Gala Placidia,
de María Luz Morales
Nota previa: Á María Luz Morales, nada en Coruña, no 1898, debémoslle moito xa que participou activamente nas celebracións pola aprobación do Estatuto de Autonomía de Galicia, pero daquela estalou a Guerra Civil, e a Vanguardia foi tomada por un comité obreiro, ao tempo que foi
nomeada directora do diario, cargo que ocupou durante toda a guerra, substituíndo a Gaziel.
De Gala Placidia, María Luz dixo:
Á fronte dos hunos púxose un guerreiro terrible, Atila, o azoute de Deus, que ameazaba de novo as fronteiras
Unha lagoa grande abriuse, a partires deste punto, na vida coñecida, na existencia histórica de Gala Placidia. Ser nai do que xustamente podía chamarse último Emperador romano de Occidente, se é misión gloriosa, non é sinxela e cómoda misión. Gala Placidia desempeñouna, sen dúbida, con dignidade; se a súa voz parece apagada durante este período, del falan aquelas marabillosas construcións que tanto fermosearon a cidade de Ravena. Así, a igrexa de San Juán Evanxelista, e maila pequena igrexa que aínda hoxe se admira e coñece por mausoleo de Gala Placidia. Non están de acordo os autores en se foi sepultada alí a viúva de Ataulfo á súa norte, acaecida o 27 de Novembro do ano 450, ou se o foi no Mausoleo Imperial, xunto a San Pedro do Vaticano.
-.-
¡Cantas heroínas levamos tido, a millares, en cada país, e algunhas con transcendencia universal, pero dos millóns de campesiñas galegas, raíñas do seu fogar, qué pouco se ten escrito! A tal momento estoume acordando de María da Ermita, unha muller tan igual a si mesma! Como a supoño no Ceo, en vez de rezar por ela, rézolle.
O seu nome era María Prado, pero como foi casar para a casa da Ermita... Os apelidos debían ser persoais, inéditos e intransferibles, tal o caso daquela María, que ademais de guapa era intelixente: ¡un prado, non; un xardín! Nunca tiven un retrato seu, nin seu nin da súa casa; en papel, quero dicir, pero están indelebles nas miñas lembranzas.
Naceu nun pequeno val do mesmo concello; tan pequeno, que ata lle chaman Vaílle. Un val propicio para as ortigas, que son os mellores, pois, de non selo, non serían cobizados. ¿As plantas son cobizosas? ¡Seino ben, que vivín nun deserto! No seu horto había ortigas, si, pero tamén roseiras. ¿Que outra cousa podía ser aquela María se non unha rosácea, unha rosácea con olor de santidade?
Para comezar, polo que foi seu sogro: Paulo era lazarillo dun cego, que chegou a Pousadela, de porta en porta, gradando as aldeas da bisbarra para obter, e non sempre, caldo, pan e queixo, a cambio dunha sonata. O auxiliar tocaba a pandeireta; e tan ben a tocaba, que lle propuxeron quedarse de criado na Casa Grande, á que volveu tan pronto como atopou un substituto, que daquela habíaos a granel, todo o país saturado de minorazos! Na casa veciña e competidora da Grande, á sazón estaban criando tres ou catro mozas; a unha delas, á Placeres, Paulo debeulle tocar tan ben a pandeireta que se namoraron..., e casaron! ¿Casa? De dote déronlle unhas finquiñas á rapaza, as peores e máis lonxanas da casaría, coa coincidencia de que nunha delas houbera..., ¡unha ermida! Paulo deixou de lado a pandeireta e fíxose cun pico de canteiro, que nas súas mans habilidosas, pouco a pouco, furou dez metros de peneda, ¡atopando auga, moita, suficiente, pois a fontiña da ermida apenas daba para que bebesen as pitas! Os pasos seguintes consistiron en levantar unha casiña, de par do pozo, cacho a cacho, parede a parede. ¡Todo de milagre, que ata penso interviñeron, axudaron, as ánimas dos antigos ermitáns!
O Paulo e maila Placeres, con pozo e casa ao seu dispor, déronlle á manivela, e lograron unha parella: Manuel e Sabina! Manuel, con seu pai, alternando a labranza co pico e coa pa, veña facerlles casas aos veciños da rodeada. ¿Sabina? ¡Pois iso, outra sabina, que tivo que irse a Montevideo, para acabar casada cun adestrador de cabalos!
Manuel, o fillo da Placeres, ¡aquela Placeres cos praceres limitados!, saíra excedente de cupo no seu reemprazo, así que, só ou con seu pai, só baixaba das estadas os domingos..., ¡para ir ás mozas a Baílle! Como regresaba de noite, e o traxecto era montaraz, ¡tantos lobos como toxos!, fíxose cunha Derringer, ¡por se os lobos...! Usouna pouco porque deseguida casaron, hábil que foi en facelo pronto porque a María Prado era de tal valía que a rifaban, na bisbarra, tódolos mozos da súa xeración.
