Lembranza de Docampo a través da nena con abrigo de astracán

Agora que xuño chama á porta, lembramos que hai un ano nos deixou Docampo, “o mestre das viaxes imaxinarias” como o definiu Héctor Cajaraville. Como homenaxe, quixera falar do seu derradeiro libro A nena do abrigo de astracán, publicado por Xerais en 2017.

A nena do abrigo de astracán está na foto da cuberta, cos seus catro aniños. Pensando nela (e noutros coma ela) o autor busca a cita de Davis Grubb que serve de pórtico ao libro: “O Señor garde os nenos! Sopórtano todo. O vento sopra e a chuvia é fría. Porén eles sopórtano todo”. Eles empéñanse na alegría no medio dunha cotiá tortura.

Sopórtano todo ata que non resisten xa máis; con ese final péchase o relato.
No medio: a historia. Docampo crea un mundo tan pechado como Comala onde a narración corre a cargo da propia vila que é a protagonista coral; así se presenta nun capítulo cero, gardando as palabras para poder narrar o sucedido que só existe cando é contado. Estamos en 1948, “mais a historia viña de atrás. Porque por aquí pasou unha guerra. Colleu a xente segando”. Así foi, os paseados tirados nas cunetas, os falanxistas actuando na noite para castigo dos que non estean de todo sometidos e as forzas vivas controlando todo o poder e toda a vida, por fóra e aínda por dentro das casas. Nin sequera se salvan os milagres cando non están no programa e a nena que ve a virxe nun carballo cos peitos sen cubrir queda presa na casa e máis tarde lonxe, no medio dunhas monxas de clausura que ela nunca buscou.

Saír da liña do marcado ten castigo, así o sofre esta rapaza visionaria, o homosexual que nunca mal fixera, a muller menciñeira, a moza que fora de esquerdas e remata nun psiquiátrico, os pobres que non teñen para mercar penicilina...

Quítancho todo, nin Deus che queda, nin a liberdade de desexar ou soñar, nin a posibilidade de ver a imaxe de túa nai no espello. A nena do abrigo de astracán, así o sente. A pedofilia, que andaba por estas igrexas e seminarios e tamén fóra: nunca faltaron homes dispostos a tocar as nenas. Os nenos ao servizo duns adultos que deciden o futuro dispar de cada un deles, porque un vai traballar no almacén coma un empregado sen soldo, o outro ha ser cura e ámbolos dous permanecerán sen poder verse nin falarse, entre eles, nin coa irmá.

O Estorniño, un toliño, vai traendo as voces que andan polos faiados do tempo, as voces ocultas desde aqueles días de sega e as que continúan aparecendo a día de hoxe. Os habitantes dos faiados que se escoitan cando se van os que andaban por fóra. Dous suicidios, un asasinato, dúas mortes que se puideron evitar mais “Cando o mal nos enchoupa, cando o fío do mal se nos mete na cana dos ósos non quecemos se non é vivindo alleo á dor dos outros. Estou seguro que estes son os retratos da indiferenza fronte á dor allea.”

Os habitantes desta vila son seres habitados pola indiferenza que teñen os faiados cheos de defuntos que se laian e non queda máis remedio que escoitalos a pesar de que xa os convenceron de que desde un tempo para acó, todos os mortos que non morreron na cama en Ribadaínsua, foi por culpa deles mesmos.

Dous grandes temas: a guerra e a narración, en especial o relato das películas, de aí que os capítulos leven o título de cada unha delas. A rapaza da foto terá permiso para ir ao cinema e así poder contar a película á tía e ha de facelo de tal maneira que nada lle resulte inadecuado a quen escoita porque de ser así non podería volver, por iso ha de censurar o argumento, ha de acomodar as imaxes para que nada rache a orde de Ribadaínsua. Una orde marcada polo cura, o alcalde, o comandante da garda civil, unhas poucas mulleres, e algún outro que sendo da vila vive na cidade. O cine é esa fiestra pola que entran outras realidades, fóra deste abafante mundo.

Novela longa que tira da lectura porque é imposible deixar a eses personaxes sós, aí abandonados á súa mala sorte. Algunha xente boa tenta coidalos, coma o médico, pero a el tamén lle pode pasar calquera cousa, ninguén está a salvo, agás eles, os iñorantes e féridos e duros do himno.

Xabier Docampo sempre foi narrador, foi contador oral e por escrito traéndonos un dos primeiros Premios Nacionais de Literatura Infantil e Xuvenil para o galego con Cando petan na porta pola noite, por iso e pola querencia polo cine, só nos podía contar esta historia. Grazas, mestre, por este novo universo que xa pasou a formar parte do noso imaxinario.