Nacer, vivir, soñar...; ¡canto me queda por dicir, sequera sexa para que me entendan estes netos, que do próximo igual me dá!
Para empezar: Daquela que me pariches...; si, daquela, daquela cando, sen deixar de ser flor, fuches espiga, ¡unha espiga granada! Agosto era, finais, que lonxe quedaba Xullo, o mes da Sega; ¡porén, aínda estaban segando na nosa seara! ¿Non te lembras? ¡Oh, qué pena, qué amnesia tan inoportuna, pois hai que ver cómo te obnubilaron! Estaban segando no trigo serodio...; ¿ou era candeal?
Miña Ceres dos trigais, mentres ti te confiabas á nosa Rutz, á parteira, á espigadora, á señora Manuela do Rego, eles, os homes, aló arriba, nese vedro das Zarreiras... ¿Lémbraste agora, recóbra-las túas facultades? No ceo estaban en virgo..., ¡con tódalas virxes atentas ao parto dunha deusa! Todo a punto naquel parto primeiriño, gramíneo!
¿Vaste decatando, miña diva, diva Ceres, amadísima Ceres? Perdóame a insistencia, a reiteración, pero, ¿como se pode referir a miña nacenza, o meu agromar, o meu espigar, se non evoco aquel momento crucial?
...
Seica asomei con présas..., ¡porque se ía o verán! E botei a correr pola eira arriba, pola eira do trigo, coa inercia do xironazo, do desprendemento umbilical; ¡en espírito, por suposto! Tiña présa porque a vida é curta; o verán é curto; ¡só a eternidade vale a pena! Na casa de enfronte ladrou un can; teimudo, achulado, pero non lle fixen caso porque os agoiros dos cans son torpes, torpes e prosaicos.
A señora Manuela, ¡Deu-la ascenda a parteira celestial, se aínda non o é!, fíxome un nó naquel sitio, ¡coas mellores estopas da roca de miña avoa! Fíxomo nese sitio que nos unía, que así empeza a vida, con nós gordianos; e remata con outro nó, pero na gorxa, que por iso nos quedamos sen cordas, sen verbas audibles para os mortais!
Aquela vaquiña, aquela teixa, ¡que por algo se chamaba, Pacheca!, estaba na corte, alí abaixo. ¡As pintas aínda non chegaran ao país, que daquela non eramos da Europa pinta, desa das pintas! Aquel día non a levaron á Regueira por se a precisaba eu...; ¡xa sabes, unha mamadiña!
Como ves, todo a punto para empezar a vivir, a malvivir, nunha atmosfera sucia, de aire e de po, de corpos sen alma, e de almas sen corpo. Eran así os tempos, vésperas da Segunda República; ¡todo conmocións, e coa guerra incivil en portas! Quedan lonxe aqueles días, incluso para min, para os da miña época, que xa son, que xa somos, Historia; Historia rancia, unha Historia incrible..., ¡como tódalas Historias! ¿Hai algunha que non o sexa?
Aquel día agosteño, tirando a Setembro, de ben cedo, noite aínda, fixárase Deus en min, e viu que, menos na fontanela, no demais estaba rematado, formado, listo para saír. Coa mesma, soproume, e díxome que empezase o calvario, que correse pola eira arriba, camiño da carballeira
, camiño do meu final, pero pasando por África, como fan as andoriñas!
...
¿Que isto son fantasías, lirismos meus, tolería poética? Os Curas, eses médicos das almas, dixéronme que non, que estou san; e iso a pesares dos pesares dunha carreira vital, levada a sobresaltos; quere dicirse, a saltos, tanto máis altos canto máis fondas foron as penas, os perigos, as guerras do aquén e do alén do estreito da vida. ¿Tolo non, pero poeta, si? ¡Vaia diagnose! Eses médicos non che son de aquí, non pertencen á nosa seara...
Dixéronme, tamén, que as verbas da alma son poesía; que non son prosaicas, ¡aínda que se escriban en prosa! Postos a dicir, dixéronme que onde hai lírica sobra a medicina; que escriba..., ¡o que sexa, tal que Memorias, entretementos, delirios, cousas dos vellos! Memorias, suspiros, da túa alma e da miña
Si, si; que escriba, aínda que sexa en prosa, ¡xa que non sei poesía! Que escriba, moito, antes de que estoure coa melancolía! Pero igual non se lles poden chamar Memorias aos vídeos das almas, que ese nome vénse utilizando cando se relatan feitos externos das persoas, deses seres informes e deformes que se auto nomean, homes. ¡Igual non é, por suposto!
