Don Jesús Veres Díaz, Cura-home

Foi “moito cura de Dios” o noso Don Jesús. Diciámoslle sempre, “señor”. Así. Sen máis. Para non termos de repetir o engadido de cura. A xente nova xa non coñece esta expresión nos diversos significados. Era tirando a alto, máis ben forte e acorporado. O pelo sempre curto e unha faciana moi expresiva, placidamente riseira. E era un home serio e de peso. Deses de palabra. Moi servizal e dado aos pobres, que eramos todos daquela. Moi doído nas desgrazas e infortunios. Os mozos e mozas e toda a cativaxe tiñámoslle un grande respecto. Era moi próximo e mesmo lle faciamos brincadeiras. E iso que xa era maior. Un ancián. Queriámonos mutuamente e sabiamos distinguir os lugares e os momentos diferentes en cada circunstancia da vida.

Visitaba a escola algún sábado. Estabamos preto del na misa do domingo e entendiámolo ben.Sabía moito do que é a verdadeira empatía. Cando o cruzabamos nos camiños corriamos cabo del: - Moi bo día teña vostede, D. Jesús. E, daquela, xa empezaban as preguntas mutuas: - Para onde vai? Cando volve? Quen está enfermo? Fai misa hoxe na parroquia? E el non ficaba atrás: - Que tal papá, mamá, etc. Recorría toda a familia, aos que coñecía ben desde facía moitos anos. E interesábase polos traballos e pola “bicharía” toda da casa. E preguntaba polo baixiño a cada un se tiñamos pan na casa para non pasarmos fame.

Gozaba escoitándonos. Lembro cando Pedriño, só cinco anos, lle dixo que estaba moi contento porque parira a besta e tiña un poldro cunha estrela na testa e uns patucos brancos nos tres pés. Non entendía por que a cuarta pata era diferente. Todos celebramos a nacenza daquela crianza cabalar. O señor preguntoulle se llo vendía. O neno púxose triste. Se o señor falaba diso cos seus pais el xa perdía. Porque os grandes sempre saen coa súa. A saída do neno foi á defensiva: - D. Jesús, e logo, a vostede, cando lle pare o cavalo? Así xa non lle faría falta comprar o meu poldro. As gargalladas de todos nós penso que aínda se oen hoxe. D. Jesús, entendeu ao neno. Sentouno nunha das súas pernas, acariñouno e explicoulle que só paren as eguas e non os cavalos. E o neno púxose triste: - Non teñas medo, Pedriño. Non vas perder o cavalo pequeno, home!. Era unha brincadeira. O rapaciño botóuselle ao colo e deulle unha aperta moi grade. D. Jesús, emocionado, explicounos o valor da confianza, da alegría e como non hai que abusar da inocencia nin meterlle o medo no corpo a ninguén.

Tanto el coma nós viviamos a dous quilómetros da igrexa parroquial. Moitas veces xa nos citabamos antes para ir xuntos canda el para a misa do domingo ou mesmo por semana se era por algún veciño. A vida daquela era así. Connosco non perdía o tempo polo camiño. Púñanos problemas de matemáticas, preguntaba de xeografía, tamén da historia sagrada e de outras cousas. Pero o que máis lle gustaba era que aprendésemos gramática e ortografía. Facíanos comparanzas entre o galego, que nós falabamos, e o castelán que tiñamos que aprender, sabendo ben os dous idiomas, pero distinguindo as súas diferenzas. Un día tocoume a min analizar esta frase: “El pan nuestro de cada día dánosle hoy”. A min dábaseme ben a análise morfolóxica e mesmo a sintáctica. O peor foi cando cheguei á verba “cada”. Nunca anteriormente parara mentes nela. Nin a tiña nas listas das partículas que aprendiamos de memoria. Mandounos buscar e rebuscar, razoar e discorrer. Nisto, digo eu, “eureka!”. Xa o sei: 3ª persoa de singular do presente de indicativo do verbo “cadar”. A música era boa, pero a letra non cadraba. O fracaso viña enriba de min. Pero non. Mañá, dixo el, despois de rirnos abondo con aquel famoso “cadar”, que non pasou o fielato. - Mañá, tráelo sabido. Onde o vas buscar? Cal é a casiña onde dormen as palabras? Respiramos. Respirei. No dicionario. Si. Ese é un libro que temos que ter moito de man. Se podemos, convén telo na casa e, en de non, na escola. Ou vindes cabo de min unha tarde ou cando precisedes. Aquel día aprendemos que existen os indefinidos e como saír das indefinicións gramaticais e mesmo das da vida.

