As ovellas. O avó tíñaas de dúas clases: as de levar ao monte, e mailas que ían aos prados, coas vacas, que chamabamos meiriñas. As desta raza tiñan o corpo cuberto dunha lá curta, fina e rizada, que lle encantaba a miña nai traballar con ela, nela.
Naquela familia doméstica, ou máis que doméstica, domesticada, as ovellas sempre me mereceron un agarimo extraordinario. ¡Por algo se facían os sacrificios, as ofrendas, do Antigo Testamento, cos años do lanar: ofertábanselle a Deus os seres máis queridos...; despois dos fillos, claro!
Nunca cabras tivemos, ¡pero tíñanas os veciños, así que, con iso, ben fichadas as tiven! Eu abríalles ás ovellas cando, pola ventá do meu cuarto, vía que abrían ás súas os veciños da Casa Grande. ¡Teríamos a cuarta parte das deles, pero iso non era óbice ou cortapisa para saír, e continuar, xuntos! As cabras eran doutro veciño, co que xuntabamos as ovellas, que non as cabras, porque o caprino sempre ía diante, ¡coma os gastadores da Lexión! Cunha diferencia, que na Lexión marcan o paso os mellores, os máis valentes entre os valentes, e no rabaño ían diante os ladróns, saltando de horto en horto, desvirgando as coles, coméndolles a parte más tenra. O Eduardiño da Casa Grande, máis novo cá min, pero un gran filósofo, nunha ocasión, cansado de axudar a tornar das cabras, díxome.
-Por algo lles chaman cabróns ás persoas de mal comportamento...; ¡para esta especie, ou corte ou cárcere!
O perigo das ovelliñas era que se deixaban atrapar dos lobos; ¡as cabras, fuxían! Outra virtude das ovellas era que, ao volver do monte e xebrarse para entrar nas casas do lugar, ningunha se equivocaba de corte, quere dicirse, de casa.
Falando disto, comenteille ao avó, ¡sempre ao avó!
-Padriño, nas persecucións que tivemos nesta parroquia, na nosa, aquilo dos quince fusilados do ano mil novecentos trinta e sete, todos eran da raza das ovellas,
¿non si?, pois cabritos, ningún!
Asentiu coa cabeza, pero non dixo palabra; volveuse de costas, seguramente para que non lle vise gotea-los ollos. A min recordoume a cara que traía aquel día no que, indo para Castroverde, para paga-los Consumos, onde o camiño entraba na parroquia de Pena, atopouse cos cadáveres de Xosé Blanco García e de Xosé Veiga López, tombados en cruz, no medio do camiño, con máis sangue enriba que se fosen dous porcos da ceba. Deulle a volta ao cabalo e baixou a Veiga para avisar que fosen, con el, cunhas angarelas, para axudarlle a recolle-lo fusilados.
¿Por que os deixaran en cruz, atravesados un no outro? Meu padriño dixéranos, daquela, que seguramente o fixeron para proclamar que os fusilaran por ser malos cristiáns. ¡Pérfida mentira! -Aclarounos- Blanco de Cobula pertencera en Cuba a un Club de masóns, e de retornado tivo algunha discusión, máis ben sobre formulismos, co crego Anastasio, pero de ateísmo, nada! O fondo da cuestión estivo en que Blanco tiña un bo fato de ovellas, e por iso foi blanco dos fascistas: ¡Resultoulles moi barato comer cordeiro asado, que llelo fritía a señora Angustias, cociñeira do Destacamento de San Cibrao!
En canto a Xosé Veiga, Muiñeiro da Laxe, o seu fusilamento seica se debeu á muller dun veciño seu, á que lle dedicou algún piropo, motivado polas súas provocacións, pero a..., ¿loubada?, (de loba, non de loanza), seguramente para excitar no seu marido, un falanxista do lugar, deulle as queixas do Muiñeiro, afirmando que a quixera..., ¿violar? O marido, ao que hoxe chamaríamos un Gili, ese si que violou ao muiñeiro acusándoo de..., ¡a saber de que!
