7 Tanxencias coa historia

(Isto aínda non é Historia. A Historia non me coñece nin de vista. Por eso, inda que frecuentemente nos cruzamos, ela nunca se para. Coma fotografías do “minuto” pois, estas tanxencias miñas non pretenden ser máis que diques de tempo, fugacidade conxelada, mero furtiveo).

O HOME MALO DE ITZEA
Nunca considerei eu a Baroja tan agarbanzado nin atrabiliario coma se dicía. Cando nunha baleira tarde de domingo, alá pola primavera do 1951, Alonso Montero, Camilo González Suárez-Llanos, Serra, eu e no sei quen máis fomos a velo a súa luxosa casa do barrio de Los Jerónimos, dende o outro lado da mirilla, don Pio contestou xocosamente a noso santo e siña galego dicindo: “gente con tan buenos títulos siempre será bien recibida en esta casa”. De seguida franqueounos a porta e, levándonos o seu despacho, instalounos ampla e comodamente ó redor da súa mesa. Dende ela, regocixado e ben embutido nunha bata gris, el gobernaba e deixábase levar ó mesmo tempo.
Ó fondo do gran despacho había unha porta pechada trala que, por enriba das nosas voces, ouviase outra máis berrallona e vivaz. Por un intre, abriuse a porta e asomouse unha cabeza que, ó vernos, desapareo de seguida. Don Pio díxonos que era o seu sobriño Xulio Caro Baroja, o fillo do libreiro e xa entón profesor universitario, que atendía a uns alumnos canadenses. Imposible recoñecer no seu desaliño e autenticidade oral de anos despois aquela persoa tan desenvolta e paroleira-.
Todos, coas Memorias de Baroja recén lidas, fomos preguntándolle o que se nos ocorría. A súa esquerda, dende unha ben tapizada cadeira de cor oso -e seguramente ó seu pesar-, puiden observalo impunemente durante moito tempo. Chegada a miña oportunidade, pregunteille polo indeleble lance da rapaza aquela que unha vez asomóuselle fugazmente á unha fenestra. Iniciaba xa don Pío unha evocación difícil e probablemente dorida cando, de novo, a ditosa porta do fondo abriuse e Caro Baroja desfilou buscando nerviosamente a saída ó fronte da súa grileira canadense. No sei coma entón perdémolo fío. Lémbrome de que logo xa só falamos pesadamente de “literatura” e de musica. Baroja non coñecía a Dámaso Alonso nin a Aleixandre. En canto á música, era un decidido admirador de Mozart e desconfiaba dunha música contemporánea que entón xa nono era tanto. Cando faleille dos meus entusiasmos por Hindemith e Honneger volveuse decididamente cara a min e, seica resentido polo meu prolongado espionaxe, díxome literalmente: “no se haga Vd. ilusiones, pollo”.
No verán daquel mesmo ano, xa no campamento de La Granja, quixen anotar todas estas cousas pero a preguiza e máis tarde o esquezo pospuséronnas deixándoas reducidas derradeiramente a esto. Quizá foi mellor así, pois a admiración e a proximidade seica houberan sido moito máis destructivas.
De Baroja lembro especialmente o seu talante lene, inesperadamente refinado, máis social do presumible, ameno, sinxelo ata o descoido, probablemente bondadoso mais de ningún xeito manso. Gran inquisidor da estupidez, tiña contra ela un estraño contencioso que, sorprendentemente, alcanzaba a Unamuno -para el especie de atracador de oíntes desprevidos- e a Valle Inclan -escritor de verbas que nunca tiña falado-.
Dende o ambiente pouco hixiénico dos cafés literarios da época, os seus paseos crepusculares polo Retiro e a súa asistencia ós relevos da Garda Real, inda que pouco “hiperbóreos” e menos oceánicos, resultaban bastante ventilados.Tanto que, pouco despois, Hemingway regaloulle unha bufanda e unha botella de whisky.
Afortunadamente, mellor escrita que redactada, a obra de Baroja é unha proba case insolente de que os materiais de construcción da narración son os feitos, non as verbas; de que as veces non fai falta escribir “tan ben”.
Mais Baroja non resultaba xa por entón un tipo especialmente ilusiónante.
As súas “outras Memorias”, as que poderían estar, poño por caso, nas “Aventuras de Santi Andía” ou na ronca nostalxia do “Elogio sentimental del Acordeón”, xa non eran entón rastreables.