Polo Nadal representabamos na nosa igrexa de Santa Cruz os tan apreciados “discursos”. En coordinación con D. Antonio MartínezVillar, o noso excelente mestre que nos tocou naquel tempo. Faciámos, nun plano máis elevado ca xente, uns teatriños arredor do belén. Estes versos navideños eran moi comúns na nosa diocese e foron moitos os poetas da Escola do Seminario Mindoniense que compuxeron tais poesías ou mesmo diálogos presentando ofrendas sobre todo de ambiente rural ou mariñeiro. Para moitos de nós foi unha boa iniciación nas artes escénicas que logo se cultivarían na docencia ou na pastoral parroquial. Desas letras tamén nacerían diversas panxoliñas cantadas na Galiza enteira. E así tamén coñeciamos aos nosos poetas de máis sona. Eran case en exclusiva en lingua galega.

Un ano polo domingo de Entroido, en Roca, a xente esperábao fóra para a misa. Caras de poucos amigos. No primeiro saúdo xa se decatou que algo raro estaba a pasar. – A ver! Que hai de novo que vos vexo moi avesíos? – Xa non hai respecto, Sr. Cura.. E coas cousas de Deus non hai chanzas! – Que pasou logo? – Pois que lle foron roubar a besta aos de Fadrique. Trouxérona para o adro. Atárona alta á cadea da campá. Puxéronlle un feixe de herba aos pés e estivo toda noite tocando sen ton nin son. E todos os veciños moi asustados. E a campá é sagrada! É coma a voz de Deus para a parroquia! Avisa dos nosos defuntos. Vostede que dí? ... - Ouh! E aínda se ri? Faille graza, non si? Vostede é coma eles! – Pasoulle algo malo a egua? – Non. Ao contrario, encheuse! – Ben. Eu comprendo que á campá lle teñamos cariño. Pero, se o pensamos ben, este ano tiveron imaxinación e non fixeron mal a ninguén. Foi unha entroidada entre veciños. E non pasa de aí. O que xa me parece mal, e non dixestes nada, foi o do ano pasado. Levaron carros ao río e incharon e tardaron en volver a ser útiles. Incluso lles os romperon algo. Puxeron arados invertidos, pegados aos poxigos, na parte superior das portas, e pola mañá, cando foron abrir, a porta véuselles á cara. E os arados ao caer romperon, e outras cousas que non quero citar. Iso é maldade, fai dano e está mal. Se vos son sincero, eu penso que coa entroidada deste ano, non estou seguro, pero penso que ata o Noso Señoriño ha botar una risadiña. – Mirado dese lado, poida que ata teña razón, dixo a tía Maripepa da Casa Grande. O importante é saber alegrármonos sen facérmonos mal.

Era por defuntos. Caía auga a Deus dar e facía frío. A misa xa estaba a andar. Un canciño entrou na igrexa coa súa ama. Agarimouse cabo dela sen dar un chío. Caladiño coma un peto. O tío Ánxel do Raxado, sempre moi irónico, dixo con voz de facerse oír: “En Roca hai tanta devoción que ata os cans veñen o domingoá misa”. Don Xesús, mirou e sorriu. E dixo: “Se Xesús nos ensinou a sermos servidores uns dos outros, “o Pinto” sabe máis do que é servir ca moita xente. E estou seguro que, con el aquí dentro, Deus nos quere pór a pensar e facermos exame de conciencia. Tamén os nosos animaliños e todas as cousas dan gloria a Deus. Non deixemos o perrusquiño fóra á friaxe nin á choiva”. Así era D. Jesús. A todo lle sacaba punta para o amor e a bondade. E medramos todos un pouco máis en tenrura.

Eu tiven a sorte de coñecelo moito e de saber moito da súa vida. Canto me ten axudado en todos os sentidos! Canto encheu de tenrura a miña nenez e adolescencia de rapaciño orfo de nai! Sobre todo en aprenderme a ser home. Porque o cristián edifícase en serio se hai “home”. Por iso el era un cristián e un cura en plenitude. Porque era verdadeiramente home. Andando o tempo vin a imaxe del en Xoán XXIII e agora no Papa Francisco. Era dese talante.

Na teoloxía bíblica, na cristoloxía, fálase dos títulos de Xesús de Nazaré: Mesías, Cristo, Fillo de Deus, Servo de IHWH. Pero hai un deles: (“ho hyostouanthropou”, en grego; “bar nasha”, en hebreu), “Fillo do home”, en galego ou nas linguas romances. Non é doada a explicación nin me vou meter nela neste intre. Porén quero reproducir unha cita: «Xesús libera da angustia desa autoxustificación cando confrontamos ao home con un Deus que o acolle e acepta sen condicións previas, de maneira que pode saberse sostido incondicionalmente por el, ocorra o que ocorra, podendo así desenvolver unha relación aberta consigo mesmo e cos demais»(HansKessler, Cristoloxía, Herder, Barcelona 1996, p. 335). Por iso o titulei “cura-home”, porque hai un dito en galego, bonito por certo e que os novos xa non coñecen: Era “moito cura de Dios” don Xesús. Era un home esperto, intelixente, predominaba nel a intelixencia emocional, non presuntuoso, firme e seguro na vida; bondadoso e moi dado aos pobres. Tiña o seu xenio, que poucas veces o botaba. Tamén sabía desculparse se pensaba que se pasara. Era nóbel por dentro.