Estabamos no intre da miña nacenza, ¿non si?, daquela que aflorei da flor, da espiga, antes da miña crianza visible. Pois ben, cando Deus me soprou co seu imperativo, "¡Sal, e loita!", contesteille cun choro. Cousas de galegos; ou se cadra, non, que polo mundo adiante as criaturas tamén choran; todas; ¡e aínda así, pouco caso lles fan! Caso si que me facían as pulgas; ¡mal raio as fenda, coma se estelas fosen! As miñas pulgas, naquel verán, nin a sesta durmían; ¡e tendo un anxo no que cebarse, menos aínda!
Cando din en chorar, todos entenderon que era coa fame; a Pacheca, ¡pobriña!, estivo conforme, e ofreceuse, xenerosa, cun muxido que resoou nas táboas do sobrado. Despois diso puxéronme, por encima do berce, un retallo de tule ilusión que fora do vestido de noiva de miña tía, da cubana; entendo que foi por se as moscas; non obstante, o problema era coas pulgas; coas pulgas e coas arañeiras, pois tan pronto fun abrindo os ollos, ¡os do corpo, que os da alma tardei!, decateime daquela cousa diabólica, fantasmal, que penduraba pateando no seu sudario asasino, nunha trabe grandísima, sinistra, moura do sarrio.
Con todo aquilo intuín cánto me esperaba, de loita e de angustia, coas arañas que tecen e tecen para atrapa-los incautos; para atraparnos, a ti e mais a min. ¿Lográrono, destronáronte, miña deusa? ¿Invadíronos coas vacas pintas? ¿Fixeron prado na senra, na nosa, na miña? ¡Iso está por ver; e verase para cando os grans volvan á espiga, para cando as cotas nos leven, de novo, á diversidade produtiva!
...
Neste repaso biográfico da alma dun vello, de cada vello, de tódolos vellos en idade de testar, meus netos queridos, pode haber cousas, pasaxes, que parezan intranscendentes, pero están aquí como termos, como fitos, do meu devalar...; ¡se ben as ledes, costume que non debedes perder por bíticos que sexades, pois os televexos, esas imaxes trucadas da pura realidade, pasarán de moda, decaerán, mentres que a lectura, o verbo filosofal, será legado eterno, maxistral! Por tanto, sen estas secuencias, sen estas miudezas da vida, sairían..., ¡almas distintas, celmes sen chispa!
Como para as almas non hai cronoloxía, tamén aquí é difícil seguila, por moito que queira imita-lo planning dunhas Memorias ao estilo clásico, intelixibles por humanos. Así que, máis ou menos, foi tal cal, que non teño reparo en dicilo:
...
Ao terceiro día aparellou meu padriño a torda, con tanta présa que por un intre imaxinei ao Carpinteiro partindo, co Neno, para Exipto. A madriña upoume con nervios, tantos, que ata se lle quedou pinzada a pelica naquel cobertor, no de cristianizar:
-¡A pelica, non, muller, que desde que montes na egua, envólvocho nesta manta de lá!
-¿Non será pouco abrigo para este cativín? -Precaveuse, ela, que farta experiencia tiña do seu vivir montañés.
-¿Pouco abrigo..., no verán? ¡Muller, non te pases!
-¡Pobriño, ben ves cómo tose; non sexa o diaño que nos morra antes do bautizo, e daquela, con eses distingos do noso Cura, non o enterrarán en sagrado
; farancho levar ao Zarro Novo!
-¿Queres ir dacabalo, co neno; si, ou non? ¡Mira que se nos fai tarde! -Propúxolle meu avó, agarimoso de min pero máis aínda dela, ¡que ben llo merecía!
-¡Ai, non, meu Xosé, que prefiro ir a pé; non vaia ser que se espante esta egua cos tabáns, e se solte, do meu colo, este meniño tan..., anxelical! Levo as zocas lixeiras, as lampas, e ben dou andado; mais, por se me quedase atrás, aló arriba, na cruz do Pombal, espera por min; e ti bótalle auga, auga de socorro, rápido, outra, que nunca sobra; ¡que non se nos vaia para o Limbo dos Nenos por non chegar a tempo á igrexa parroquial!
Á igrexa cheguei; ¡coa alma sucia e coas pernas mexadas, pero cheguei! Todo iso a pesares de canto me apertou meu padriño para que non me escorrese daquelas tenaces súas, daqueles brazos longos, macizos, de cavador curtido.