As ovellas de daquela eran socios da Unión de Labradores de Montecubeiro, unha especie de cooperativa que, por ter, ¡no ano 1937!, ata tiña, e gozaba, dunha biblioteca circulante, en pleno rural. As cabras daquel rabaño estaban acollidas ao beneplácito do entón Comandante Laureado, da Garda Civil, José López de Haro Rey, que fora destinado para Lugo en Xullo do mesmo 37; ¡miúdo pastor, do que eu, sen sabelo fun compañeiro e veciño do seu xenro, aló en Ifni! ¿Que cativo é o mundo, e que misterios nos garda, pero foi mellor así, pois, de sabelo, aquela familia cheiraríame a xofre!
-.-
As pitas e mailo galo. ¡Uf; canto aprendín delas, en especial como coqueteaban co galo! Pero tamén lles estou agradecido pois, sen aqueles ovos no cesto da madriña non me houbese podido comprar, na feira de Mosteiro, aquelas onzas de chocolate, que sabían a gloria. Hoxe prefiro o negro, o chocolate negro, pero, daquela...? ¡Daquela, grazas pitiñas, que por algo me preocupei de vixia-lo raposo, maiormente desde que morreu o can de Brais, o León!
O galo, coas pitas, parecíase ao noso veciño da Casa Grande, que lle fixo un fillo a miña tía María, e despois diso, se te vin, non me lembro! (¡Había outras pitas, e os galos, xa se sabe, de postos a elixir, válenlles todas!). Meu pai si que coñecía ben aos galos, que por algo redactou e dirixiu aquelas sentenzas do Galo, que tanto divertían á xente da bisbarra. Participei nunha delas, na Meda, ano 1948, que me encomendaron ¿predicar? o pregón.
O bobas que son as pitas (¡as mulleres!), agradecendo as galeaduras, ¡co perigosas que son! Despois, para incuba-los ovos, para lograr os pitiños, o galo ¿que? ¡O galo, se te vin, non me lembro! Estoume acordando daquelas cestadas de ovos na cabeza das mulleres que acudían á feira, e as piteiras de Lugo mal pagándolles, que apenas quitaban para mercarlles aos seus homes aqueles calzóns (interiores) de baeta colorada, tan largos que lles baixaban, que nos baixaban, por debaixo dos xeonllos. ¿Elas, que?
¡Elas facían as súas bragas co liño fiado por elas mesmas; era menos quente, pero máis suave!
-.-
A egua: o turismo dos vellos e dos nenos. Na miña casa nunca a levaron á parada; segundo me dixeron, polo traballo que despois daban as crías. Meu padriño, que coxeaba moito, necesitábaa bastante, maiormente para ir a recoñecer ganado en lugar distantes, nos que solicitaban a súa presenza.
¿Por que lle chamaríamos besta, co intelixente que era? (Bestas, ou mala besta, tamén lles chamabamos ás persoas rudas, maliciosas e ignorantes; non abundaban, salvo aqueles matóns do cuarteliño, pero aqueles, máis que bestas, xa eran, foron, diabros, uns diabros tan falsos que ata se daban de católicos; ¿non si, don Anastasio?). Comprárana, de potra, na feira de Adai; onde e cando a venderon, xa de vella, non o sei, pois para daquela estaba eu no Supremo, mecanografando expedientes, entre eles o do General Aranda, que pretendían poñelo de besta cando o que era, o que foi, foi un simple masón, e para máis contradición, monárquico! (Ás ordes do Comandante Xurídico Cantalapiedra, no Supremo, ano 1949/50, tocoume mecanografar aquel expediente, que chegou a ter 118 folios, e case un cento de documentos. Véxase: Leg. 55. Expediente 4A, do Archivo de Servicios Documentales, de Salamanca). ¡Pero que bestas aqueles franquistas; que falsarios eran, foron, incluso cos seus!
Aranda, perdóame, que eu só mecanografei o que me redactaban, o que me poñían por diante naqueles folios do Cantalapiedra, que sempre estaba de mal xenio. ¡Cunha piedra había que darlle a el, naquela cabeza que tan mal pensaba, ou que tan ben obedecía!
.../...Gómez Vilabella, Xosé M.