Cadráballe ben o de “señor”. Tiña señorío profundo, interior, espiritual, como persoa. Sabía ser e estar, consigo, cos demais, coas contornas culturais, antropolóxicas e ecolóxicas, como diriamos agora. Era un bo lector. Falaba ben. Era claro e convencía. A súa palabra de cura-home correspondíase coa súa fe. Falaba de Deus con moito agarimo. Sabía acompañar na enfermidade e nas horas da morte. Sempre o chamaban, á hora que fose, para que estivese presente con eles neses intres de dor. Xa maior, perdera moita vista, e pedíame que o acompañase ás casas. E foi tamén aí onde descubrín a fondura e seriedade do seu ser de cura porque era profundamente crente e home, humano e humanizador. Só se ve ben co corazón. O esencial é invisíbel para os ollos. A súa vida interpelaba persoalmente polo exemplo de grande entrega sempre con visos de normalidade. Era un bo veciño. Por iso a súa presenza nas familias e nas casas era vista como normal e non criaba preocupación de ningunha atención especial. Era D. Jesús. Así. A secas.

No franquismo enchinme de escoitar: “Neno, diso non se fala. Iso non se pregunta”. Lembro cando lle pedín que me explicase aquilo de que o “sacaran” cando a república. Tería eu dezaseis anos. Díxome: Cando sexas grande, xa falaremos. Non houbo tal oportunidade. Finou el antes de que eu fose grande dabondo. Pero eu sabía que naquela furia anticregaxe un día o viñeran “sacar”. Poucos máis detalles souben. Viñérono buscar contra a noite tres ou catro. Axiña se correu a voz: “Sacaron a D. Xesús”. Inmediatamente se formou un grupo de homes e rapaces, de vinte para riba, e a todo correr seguiron ata atallarlles o paso. Os máis novos, con vixianza atenta, querían entrar xa á brava. Pero agardaron a que chegasen os máis vellos. E empezaron a razoar. - “A ver. Que mal vos fixo a vós este home. - É crego? - Si. Pero grazas a el na parroquia non hai liortas. Só el e nós sabemos a onde ir buscar un cacho de pan cando xa non temos un grá centeo. Só nós sabemos a quen lle debemos un peso para sacarmos a vida adiante. O que pasa é que el non o publica. Só nós sabemos, que cando lle imos devolver o que lle debemos, volvemos con máis cartos para a casa, se el os ten, que non sempre os ten. Pensádeo ben. Ou razoamos como homes, que somos, ou aquí mesmo vai pasar algo. Non queremos perder nin o home, nin o veciño, nin o crego, ni o noso valedor. Se vós tendes malas informacións, á nosa parroquia non vindes vós pór normas”. D. Xesús, moi agradecido volveu con eles para a casa. E en diante, nunca máis quixo falar diso porque acendía odios e xa había abondo.

Curiosamente, pasado o tempo, voltas da vida, foi a el a quen, tamén no anoitecer, o viñeron buscar, e esta vez para saír moi axiña, para salvar algunha daquelas vidas. E empeñou toda a súa forza, influenzas e mesmo economías e arriscou a vida para conseguilo. Pero diso só me dixo: “cando sexas grande xa falaremos”. Ás caladas, os rapaces iamos sabendo parte da verdade, como pasaba con moitas outras cousas. Era a lei do silencio. E pasados xa sesenta anos desas datas, estou eu hoxe e agora desvelando segredos que se foron con el. E con el dormen o sono da paz no cemiterio de Santa Cruz de Parga.

Eu non sabía da súa relación con Xosé María Díaz Castro, fóra de seren os dous nativos de Os Vilares de Parga. Cando as Letras Galegas de 2014 encontrei algo a este respecto. 1º) Armando Requeixo en Xosé María Díaz Castro, vida e obra, (Galaxia, Vigo 2014, p. 40), falando do poeta di: “O comezo da Guerra Civil precipitou o seu ingreso no exército e, aínda que nun primeiro momento foi á fronte de Asturias como practicante e padioleiro, logo de oito días os seus superiores decidiron que era máis útil nun posto da retagarda onde podía aproveitarse a súa formación. Fora á primeira liña de voluntario, co desexo de ser útil naquel posto, pero pronto se sentiu superado polo horror do escenario e tivo que desistir”. 2º) Luís Tosar en, Xosé María Díaz Castro, para alumear o mundo, (La Voz de Galicia, A Coruña 2014, p. 14), completa ese dato do xeito seguinte: “O pai, mediante a intercesión do cura párroco de Santa Cruz de Parga, Jesús Veres Díaz, parente seu, consigue que o trasladen ao Hospital Militar de Pontevedra, onde permanecerá como auxiliar sanitario ata licenciarse , en xullo de 1939”.