O Cura destapou a pía, rosmando non sei qué de que se lle evaporara a metade da auga bendita coa calor daquel verán, pero, como a miña alma era cativeira, flexible, aquela pociña chegou para amolece-lo meu pecado, o orixinal, "
e calquera outro que houbese no que se bautiza" ¡Que non os había, ben sei ora!
Nisto baixaron os anxos, daquela mesmo, moitos, nin sei cantos, ¡invitados polo meu! Baixaron amodo, calados, ¡como anxos que son! Todos se marabillaron do fervor co que dixo o Credo miña avoa. Meu padriño, en contraste, estivo refungón, e protestoulle ao Presbítero pola súa cutrería co sal. Despois diso, o meu anxo chiscoulles un ollo aos seus invitados, murmurando que fosen atender noutro lugar, que comigo bastábase, el só, para guiarme ás amoras, polas silveiras da vida; porén, moitos deles quedáronse alí, un bo anaco; supoño que sería porque no adro non se paraba coa calor, coa calor e coa envexa dos demos idos, que supoño querían partillas, como adoitan face-los diaños, ¡xa en vida!
A todo isto estoume lembrando de que ti non fuches, miña Ceres querida; ¡e deberas ir, aínda que non estiveses de Misa acollida! Se non te sostiñas, baldada polo teu degrae, polo teu parto de espiga, puido levarte meu pai nas ancas dunha besta mansiña. Distinto foi que compartises coa teixa a miña lactación, que aquilo foron minguas naturais nunha primeiriza. ¿Que me bautizaron antes de que puideses saír? Daquela, auga de socorro, que xa ma puxestes; da fonte grande, da fonte fría, que no ínterim xa lavaba, xa servía; pero, cristianarme orfo, empezar orfo, seguir orfo...; ¡non, iso non; iso non era un bo principio para un alma desgarrada da túa, para un gran da túa propia espiga! Non, non é cousa de protocolo, de formalidades: ¡tratábase dun asunto participativo, comunicativo, conxunto! Pese ao erro, á omisión, seguín contigo, sempre contigo, vinculado á túa alma, a esa alma mater, nutricia, Ceres, miña Ceres querida; ¡tantos anos de vínculo aguantando aos vinculeiros, aos segadores..., precisamente os teus inimigos!
...
¡Non; en absoluto! Non te critico; nin podo, nin quero. Os teus erros, as túas omisións, son cousa miña, herdanza miña, posto que de retallos veño, e bacelo son, que se dano houbo, aínda que o sufra non o recrimino, pois, ¿quen son os bacelos para esixir da videira máis saiba da que ela tiña? ¡Outra cousa é padecer secura, sufrir dor, lamentarse do que puido ser e non foi; acaso por culpa do diaño, que as enleou!
Como non estiveches no meu bautizo, contareicho de vagar:
O Cura estábache moi, pero que moi, distante; fíxate que meu padriño chamou a Deus de "tu" e ao Cura de "don". Ademais, érache, ou se facía, de esquerdas, que estabamos no trinta, coa monarquía feble, periclitada. Para que te decates de que o sei: mira que colleu a cunquiña da auga coa destra, mentres que coa esquerda a pouco me zorrega unha labazada; supoño que caricia non sería, tal e como aquel Bautista me tratou. ¡Todo iso simplemente porque se me ocorreu queixarme da auga fría, suado como estaba! E menos mal que naquel intre alargoulle o libro santo aquel Santo Sancristán, Afonso da Cordeira, que tamén facía de enterrador honorífico; ¡foi santo remedio que o Crego non tivese tres mans!
Do Sancristán teño a mellor das lembranzas: grande si que era; e fraco, tamén; ¡coma unha panca de bidueiro! Pouco lle faltou para derreterse en sorrisos comigo, e iso que tamén era enterrador, ¡xa o dixen!, titular da parroquia; ¡se cadra foi por iso! Cincuentón, patillas de bandoleiro, que o deixaban sen cara cando sorría; traxe de pana raiada, e cunha leontina de ouro no seu chaleco, ¡no seu chaleco afonsino!