Pese a elo, todo aquelo foi un gran privilexio.

BEN VIDO MR. FRANCO
Era eu inda mozo; non chegaría ós vintecinco anos. Por entón, na inmensa Serra de Segura, non tiñamos máis teléfono co forestal nin más emisora ca da Garda Civil. Así que, sen chegar as sinais de fume, con non pouco traballo e dándolle enerxicamente a unha manivela, os forestais lográbamos as veces establecer comunicación entre os montes. Se se quería recibir entón algunha contestación, por afastada, catarrosa e raramente comprensible que fora, había que berrar sen contemplacións. Para min que, nestas condicións, as veces sobraba o teléfono.

Foi así como unha vez, alá polo verán do 1956, dende primeiras horas da mañá empezamos a recibir avisos obstinados dunha importante visita forestal. As voces eran nerviosas, cominatorias, cáseque exasperadas, mais, cando preguntabámoslles a quen tiñamos que esperar, contestaban cada vez máis evasiva e inaudibelmente. Fixémoslles entón unha especie de test:
-¿Es el Jefe Provincial?
-¡NO!, contestaban
-¿El Director General?
-¡NOOO!.
-¿El Subse?
-¡NOOOO!,
-¿El Ministro?
-¡NO, NO, NOOOOOO! ¡pero va mucha gente para allá y hay que prepararlo todo rapidamente!- berraban.
Semellaba que, inda que casteláns, tiñan aquelas voces o decidido propósito de non responsabilizarse da nova mais tampouco da súa confidencialidade. Nos, con máis razón, fixémolo mesmo. Sen máis pescudas, empezamos pois a preguntar só que era o que tiñamos que preparar.
-¡Y yo que sé! -ouvímos dicir despexadamente ó outro lado do teléfono-, a mi sólo me dijeron que lo prepararais todo; lo demás es cosa vuestra.
Tras un rápido cálculo de mínimos, decidimos presentar polo menos testemuños incontrovertibles da nosa propia existencia. Emprazamos pois ó longo das estradas de acceso algúns gardas forestais de a cabalo –cando os había- e avisamos logo ós alcaldes da comarca, xa que, inda sen saber moi ben que era aquelo, semellaba que a festa iba por eles. Pola miña parte, nun Nissan pilotado por unha especicie de “torerillo” o quen chamábamos o Litri -intrépido conductor este como se verá, pero que xa por catro veces tíñame salvado heroicamente del mesmo-, eu, digo, esperaría ós visitantes nun alto, preto do teléfono de Hoya Espinosilla. Así podería confirmar anticipadamente a visita ós pobos e logo, ó paso da comitiva, incorporarme doadamente a ela e conducila a traveso das zonas repoboadas ata o Concello de Santiago de la Espada.
Porque, por raro que pareza, nós xa íamos atando cabos. O visitante era bastante máis ca un Ministro e, ademais, innomeable. Por engadida, viaxaba multitudinariamente, tiña inquedanzas forestais e caira sobre nós demasiado cedo e repentinamente, coma se vivira no “quinto esquerda”. Descartado o Papa, aquelo no podía ser outra cosa que Franco: impulsor persoal das repoboacións, cazador, frecuente inquilino da Torre del Vinagre e, por si fora pouco, enxeñeiro de montes honorario; é dicir -segundo o diccionario i en contra dunha rara unanimidade entre outorgantes e maledicentes- enxeñeiro non a causa do honor sinón da rara circunstancia de que non cobraba. Con todo, para min, o indicador por excelencia da proximidade de Franco era a cautela. Eran as súas cautelas, case tan grandes como as dos seus heraldos, unha especie de paperas; contaxiábano e castrábano todo. Tiñan tal autonomía que podían incluso viaxar soias, baleiras, sen nada que “cautelar”.

