2 de abril. Día Internacional do Libro Infantil

Cada 2 de abril celebramos ese dia no que naceu Hans Christian Andersen (1805-1875) o creador de historias tan fermosas e coñecidas coma O parruliño feo, A sereíña, O soldadiño de chumbo, O traxe novo do emperador, A princesa e o chícharo e tantos outros.

Moito nos ten ensinado o danés coas súas historias que acabamos levando a todas as ordes da vida, porque quen non pensou que alguén era como a princesa do chícharo incapaz da menor incomodidade? quen non veu ao rei nú en máis dunha ocasión?quen non cae una conta de que a beleza do cisne só pode ser posta en dúbida polos que non admiten a diversidade? quen non escarmentou dunha relación na que ela poñía na balanza moito máis que o mariñeiro, tal como fixera a serea do conto?

O IBBY (International BoardonBooksfor Young People) encarga cada ano a unha das súas seccións no mundo, unha mensaxe e un cartel, para conmemorar o día. Este 2020 correspondeulle a Eslovenia, por iso a imaxe é do ilustrador Damijan Stepancic e de Peter Svetina a mensaxe que se traduce a todas as linguas que forman parte do IBBY. A versión en galego é de Héctor Cajaraville, tal como se reproduce a continuación:

“A finais do mes de abril, ou a comezos de maio, no meu país reverdecen os arbustos. Ao pouco tempo, as crisálidas das bolboretas prenden neles. Locen coma boliñas de algodón, mais as eirugas devoran folla tras folla ata que os arbustos perden o seu verde por completo. Cando as bolboretas saen das súas crisálidas botan a voar; pero malia todo, os arbustos non quedan arruinados: dentro dun ano volverán agromar, e así unha e outra vez.

Esta é a imaxe dunha escritora, a imaxe dun poeta: os contos e os poemas aliméntanse deles, ríllanos, esgótanos... E cando xa están escritos, saen voando para acabaren nos libros, para aterraren nos oídos daqueles que os escoitan. E isto non deixa de repetirse nunca...

E que ocorre cos poemas e cos contos?

Coñezo un rapaz ao que operaron dos ollos. Logo da intervención tivo que estar dúas semanas deitado sobre o seu costado dereito; e despois, durante un mes máis, non puido ler. Non puido ler nada. Cando, tras un mes e medio de repouso, volveu coller un libro, tivo a sensación de estar arramplando coas palabras a eito dunha tarteira. Como se as comese, como se as comese de verdade.

E coñezo unha rapaza que agora é mestra, e que dixo: “Pobres daqueles nenos aos que os seus pais non lles lían libros!”

As palabras, nos poemas e nos contos, son alimento. Non son alimento para o corpo, porque ninguén podería encher o estómago con elas. Son alimento para o espírito e para a alma.

Cando alguén ten fame e sede, o seu estómago encóllese e sécaselle a boca. Busca encontrar cando menos un codeliño de pan, unha cunca de arroz, un peixe ou unha froita. Canta máis fame, tanto máis se lle estreita a mirada, ata que xa non ve máis ca un bocado ou un grolo que o deixarían farto.

Pero a fame de palabras non se presenta deste xeito, senón que toma forma de abatemento, de apatía, de arrogancia. A xente que sofre deste tipo de fame non é consciente de que na súa alma reina o frío, non se decata de que está a pasar a carón de si mesma e non se ve. Unha parte do mundo váiselle das mans sen sequera notalo.

Esta fame unicamente poden saciala os poemas e os contos.

Se nunca o fixemos, existe a esperanza de que poidamos acalmar este tipo de fame?
Si. Aquel mozo le, raro é o día en que non o fai. E a moza que é mestra le contos para o seu alumnado. Cada venres. Cada semana.

E se algunha vez lle esquece, son as nenas e os nenos quen llo lembran.

E a escritora? E o poeta? Ao ano seguinte, reverdecerán. E volverán roelos os contos e os poemas que logo, transformados en bolboretas, botarán a voar. Unha e outra vez.”

Unha mensaxe que leva o título de “Fame de palabras” e que fala dunha natureza que reverdece cada ano, renovándose pese a quen pese. Fala dunhas eirugas que comen as follas das árbores deixándoas núas, ata a seguinte primavera en que volverán a encherse de verde, agromando. Esas eirugas que alimentadas se converterán en bolboretas que saen voando, libres. Da mesma maneira, os escritores e escritoras soltan as palabras, quedando baleiros, mentres elas saen voando, buscando lectores e lectoras. Volverán a encherse, os creadores, coas palabras da próxima obra, tamén. As palabras son necesarias porque alimentan o espírito da rapazada, igual que as follas alimentan as eirugas para convertelas en bolboretas, así rapaces e rapazas medran, transfórmanse despois de cada libro.

Porque eles teñen fame de palabras aínda cando non se dean conta. E estes días de confinamento e reclusión, moito máis. Os libros danlles alas para voar, si, os libros que eles len e as palabras que lles contan as persoas maiores que os acompañan. A lectura é esa aspirina, ese paracetamol, contra todos os males do espírito, grazas a ela poden entender o mundo e entenderse eles mesmos, poden vivir outras vidas, ir a outros lugares sen moverse da casa, viaxar a outros tempos, coñecer outras xentes…

Por iso, son moitas as persoas que median entre os libros e a rapazada, moito profesorado e bibliotecarios, familias, librerías e editoriais, as que tentan que nunca lles falte ese alimento para que poidan medrar e transformarse en cidadáns libres e comprometidos que coñecen dereitos e deberes, que fan o posible por mellorar a realidade que lles tocou vivir. Neste momento, asistimos a ese apoio que chega de moi diferentes lugares, de persoas particulares como a profesora Alexandra Cabana que elabora un padlet de lecturas en galego na rede, de organizacións como GALIX que tamén pon ao servizo da infancia e xuventude recursos aos que acceder, o Salón do Libro de Pontevedra que se converte nun salón virtual para comunicarse co seu público e ofrecerlles a través das pantallas o que non poden ter directamente, a páxina de bibliotecas escolares de Galicia que difunde o que as bibliotecas de cada centro elaboran para que chegue a toda a xente con fame de palabras, editoriais como Xerais, Baía e Urco que liberan libros para todas as idades de forma que non quede ningún rapaz sen a súa lectura, editoriais como Kalandraka que pon a súa televisión ao servizo desa xente miúda que pode escoitar contos, cancións e ver diferentes videos relacionados coa súa produción,… e tantos outros.

Si, agora é cando se demostra a xenerosidade, a solidariedade, o acompañamento… agora é cando se ve a quen lle interesa esa xente pequena e o alimento que lle cómpre.

Lectura en galego porque vivimos en Galicia, porque somos galegos e porque sendo dun país tan pequeno temos a sorte de contar cunha lingua, cousa que non teñen moitos grandes (e senón mirade para os Estados Unidos de América, para Arxentina ou Brasil, como nos lembraba sempre Neira Vilas). Porque esa lingua é un patrimonio da humanidade que nos tocou en herdo e temos que coidala e defendela, porque ninguén o vai facer por nós! Por iso e moitas máis razóns lemos en galego, tamén porque os nosos libros son da mellor calidade e quen non o saiba só ten que viaxar e ir vendo os libros de Kalandraka no Guggenheim ou no Thyssen.

Agora, que estamos confinados na casa, que estamos en familia, cómpre lembrar que esa é a primeira célula de socialización, o primeiro lugar onde nos dan palabras e onde nos espertan o gusto polos libros e a lectura, onde podemos falar do que lemos e compartir o que len os demais, ese lugar onde tamén nos alimentan de palabras.