Fose porque Manuel volvía canso das obras, fose pola prudencia da María, o caso foi que a cegoña só lles trouxo un Manueliño, e para máis inri, guapo pero débil. Criando no neno, ao que lle daba escola a propia María, ¡unha autodidacta onde has haxa!, veu o demo á Ermita..., e fixo das súas! Aquel veciño e amigo non tivo culpa de levalo consigo..., ¡porque o demo é invisible, así que non se decatou de que ía acompañado!
-Manuel, se non tivese confianza contigo non cha pedía, pero resulta que aló en Cirio teño un competidor, un rival, e ben quixese levar no peto a túa pistola..., por se me ameaza coa navalla, que non sería a primeira vez.
Manuel, sempre servidor dos amigos, foi buscar a pistoliña e púxolla ao amigo encima da mesa:
Manuel:
-Aquí a tes. É unha Derringer do 32, e como avulta pouco, non a saques do peto, salvo que te vexas moi apurado.
O veciño e amigo quixo saber como funcionaba, ¡por se era preciso usala!, así que lle deu ao gatillo para atrás, coa mala fortuna de que as tripas do Manuel, tamén sentado á mesa, caínlle mesmo enfronte. O tiro escapouse, e as tripas ruxiron.
María, que estaba cerca, pero que non vira a escena, apresurouse a xunguir as vacas, para levar a Manuel a Lugo, pois en Mosteiro daquela non había médicos. Certo é que lle axudou o inexperto, pero aínda así, a cousa foi complicada. Manuel apertaba as súas tripiñas cunha toalla, pero...! Ou as apertou de máis, ou de menos, o caso foi que cando o carro xa traspasara Lea, Manuel fixo viúva á súa muller! (R.I.P.)
María, que? ¡María, ademais de perdoarlle ao... ¿inexperto?, coidou nos velliños, coidou nas terras, coidou no gando, coidou no fillo...; de todo e de todos, menos dela mesma! Se houbo unha muller con cen oficios, e todos con dignidade, esa foi María Prado, ¡unha emperatriz do rural!
Aqueles vellos logo se cansaron de vivir, e o neto, pensando máis ben en poñerlle compañía a súa nai, pois para el pouca muller precisaba, casou, ¡e casou ben! O problema estivo en que o junior era pouco home para aquela nora tan..., ¡exuberante!, así que non tardou en preguntar por seu pai nas portas do Ceo.
A nora logo se cansou de imitar á María, así que decidiu retirar a herdanza do seu cónxuxe e profesar, como se dunha monxa se tratase, na súa casa, na paterna, que alí abundaban os cartos e non era preciso voltear o arado de ferro!
María, na súa soidade, toda chea de razón, de razón e de bo corazón, o primeiro que fixo foi escribirlle á cuñada, tamén viúva, para propoñerlle que volvese para a casa paterna, que así coidaríanse reciprocamente. Sabina volveu, pero non volveu soa, que trouxa na maleta un relicario coas cinsas do seu home. ¡Que mellor panteón que as ruínas dunha ermida! Pero a compañía da cuñada tamén foi fugaz, de cansada que viña de pasar traballos, así que, ¡ao panteón de seus pais, coa ánfora das cinsas do seu home de par súa!
Só me queda por contar da excelsa María que, cargada de virtudes, de virtudes e de traballos, levouna para Lugo unha sobriña... ¡Unha sobriña tan afortunada que tivo a inmensa gloria de cerrarlle as pálpebras a unha santa, que ademais diso era intelixente, guapa, simpática..., exemplar!
Non me apetece volver á casa da ermida, chamada polos veciños, da Ermita, nin sequera por fóra, porque non aguanto as ganas de chorar: ¡Pícanme os ollos co recendo daquelas traxedias, demasiadas para unha soa familia!
-.-
Der Sandmann,
de E.T.A. Hoffmann.
... Clara no era hermosa en la acepción vulgar de la palabra. Los arquitectos hubieran elogiado sus exactas proporciones, los pintores habrían visto en los contornos de su busto y de su seno la imagen de la castidad, y se habrían enamorado al mismo tiempo de su magnífica mata de pelo como la de una Magdalena, apropiándose del colorido. Uno de ellos, fanático de la belleza, habría comparado los ojos de Clara con un lago azul de Ruisdael, en cuya límpida superficie se reflejan con tanta pureza los bosques, los prados, las flores y todos los poéticos aspectos del más rico paisaje. Los poetas y los pintores decían: «¡Qué lago... qué espejo!». Si cuando miramos a esta joven, en su mirada parecen oírse melodías y sonidos celestiales que nos sobrecogen y nos animan a la vez, ¿acaso no cantamos nosotros también, y alguna vez hasta creemos leer en la fina sonrisa que expresan los labios de Clara que es como un cántico, no obstante algunas disonancias? A estos encantos naturales de la joven, añádase una imaginación viva y brillante, un corazón sensible y generoso que no excluía lo positivo ni lo razonable. Los espíritus románticos no le agradaban del todo; discutía poco con los que son aficionados a divagar, pero su mirada maliciosa decíales con mucha elocuencia: «Amigos míos, inútilmente os esforzáis en conducirme a vuestro mundo imaginario». Muchos acusaban a Clara de insensible y prosaica, pero los espíritus privilegiados admiraban bajo aquella fría apariencia a la amable, delicada y razonable niña.
