiño, que só daban a molestia de collelas con coidado para non espiñarse! E tódolos cativos do lugar xuntos, correndo, saltando ou brincando, que era a mellor aprendizaxe sociolóxica que podíamos ter, básica para o máis adiante!
¿Todo bágoas? ¡Non, todo perlas!
.../...Gómez Vilabella, Xosé M.
