¡Presentes!

Pegada á fachada da miña igrexa parroquial vilalbesa, hai unha placa encabezada por José Antonio Primo de Rivera, que lembra unha ducia de vilalbeses que morreron no tempo da guerra. Asómbrome de que aínda siga alí, ou de que non haxa outra similar lembrando os “outros”, os que na miña nenez chamaban “da cáscara amarga”, dos que nada souben nin sei.

Agora que os mortos reclaman vida de mortos, con identificación e lembranza, eu gostaría de saber dos vilalbeses que pasaron á escuridade, que coma min algún día camiñaron polas mesmas rúas confiando nun futuro mellor para eles e os seus fillos, pero que –a diferencia dos do meu tempo– nunca viron a luz do futuro. Chegoulles de improviso, no medio da escuridade, a luz do máis aló, que intuímos e desexamos lonxana para aproveitar plenamente as posibilidades deste tempo e deste mundo.

Non digo que non teñamos presentes ós mortos da placa –e ós das placas de todos os pobos-, que o de quitar por quitar tampouco é solución. Digo que se lembramos a uns hai que lembralos a todos. Que se uns merecen ter memoria cravada no muro principal da igrexa, estean todos. Todos, presentes. Que gracias a eles –os dun lado e os do outro– estamos hoxe nós aquí, froito de soños e loitas, de avances e retrocesos, de mortes e de vidas. Nós, cada un de nós, somos a suma de todos eles. Renunciando a unha das partes, renunciamos á metade de nós. Que é moito renunciar.