Confésoche que tiven, daquela, un mal pensamento; e menos mal que os padriños contestáronlle ben, de seguido, ao señor Cura: ¡Mira qué imaxinación tola, que me deu por matinar en cantos anacos se crebaría o longueirón aquel se, ao ir toca-las campás, asentase aqueles zocos do corenta e catro nunha táboa podre das escaleiras do noso campanario, mentres subía! Daquela estaba entretido o meu anxo, despedíndose dos seus colegas, e por iso non se decatou do meu tropezón, un traspé pícaro, inicial que non iniciático, nas escaleiras da miña propia torre, da propia vida. ¡Menos mal; menos mal!
...
¿Ves a de cousas que houbo no meu bautizo? ¡Pois aínda non chas contei todas! Andaba por alí, pola igrexa conventual, poñendo flores no altar, a Ama do Cura, que era velliña, moi velliña, como estaba mandado, daquela, nos cánones da creguería. Noutro lugar alguén podería tremer se lle botaba un ollo ao neno..., pero non houbo caso, que a min botoume os dous, e ata me fixo unha cruciña na fronte: -¡Que Deu-lo bendiga, a ver se chega ao altar, que a este paso, co relaxo da política, tal e como vai este país, fará falta un misioneiro para cada fregués!
Como eu perdera a picardía, toda xunta, naquel lavado da auga bendita, non logrei entendela; coido que por santa, por santa e non por bruxa, colocárase na reitoral, facendo de Marta e de María, ¡todo á vez!
Despois veu a cousa do estipendio, que por certo non lle sentou nada ben ao meu padriño:
-¿E logo, señor Cura, ese saco de froito que lle trouxo este Sancristán, onte, onte mesmo, das miñas tullas, non dá de si para unha xaropada de auga, media culler de sal, e catro bendicións lidas por este libro vello..., en latín, que a saber o que di? ¡Ao que chegamos, que por algo os xudeus non se queren bautizar!
-¡Teña coidado con esas opinións gratuítas, señor padriño, non sexa sacrílego, que o excomungo! ¿Desde cando opina o pobo nunha igrexa da Igrexa, e máxime neste rueiro, que por algo foi convento de frades? Vostede confunde a fábrica cos estipendios, co beixamán, co esconxuro do trono
; ¡coas catro témporas! Sonlle recadacións á parte, ¡doutro peto! ¿Comprende, meu súbdito?
-¡Estes Cregos de hoxe en día...; sempre co conto da súa fábrica! A fábrica foron o meu fillo e maila nora, ámbolos dous, ¡de común acordo, e casados pola Igrexa! Vostede ten outro fregués, outro pagano, ¿grazas a quen
? ¡Si, si; oíume perfectamente, que lle dixen pagano! O día que lles deixen aos Curas ter fillos en lugar de sobriños, daquela...; ¡daquela xa verá canta suor custa un codelo de pan, así sexa integral!
-¡Perdóalle, Señor, tanta incultura! ¡Labrego tiñas que ser! -Escandalizouse o Abade.
-¡Perdóalle, Señor, tanta cultura..., e tan pouco sal! Teña, un peso, dos de prata, ¡que moito dar é para un pobre labrego!, para esa fábrica, pero acórdese de lousa-la igrexa, e de pagar aos louseiros; acórdese, tamén, de merca-lo sal..., ¡para o seguinte fregués!
-¡Adeus, fillo; ou por mellor dicir, fillastro! -Dixo o Cura, bastante adusto, demasiado, mostrándolle a porta do adro ao meu avó.
-¿A Deus? ¡Por ese camiño, non! ¿Ou vostede cre que son parvo? A Deus vin eu, eu e mailo noso neno; polo camiño da costa, pola costa arriba, e vostede bótame, coa súa mesquindade..., ¡polo Ribón abaixo!
Miña Ceres querida, ti ben sabes que meu padriño era un bo cristián; tan bo, que esixía nos demais feitos similares aos seus! Moito lle gustaban os feitos...; ¡máis aínda do que as verbas piadosas! Por iso morreu pobre; ¡por iso!
A madriña ben que lle tirou da chaqueta ao padriño, daquela, na sancristía, para que pagase e calase, pois ela si que tiña madeira de serva, de súbdita. Estabas nun erro, avoíña, que oír, ver e calar, son trepias dunha pota baleira. ¡Coma a túa, avoíña, coma a túa, con moitas verzas e pouca graxiña! E xa non falemos do pan, centeo duro, balorento, amasado por segunda vez nas túas enxivas sen dentes. ¡Ah, pero a túa alma...; aquela si que era alma, un alma exemplar, de labrega ben labrada!
... Gómez Vilabella, Xosé M.