Pero este non foi o caso. Aquel día, efectivamente, alá no fondal de Pontones, ó longo da súa serpenteante estrada, unha restra de enormes coches mouros, lustrosos, un Land Rover baleiro e máis un gran furgón con moitos tipos de pucha vermella, avanzaban deica nós ordeadamente. Non podía ser outro. O rapaz de posguerra que eu levaba dentro quedou moi sorprendido do solemne silencio daqueles automóbiles -¡qué bo plano aquel para unha película de terror!-. Pero sobre todo, sorprendíase do feito incomprensible de que nada se alterase por elo na paisaxe, de que ningun seíño nin no ceo nin na terra acusara a presencia daquela catástrofe natural; daquela extremada densidade histórica; nada: nin un eclipse, nin un terremoto, nin un mal vento despois de tanta fosa común, sufrimento, fame e Formación do Espírito Nacional. Como si tal cousa, erre que erre, a comitiva trepaba e botábasenos encima por momentos. Para un bisoño funcionario coma eu, era aquela a hora da verdade. Os recadeiros corrían xa pro teléfono que se mataban e o Litri, ben alleo a toda perplexidade, con toda flema, puso primeiro o coche en marcha e logo, cando a comitiva xa estaba case encima, meteuno de repente no medio da estrada e tomou o mando da expedición coma se tal cousa, disimulando, ollando para outro lado coma si non fixera nada -vamos, coma a quén se lle vai un peido-. Polo retrovisor puiden ver con alivio que a maioría dos visitantes sinalaban repoboacións a dereita i esquerda, o que, se non outra cousa, si era síntoma de normalidade.
A mañá era magnífica. Só os que vivíamos diso sabiámolo de certo. A luz era límpida, o aire morno, as xóvenes masas do laricio austríaca ollábannos ó paso un pouco amoscadas e os choupes tremes relaban polas torrenteiras abaixo prodigándonos un innumerable sorriso –coma diría o clásico-.
A comitiva, dirixida pois polo Litri, pasaba xa de Navahermosa e zigzagueaba agora pola estrada abaixo de Santiago. Tranquilizado por tanto esplendor, funme decatando eu xa nas revoltas da presencia do xeneral, que ollaba interesado a paisaxe, e de dona Carmen que, non tendo ninguén a quen sorrir, non ollaba para parte algunha

Así foron as cousas ata que chegamos a Santiago de la Espada, sede forestal nosa e pobo probablemente o máis isolado de España. Como estaba acertadamente acordado, o Litri enfilou entón decididamente a praza do Concello e alí atopámonos xa cun gran rebumbio de xente. A confusión aumentou coa comitiva que, nembargantes, foi capaz de reorganizarse de seguida en posición de saída. O Litri pola súa parte, ben imbuído no seu papel, apostou o coche nunha bocacalle que confluía coa que a comitiva tiña que retomar logo. Aquelo permitiríalle precipitarse de pronto sober dela no momento oportuno e asumir de novo o “mando”.
Diante do Concello, Franco baixouse do coche co seu traxe de verán feito unha pasa. Ignorándonos a todos por uns intres, dedicouse a ollar con xeada curiosidade a solaina descuberta dunha casa próxima que -coma a min- debía de lembrarlle intensamente as suburviais solainas da nosa terra galega O alcalde, un boticario falanxista moi expresivo, con gran profesionalidade, fíxolle a Franco o repertorio completo dos saúdos fascistas e logo, colléndolle afervoadamente as maos, foi de seguida ó grano -un “grano” que resultaba de pronto descaradamente alleo ó seu fervor patriótico-:
-Excelencia, aquí nos quedamos incomunicados por la nieve todos los años. A veces se nos mueren parturientas y enfermos que no podemos evacuar por los puertos. Solo hay una solución: abrir una carretera por las cotas bajas del rio Zumeta donde nunca habrá ventisqueros. Excelencia, por favor, por favor, dicía o alcalde unha e outra vez, todo de corrido. Franco escoitou todo aquelo con certa frialdade pero logo, sorprendéndonos a todos coa súa precisión, señalóu unha das varias rúas que saían da praza e dixo:
-¿La que iría por allí?
O Alcalde, entusiasmado e cáse berrando, contestoulle:
-¡¡¡ Si, si, Excelencia, por allí, por allí, por allí !!!