Se Ernst Theodor Amadeus Hoffmann non fose un alemán do século XVIII (escritor, xurista, debuxante e caricaturista, pintor, cantante e compositor musical prusiano, partícipe activo do movemento romántico da literatura alemá), léndolle a súa descrición de Clara eu xuraría que se estaba referindo á sobriña de Ben-Cho-Shei, Carmina Cerrada Algarra, doctora en Química, ¡naqueles tempos!, copartícipe naqueles faladoiros que tivemos en Madrid, no Centro Galego, a mediados do XX.
Clara e Carmina non só coincidían nas iniciais senón, e tamén, na profundidade dos seus razoamentos, comezando pola simpatía e pola beleza. Non era insensible nin prosaica, aínda que algún daqueles rapaces, incapaces de profundar na magnitude do seu pensar, cresen, ou crésemos, que era impropio dunha muller afondar tanto nos pensamentos científicos; a Guerra quedaba cerca, Xosé Ramón Fernández-Oxea, seu tío, non tiña máis remedio que achegarse ao Presidente do Centro, que o era daquela o mugardés, Coronel Lobo Montero, así que o ambiente non lle era propicio á soriana, pero, con iso e con todo, destacaba, sobresaía, deslumbraba; ¡naqueles anos foi o luceiro do Centro Gallego madrileño, daquela na calle San Quintín!
Non cheguei a saber se lle tiraron biografías, aínda que penso que ninguén se atreveu..., salvo que en Soria nacese un polifacético da talla de Hoffmann!
¡Que razón a de don José Ramón; por iso me permito esta homenaxe, en vida, á súa sobriña, unha moza singular da posguerra, daqueles tempos nos que predicaban: La mujer, pata quebrada, y en la casa! Pero a súa sobriña non era unha muller, era unha deusa!
-.-
Fausto,
de Wolfgang Goethe.
Na última parte, ou fase, Mefistófeles conduce a Fausto ao palacio dos poderosos; introdúceo nun fantasmagórico Carnaval; transpórtao retrospectivamente ao palacio de Menelao, rei de Esparta, onde Fausto queda prendado de Helena, a máis bela das mulleres. Móstralle as sereas nas rochas do Mar Exeo. Faille montar no Centauro e dialogar cos filósofos de tempos pasados. Outórgalle a máxima riqueza e o máximo poder. Pero Fausto cae na decrepitude: céganselle os ollos, decae o seu espírito, e por fin, morre! Sobre o seu corpo libran batallas os anxos e mailos diabros, pero, ao final, unha chuvia de rosas que cae do alto espanta a Lucifer!
No epílogo o coro (o coro dos anxos, que se cernen na atmosfera máis alta levando consigo a parte inmortal de Fausto) alerta aos sabios para que non cambien as súas almas pola sabedoría diabólica.
-.-
Isto soñeino, pero igual foi certo. Na miña bisbarra, no século XX, non había chousa na que non se dese a ruda, así que as pecadoras tíñano doado. Segundo meu avó, que era albeite, as rapazas tomaban infusión de ruda cando coidaban estar en idade de menstruar e non lles viña, pero tamén lles advertía que despois diso debían esquecela, definitivamente, porque era... ¡abortiva!
Por aqueles tempos había un médico en Lugo ao que lle chamaban, de orella a orella, O Médico da Ruda.
-Padriño, logo, ese médico, ese de Lugo, apelídase así, ou é que receita iso, a ruda?
O Avó riuse da miña inocencia:
-O seu apelido non cho digo, para que o esquezas, que eu quero ter bisnetos! A súa especialidade, segundo se di, son os abortos, pero el, tamén segundo din por aí, en vez de ruda utiliza as coitelas, que lles fai raspados...
Calamos os dous, pois a min déronme cambras con só aquela evocación. Tempo adiante, que xa lle coñecía o apelido de velo nas paredes da súa casa de Lugo, dixéronme que morrera. ¡Outra cambra! Casualmente eu tiña certa confianza co párroco da zona onde vivía, así que me armei de valor e interroguei ao Crego:
-Ben sei que o secreto das confesións unha vez dada a absolución deixa de ser secreto, ¡porque morren ao morrer o pecado! Desaparece o pecado, desaparece o caso, coma se tal nunca houbese.
-Ao gran, que non están os tempos para circunloquios: ¡Ao pan, pan; e ao viño, viño!
-A dúbida que teño é para saber se a un morto dos da súa parroquia lle teño que rezar coma a Fausto, ou coma aos seus anxos; abreviando: ¿morreu confesado..., iso, o da Ruda?
-¡Estes da pluma sodes peores cós corvos, sempre á calaza! Morreu confesado, a Deus grazas; pero máis che vou dicir, que o fixo motu proprio, a petición súa..., do que se infire ou deduce que lle perdoaron os anxos!
Non preguntei máis nada, pois o crego falou claro; o que non me dixo, nin mo diría aínda que llo preguntase, foi o da penitencia, que igual consistiu en obrigalo a facer testamento a favor dos orfos da parroquia!
Gómez Vilabella, Xosé M.
