Artigo dedicado a D. José Somoza Díaz, párroco da freguesía de San Miguel de Goián (Sarria).
I. Trazos Xeográficos de Goián (1)
Coordenadas U.T.M. X= 624.854. Y= 4.741.638.
San Miguel de Goián é unha parroquia do municipio de Sarria, arciprestado de Sarria e diócese de Lugo. Linda polo Norte coa parroquia de Santiago de Saá (O Páramo); polo Sur coas parroquias de San Miguel de Vilapedre, Santa María de Belante, San Xulián de Meixente e Santa María de Ortoá, pertencentes ao municipio de Sarria; polo Leste coas comunidades parroquiais de San Xulián de Frades e San Fiz de Vilapedre, ámbas as dúas do municipio de Sarria, e coas de Santiago de Saá e San Martiño de Torre, que forman parte do municipio de O Páramo; finalmente, polo W., coa parroquia de Santa María de Belante (Sarria). Esta freguesía, que vei diminuida neste século a súa poboación, posúe 77 habitantes no ano 2017 (2), que están distribuídos nas entidades de poboación de Cabezares, Escarlán, Airexe, A Lama, Outeiro, Serra, Vilalence e o Peteiro. O termo está regado polo río de A Lama e as súas principias altitudes se encontran nos montes de a Serra do Páramo, que acada unha cota de 860 metros. Nesta comunidade parroquial hai dúas capelas adicadas a San Marcos e a Virxe do Pilar; ao pé da primeira atópanse dous sartegos antropoides, cavados na roca (3).
II. Algúns trazos sobre a noción de piedade popular
Para o teólogo Luís Maldonado a piedade popular que él prefire darlle o nome de catolicismo popular relixiosidade popular é a sintese dun cristianismo establecido nas poboacións rurais de Europa logo de introducirse nas súas creencias, é dicir, na súa relixiosidade telúrica e no seu estilo de vida agrocultural (4). Este concepto está moi ligado coa visión estática a que fai alusión Michel Vovelle (5). Pola súa banda, Pedro Castón Boyer prefire falar de relixiosidade tradicional para diferenciarla dunha relixiosidade oficialista. A primeira estaría reflectida en todos aqueles comportamentos religiosos, que integran a cultura dun pobo e, polo tanto, vencellados co seu universo simbólico (6). En contraposición coa visión anterior, ésta estaría máis relacionada cunha conceptuación dinámica (7).
O antropólogo W.A. Christian evita o uso da expresión relixión popular xa que o termo popular rematou por connotar o sentido de rural por oposición a urbano; primitivo por oposición a civilizado; tradicional por oposición a moderno
Isto motiva que sexa partidario de falar de relixiosidade local, xa que os costumes relixiosos coas súas semellanzas e diferencias teñen en común á vinculación a un lugar concreto e aun orixe histórico (8). Así mesmo o historiador Andrés Gallego non utiliza a expresión relixión popular senón que fai mención aun refacer a vivencia relixiosa na historia, é dicir ás formas de vivir a relixión (9). Finalmente os antropólogos Gurutze Arregui e Ander Manterola manifestan que a relixiosidade popular é unha das manifestacións da cultura dunha comunidade, que ten como ámbito de estudio o conxunto de crenzas e rituais froito da actividade simbólica dun grupo humano e que o propio grupo humano caracterizou como sagrados e relixiosos (10).
A relixiosidade de cada pobo, como todo fenómeno vivo, ten os seus trazos especiais. Cada comunidade vive e manifesta a fe dun xeito propio. Unha relixiosidade é popular cando se configura con ese pobo e manifesta o seu sentir. É parte da cultura, dun modo de pensar e de vivir. Para comprendela cómpre ter en conta o pasado; o que na actualidade lle rodea; os trazos do lugar; o estilo das persoas; como viviron o cristianismo; que é o que herdaron dos séculos pasados; que é o que cada unha das xeracións recibiu e aportou. Polo tanto, é popular o que o pobo crea mais tamén o que recibe, asimila e fai propio. Unha das manifestacións da relixiosidade popular radica nos santuarios.