O distante saúdo que me fixo o xeneral disuadiume de mostrarlle, -como pensei para reforzar o da estrada- un curioso e único brasón que había no pobo, alí mesmo: Un brasón galego que, traído sen dúbida no XVI por algún administrador da propietaria Orden de Santiago, era precisamente o do propio Franco.

Cando o xeneral subiu agora xa ó Land Rover para se marchar, non se pode dicir que os acompañantes montaran tamén nos seus vehículos; literalmente, tiráronse todos de cabeza dentro deles, coma si lles fora a vida nilo -penso que alí había algún problema de cortesía-.
Na despedida, o pobo, falto de “adestramento nacional-sindicalista”, gardou silencio.
O Litri e máis eu arrancamos tamén o antes que puidemos pero non con tanta rapidez como para que, ó desembocar na comitiva, non quedaramos perigosamente atrapados entre o furgón da Garda Persoal e o coche do propio Franco.
Debido a aquel sobresalto, o pobo débenos o número extra da festa, unha especie de traca final que culminou con exercicios perigosamente ximnásticos: Efectivamente, de inmediato, o furgón dos puchas, coma si fora un abanico, soltou polas dúas bandas, sincronicamente, case artisticamente, dúas filas de atletas de creste vermella que, sen deixar de correr deica adiante, foron atrasándose ata arrodearnos, engulirnos, deglutirnos e vomitarnos coidadosamente na nosa perdida posición punteira. Feito esto, coa mesma discreción de antes , os puchas desapareceron de novo tras de nós no seu furgón.
-¡Leche!, dicía o Litri, ¡leche!

Un pouco amoscados e sen moitos folgos xa para seguir probando fortuna, o Litri e máis eu consideramos concluídas as nosas perigosas actividades e, á saída do pobo, deixando paso, fixémonos a un lado. Presenciamos entón por primeira vez o desfile íntegro da comitiva e, incluso, inda recibimos dende ela un amable –e non sabemos se irónico- saúdo de doña Carmen. Sentada na parte de atrás do Land Rover, tampouco semellaba que ela houbera tido moitas oportunidades aquel día.
E así, perdéronnse outra vez estrada enriba.

Nembargantes a cousa inda se prolongou uns días. Coa estrepitosa discreción que arrodea sempre ós segredos, días despois empezou a chegar o boca a boca dun estraño escape de gases que houbera aquel día no Land Rover e de certas complicacións respiratorias que, coma o cauteloso anuncio da visita e de tantas outras cousas, tiña un fondo de inexplicable escabrosidade.

Polo demais, de momento, da nova estrada nada se soubo e -o que é máis inaudito- tampouco eu tiven oportunidade de rechazar honrosa condecoración algunha.

DON XAN CARLOS E FAMILIA
Os “encontros” con don Xan Carlos foron sempre extremadamente tanxenciais e anteriores a súa condición de Rey. Pese a todo, coido que teñen algún interese pola súa total falla de convencionalismo e porque, seguramente, ofrecen algúns aspectos descoñecidos tanto del como do seu entorno.

A primeira vez que vin a don Xan Carlos “de cerca” debía de ter el uns trece anos. Acompañado do seu malogrado irmán don Alfonso e dos seus teos don Luis Alfonso e don José Eugenio de Baviera, asistía el entón a un concerto no Instituto Internacional de Boston, en Madrid. Grandes melómanos os Baviera -e concretamente don Alfonso, pianista e Académico por elo de Bellas Artes-, aquelo tiña toda a aparencia dunha ”encerrouna” (a vocación “proselitista” de don Alfonso asomou tamén a orella pouco despois coa súa presidencia fundacional das Xuventudes Musicais, acto aquel ó que coido asistín eu nun piso da rúa de Alcalá que daba ó Retiro).
O concerto, no que había Borodin e Brahms dabondo, dábao un quinteto formado polo pianista Aroca –o do fermoso son-, o violinista Luis Antón -concertino da Nacional-, o formidable viola Pedro Meroño –que xa non aparece no Diccionario de Valls Gorina-, o gran violonchelista Ruiz Casaux e outro violinista que non me lembro quen era. O concerto foi memorable e dende unha varanda dourada que daba ó vestíbulo -habilitado como patio de butacas para a ocasión- puiden satisfacer eu comodamente a miña melomanía e unha certa curiosidade histórica ó mesmo tempo.
Os dous rapaces fixeron o que puideron. Moi serios e formais eles e flanqueados polos seus teos, aguantaron ata o final sen pestanexar. Aquel adestramento, non sei se un pouco abusivo, serviríalles logo en todo caso para outras cousas porque, no tocante á música -i en contraste con dona Sofía- non semella que o noso don Xan Carlos saira finalmente moi filharmónico.
Non podo por menos de lembrar aquí a extremada xentileza con que a directora do centro recibiu entón a tódolos invitados e, máis concretamente, a “vista gorda” e discreción con que non menos xentilmente deixoume pasar a min. Por xentil, distinguida e guapa, dinme conta de seguida de que alí había máis de catro altezas.
Tampouco podo deixar de lembrar aquí a personalidade do “tortuga”, agarimoso alcume este co que intentábamos recuperar para nós a don Luis Alfonso. En contraste coa simpatía loura e robusta do seu irmán, tiña don Alfonso unha figura esvelta e flexible, algo melancólica, un pelo mouro e dócil, e un “emerxente” pescozo que semellaba retráctil; coma se en calquera momento fora a metelo rapidamente debaixo de non sei que concha. Estes infantes semellaban ser coma vestixios dunha anterga melomanía rexia centroeuropea: a melomanía aquela pola que os reis necesitaban tamén pazos de son para vivir.

Despois daquelo xa non volvín a ver a don Xan Carlos ata que, xa mozo el e inda solteiro, viña frecuentemente a un xastre que había preto da miña casa, na rúa de Velázquez. Lémbroo entón só, serio i esperando resignadamente a súa ocasión no semáforo. Daquela tiña el unha ollada escura e curta, coma se aínda non enxergara nada.

A derradeira vez que o vin relativamente cerca -cando era xa un Príncipe de España casado e aparentemente satisfeito- foi en Murcia. Iba el a inaugurar algunha cousa xunto coa súa dona e non sei cantos ministros. Pola miña parte, eu tiña acudido alí para participar coma secretario na preceptiva reunión anual dunha Sociedade Científica.
Sen sabelo, gran parte dos socios aloxámonos no mesmo Hotel que o Príncipe, o que deu lugar a non poucos incidentes (xa se sabe que suceden máis cousas movéndoas) .
O primeiro foi que, nunha sala anexa a recepción, a policía dedicouse a rexistrar os equipaxes dos clientes máis malencarados. Eu polo visto non era dos peores pero si resultou selo un dos nosos directivos, Marqués, Grande de España e inda máis grande bebedor, que foi fichado nada máis chegar e inmediatamente desviado con toda a súa impedimenta ó cuartiño de marras. A indignación do grande non cabía xa na súa escueta e calva cabeza.
- ¿Pero saben Vds. quién soy yo?-berraba estirándose para resultar máis crible.
A policía, moi profesionalizada, contestáballe resignadamente:
- Déjese ahora de eso, déjese de eso. Documentación, por favor.
- Pero es que yo soy fulanito de tal -insistía o directivo.
- Con más razón todavía: documentación y abra las maletas de unha vez- decianlle os polizontes.
Non sei si foi a causa da sede ou da convicción de que aqueles iletrados non tiñan nin zorra idea do que era un Grande – e inda menos un Grande consorte-, o certo é que o directivo decidiu por fin someterse a humillación daquel fielato. O rasgo non impresionou demasiado ós polizontes que, protexidos pola súa ignorancia, retivéronlle a valixa e a documentación e mandárono fora en panos menores -coma quen di-.
Alí perdeu unha oportunidade a Sociedade. O tal Grande tiña ideas moi particulares sobre o protocolo das mesas presidenciais i, en vista de que nunca se lle deixaba vicepresidir a gusto, en canto tomaba dúas copas aproveitaba as servidumes prostáticas da presidencia para aducir méritos adquiridos nas Navas de Tolosa e ocupalo centro. Ben manexada, a intervención da policía podería haber tido máis democráticas consecoencias pero, no fondo, o presidente estaba encantado de contar na mesa con persoa tan inútil e adormilada. Aquel aburrimento daba unha paz eclesial e unha intimidade inesperada a toda clase de ponencias sober do estercado e redileo de vacuno.