O santuario é un espacio de culto representado por unha ermida, capela ou igrexa parroquial. A él van devotos da propia parroquia, na que se empraza o recinto sacro e, tamén, doutras comunidades máis ou menos lonxanas segundo o grao de influencia que exerza o lugar sacro. «El Santuario es un lugar de culto que atrae romeros en ámbito superior al local» (11).Cando os romeiros non pertencen á parroquia o máis habitual é que veñan o día ou días propios da festividade da entidade sacra, simbolizada por algunha advocación de Cristo; de María; ou dalgún santo-a. «El santuario es un templo en el que se venera la imagen o una reliquia de la Divinidad, de la Virgen o de un santo de especial devoción» (12). Éstes adoitan acudir ben dun xeito individual ou colectivo para suplicar á divindade a súa mediación ante unha serie de rogativas de índole material (sandar, obter boas colleitas, rogo polos recen nados...) e, algunhas -ás menos- de carácter espiritual; tamén veñen para cumprir coas promesas ofrecidas, logo de que a entidade sacra lles outorgase as peticións requeridas. «Los santuarios son percibidos como espacios sagrados, de los cuales irradia la salud material o espiritual, y a los que se acude de forma individual o colectiva» (13).
NOTAS:
1. FIGUEROA PAZ, Antonio V.: Experto en Sistemas de Información Xeográfica (SIX).
2. Segundo o I.G.E. do ano 2017.
3. AMOR MEILÁN, Manuel.: Provincia de Lugo, en la Geografía General del reino de Galicia. Dirigida por F. Carreras y Candi. Editorial Alberto Martín. Barcelona.
4. MALDONADO, Luís.: Dimensiones y tipos de la religiosidad popular, en Concilium (Rev. Internacional de Teología), 206, 1986, páxs.9-18.
5. VOVELLE, Michel.: La religión popular,en Ideologías y mentalidades. Barcelona: Ariel, 1985, pp.125-131.
Esta visión, propia dos folkloristas estaría relacionada cun conxunto de supervivencias pagás, de supersticións e xestos máxicos, con trazos de sincretismo cristián.
6. CASTÓN BOYER, Pedro.: La religiosidad tradicional en Andalucía. Una aproximación sociológica, en CASTÓN BOYER y otros, La religión en Andalucía. Aproximación a la religiosidad popular. Sevilla: Edt. Andaluzes Unidos, 1985, p. 101.
7. VOVELLE, Michel.: La religión popular,en Ideologías y mentalidades. Barcelona: Ariel, 1985, pp.125-131. Esta acepción estaría vinculada a unha relación dialéctica entre religión oficial y popular
8. CHRISTIAN JR, William A.: Religiosidad local en la España de Felipe II, Madrid: Nerea, 1991, pax. 11.
9. GALLEGO, Andrés.: Práctica religiosa y mentalidad popular en la España Contemporánea, en Hispania Sacra, 46, 1994, páx. 331.
10. ARREGUI, Gurutze e MANTEROLA, Ander.: Religiosidad popular, en Aguirre, Ángel (dir.). Diccionario temático de Antropología. Barcelona: Boixaneu, 1993, páx.532.
11. CEBRIÁN FRANCO, Juán José.: Santuarios de Galicia (Diócesis de Santiago de Compostela), Santiago, 1982, páx.6.
12. MARIÑO FERRO, Xosé Ramón.: Las Romerías / Peregrinaciones y sus símbolos. Vigo: Ed. Xerais, 1987, páx. 13.
13. PRAT I CARÓS, Joan.: Los Santuarios Marianos en Cataluña: una aproximación desde la etnografía, en la Religiosidad Popular. III. Hermandades. Romerías. Santuarios. Anthropos, Barcelona, 1989, páx. 227.