Lémbrome tamén de que, daquela, esperando nós a saída dos príncipes nun tresillo do bar, pasou por alí un especialmente acicalado camareiro. O presidente, nin corto nin perezoso, chamouno e pediulle un whisky con soda e xeo. O camareiro, o máis aquiescente servidor que nunca tiña visto, contestoulle respectuosamente: Con mucho gusto se lo traería, señor, pero es que yo soy el Ministro de Obras Públicas y tengo que hablar enseguida en el Teatro Romea. Acaso después...-dixo namentres se marchaba, sempre coma disculpándose.

Tamén daquela, a algún socio de A Coruña que coñecía a Armada ocurriuselle solicitar a través del unha audiencia ó Príncipe. Dito e feito. Armada, que viña no séquito, accedeu a baixar ó vestíbulo a falar con nós -cousa que fixo con bastante atraso-. Xa non me lembro ben do que alí se falou; soamente sei que nin entón nin nunca tal audiencia chegou a producirse. A cousa ven a conto para meter na Historia o incomprensible feito de que aquela Sociedade, dedicada a investigavión de pastos, única no seu xénero, temáticamente estratéxica, altamente cualificada e posta xa a punto no marco dun absoluto altruísmo, xamais logrou suscitar a máis mínima curiosidade dos nosos poderes públicos. O mellor é que non había nada que comprender nesto.

Os Príncipes baixaron por fin camiño do Romea. A xente do vestíbulo arremolinouse á porta do Hotel. Pola súa parte, o noso Grande adiantouse para ofrecerlle os Príncipes os máis requintados e incomprendidos saúdos cortesáns do día. -i eso que aínda estaba sen maletas, sen documentación e sen copas-.
Pola miña parte -coma cando de neno seguía polas rúas do meu pobo o incipiente milagre da música municipal-, conmovido agora tamén pola siñificación emocional da parella, incorporeime ó revoo e, pendente inda España dunha transición, encomendeinos ferventemente ó destino; a eles xunto cos meus fillos.

* * *

Non quixera deixar de relatar aquí unha especie de magnicidio frustrado que, involuntariamente claro, coido que estiven eu a punto de perpetrar nesta familia.
Fai moitos anos era eu un fumador suicida que, incluso a dúas maos, fumaba todolo que podendo botar fume estivera o meu alcance. Tiña ademais a odiosa costume de tirar logo os pitos ó chan, estiveran ou non apagados.
Nestas condicións, no meu viaxe de noivos -no verán de 1960-, nunha terraza atoldada da praia de Estoril, a miña muller e máis eu ouvimos a beira unha voz moi xoven e especialmente agarimosa e leda que dicía: Papi es un sol, tú no sabes que tocadiscos más precioso me ha regalao, está en todo, no se olvida de nada, -ou algo polo estilo-. Nós pensamos de seguida que, polo vocabulario, se trataba dunha burguesiña mimada por un pai efectivamente encantador. Con certa curiosidade, volvemos pois a cabeza e atopámonos cunha xoven bañista e cunha dama que, algo inclinada face ela, tratábaa de señora. A rapaza tiña algo estraño na cara: esa especial expresión que teñen os cegos de estar sempre buscando algo. O pouco rato, un xoven de aspecto moi correcto e sereno sustituiu a dama. A conversa foi a partir de entón algo menos locuaz.
E a cousa seguiu así ata que de pronto, ó cabo dun rato, empezou a saír fume do chan. O xoven pegou un salto e tirou dunha toalla que empezaba a arder baixo da rapaza. Logo, arroxándoa lonxe, apagouna de todo sen que a xoven aparentase enterarse de nada.
Aquelo fixéranno os meus malditos pitos. Cheo de confusión balbucín unha desculpa escura que ninguén ouviu. De seguida, sen máis historias, o acompañante levouse a rapaza mentres eu quedaba sumido na máis grande das miserias.
O mesmo día aquel, pola tarde, a miña muller comentou: Es raro que llamasen señora a la chica aquella ¿no sería la Infanta Margarita?. Inda que non a coñecíamos de vista, tamén eu facía un rato tiña a mesma sospeita.
O tempo pasou e, curiosamente, agora, unha xa indudable Infanta Margarita vive no meu barrio, preto de min. Frecuenta mercados e establecementos comúns e xa non é aquela suposta rapaciña do tocadiscos senón unha muller madura e decidida. O outro día no mercado, por exemplo, despois de preguntar o prezo do pescado, oímoslle protestar repetidamente entre o regocixo dos máis: ¡¡¡jolines!!!, ¡¡¡jolines!!! ¡¡¡ con la de bocas que tengo yo que alimentar !!! (probablemente referíase a algunha institución o seu cargo). A cousa resultaba moi xenuinamente simpática porque, se como parece, simpático ven de pateia = sentir e de sym = conxuntamente -se é cousa involuntaria, en fin-, esta castiza verba xunto coa súa manifesta “conta e razón”, máis alá dunha beneficencia convencional, son garantes da máis reflexa e infalsificable das solidariedades humáns.
E gratificante ver coma a Historia non está só nas pedras; ten tamén recoñecibles versións de carne e oso que andan pola rúa, mercan verduras e pescado e incluso toman unha caña nun bar de medio pelo, se ven a conto.

O SOSIAS DE DON LEOPOLDO
Non foi esta a primeira vez. Xa de mozo, en León, en plenas festas, fóranlle a miña mai coa nova pouco crible de que eu estaba tocando a gaita na praza de San Marcelo. Á miña mai entroulle un ataque de risa pero, por si acaso, eu fun a comprobalo i era verdade. Tanto medo pasei que nunca máis palpei gaita algunha.
O caso que vou contar agora é nembargante algo distinto. O discreto i elegante Calvo Sotelo tivo nos anos oitenta un sosias que, igual a el en todo menos nisto, circulaba libremente por Madrid. Como veremos, a causa delo aquel sosias viuse mesturado nunha historia tan tráxica coma involuntaria.
Efectivamente, por aqueles anos -cos corenta ben cumpridos- tiña eu polo visto un chocante parecido con don Leopoldo; incluso no asunto do piano. A xente se me volvía entón pola rúa e algúns interpelábanme -sorte para don Leopoldo non estar en León daquelas pois houbéraselle atribuído un virtuosismo de gaita pouco oportuno-. Tanto debía ser o parecido que o propio Umbral, trasegador ocasional entón polos humedais do meu barrio, sucumbiu á ocorrencia de dicir que “o dobre de Calvo Sotelo era el mesmo”.
Decidín eu entón cambiar de gafas, deixala gravata i engordar. Pero a transformación non foi tan rápida como para evitar o que era a súa mesma razón de ser.
A cousa ocurriu en Monforte cando, nunha noite de inverno, sober das nove, tomando eu unhas copas cun meu curmán nunha desaparecida cafetería da rúa de Roberto Bahamonde -mesmo fronte á Comisaría-, un home totalmente borracho, mollado pola choiva e medio desnudo, escorríaselle a súa muller intentando chegar ata min mentres berraba: ¡ministro merda, ministro merda, vouche matar, ven aquí, cabrón! Entre a probe muller, un polizonte e dous camareiros que pecharon a porta, o individuo quedou neutralizado de momento e marchou pero, ó pouco, xa sen muller nin nada -e mentres naquel mesmo intre o verdadeiro Calvo Sotelo falaba entonadamente pola televisión- presentouse de novo alí disposto a rematalo seu traballo. Non sei quen nin como sacáronmo outra vez de encima, o certo é que eu, xa un pouco farto de tanta “política”, funme ó Hotel a durmir.
Ó día seguinte, despois de mercar o Progreso, collín o tren para Madrid. Ben acomodado xa e a salvo da desacougante nebra lemesa, abrín o periódico e, de pronto, coma si fora un gato acurralado, saltoume encima a noticia: Onte, sobre as dez da noite, un home de idade mediana e totalmente borracho morreu afogado no Cabe. Non había moito máis que ler. O peor foi que, logo, por esa estraña manía que teñen as cousas de esconderse, non tiven medio algún de saber que clase de afogado fora aquel nin por qué se afogara.
Sempre, coma nos contos de Camilo Gonsar, a realidade non da finalmente moitas explicacións.

SIR MALCON SARGENT E A PORTA
Unha vez, quizais polo 1951, cando coma socios das Xuventudes Musicais inda podíamos asistir en Madrid ós ensaios da Orquestra Nacional, cruceime unha mañá con Sargent á entrada do Palacio de la Música. Áxil, sorridente e ata deportivo, sostendo a porta e sen deixarme outra alternativa, Sargent cedeume decididamente o paso, coma cando bizarramente cedíallo tamén ós metais no “Tema” de Purcell. Asiduo radiooínte eu en León dos seus Prokofiev e Britten na BBC / Covent Garden, aquela súa milagrosa baixada á cotidianeidade resultábame inexplicable. Xa nunca máis puiden xuntar ben ós dous Sargent aqueles, nin tampouco ós dous cachos en que el me partira.

O CASO DO MELÓMANO NECIO
No Monumental de Madrid, xa vello, entre a xeral veneración, balbucía un día Alfred Cortot ó piano a sustancia mesma da música que lle ensinara Chopin. Foi entón cando un “entendido” abandonou ostentosamente a sala buscando a dereita e esquerda caras de unánime aprobación. Era aquel un dos que, calquera outro día, tras media hora de inanición, desfogaría de novo a súa impotencia berrándolle bravo a Cubiles, poño por caso -mesmo coma se o fixera contra outro e por outro motivo-.

DON FERNANDO, O HOME SIDERAL
Privilexiado habitante aquel da lenda relativista, bo coñecedor dos descoyuntamentos do tempo e autor dun importante apéndice a Mecánica de Apple, entre clase e clase, na primavera, saía don Fernando Peña cada mañá ó suntuoso sol do arboreto de enxeñeiros, percorría paseniño a súa breve pérgola e, refuxiándose por fin nunha urna de sosego, sentábase protexendo contra o peito un libro cheo de algoritmos-coma se arrolara a un neno-. Por riba dun implorante clamor de cedros e cipreses, o infindo -todo o universo posible- víase entón perfectamente dende alí. Todo estaba impregnado do xeado e nobre arrecendo do Cosmos. No ceo, un gran encerado azul e unha enorme lúa de tiza incitábanno dende lonxe. Polas noites, o ceo devolvíalle firmamentos.
As veces -e para contalo agora- eu arroubáballe a este home un saúdo fugaz ó paso, dende lonxe, inda sabendo que el era pura antimateria; que estaba ó outro lado, que era un home sideral.

(Pode que á ourela das cousas, a Historia sea máis certa. Non dependendo de nós, pode que a Historia inda sexa posible).

Madrid, 18 de Novembro do 2002