Cómpre ter referencias temporais comparativas entre ambos : D Jesús, naceu nos Vilares de Parga, Concello de Trasparga, (actualmente Guitiriz) o 10-06-1885. Ordenouse de sacerdote en Mondoñedo o 17-10-1910. Finou sendo Ecónomo de Santa Cruz de Parga o 02-03-1958. E Xosé María Díaz Castro, o poeta, naceu o 19-02-1914, no Vilariño dos Cregos, tamén de Os Vilares.

Non era “un come santos”. Facía unha liturxia moi de Deus e de todos nós. Deus “acontecía no medio de nós”. Deus facíase un de nós, connosco, cada domingo. Antes misa había no adro unha especie de concello aberto. Lembro con emoción aqueles homes e mulleres, rexos coma carballos. Todos tomaban a palabra. Unha muller ficara viúva con moitos fillos e só tiñan un lugar con catro leiros que non daba para defendérense. Íamos cada ano ao monte comunal cavar a parcela que por familia nos tocaba en cada xeira. Alguén propuxo que entre todos cavásemos nesa anada as tenzas da casa dos de, chamémoslles, de “Pedradixe”. Todos concordaron, aínda sabendo que ese traballo é moi pesado é xa era moito co de cada un. Pero un veciño, o de sempre, revirouse: “Se non o pode traballar, que o deixe”. O pedáneo era o moderador nestes asuntos. Outro home de ben e de peso A xente, doéndose da necesidade, alporizábase contra daquel escornacruces. D. Xesús estaba presente e calado. Pediu a palabra. E houbo silencio. “Ollade. A necesidade nesa familia agora é moita. Ela é soa para todo, perdeu o home e os nenos non son para ir ao monte. Xa sei que todos tendes moito labor. Engadir un cachiño da tenza deles leva perder tempo para o voso traballo que rebenta os corpos. En momentos de rabia precisamos ter calma e non é ben soltar a primeira palabra que se nos veña á boca porque logo nos pode pesar e divídenos. Se vos parece, ímolo facer só entre voluntarios. E logo o pedáneo que nos organice o traballo. Aquel día saímos da misa con gozo para as nosas casas. E os de “Pedradixe” sentíronse aliviados. Foi mellor así.

Tiña un exemplar do Código Civil. Moito partido lle sacou a aquel libro léndollo á xente para que non se “encarneirasen”, pensando que sempre tiñan a razón ou para que non se deixasen mal aconsellar polos “listos” picapleitos de turno que todo o entenden. El herdara por familia a sabenza de facer partillas e algo das leis que as rexían. Moita xente víñase aconsellar con el. Tivo que pór paz máis dunha vez. Moitas delas entre irmáns. Tivo de saber darlle voltas ás cousas ata encontrar unha saída boa para todos. “Os problemas teñen que amolecer”, dicía con calma e serenidade. “Un acordo vale máis ca unha guerra”, aínda perdendo algo.

Cando finou, ao seu enterro foi moitísima xente. No silencio, todos os ollos estaban cheos de bágoas e os corazóns partidos. Cando algún quería dicir algo, atravesábaselle un nó na gorxa e daba a volta porque as palabras ficaron afogadas. E houbo moita tristura todo aquel ano. Bastantes achegáronse logo á familia para dicirlles que lle debían cartos e que se podían os devolverían canto antes. Outros deron a cara para aclarar que el lles dixera que se lle pasaba algo todo ficaba saldado. Aínda así estaban dispostos a pagar. A contestación foi: Se el vos dixo iso, o que vale é a súa vontade e a súa palabra. Algúns esqueceron todo. Os tempos eran difíciles para todos. Pero de todo iso só o sabía el. Nunca fixera un papel a ninguén.

Eu herdei del un patrimonio espiritual impagábel: Encheume a vida de vida. De vida interior e profunda. E tamén algúns libros. Teño un que me recomendou moito e que gardo con un cariño inmenso: “Lo que puede un cura hoy”. Foraescrito polo que hoxe xa foi declarado santo, Don Manuel González. É un tratado de práctica pastoral para a parroquia con moitas iniciativas renovadoras. Moitas delas, sobre todo a entrega total ás persoas, seguen a estaren sempre de profunda actualidade.
Modelo de home. Modelo de sacerdote. Modelo de veciño. Modelo de cura párroco. Modelo de persoa. Modelo de crente e conselleiro. Durante moito tempo escoiteille dicir á xente. Don Jesús foi un santo. Cando eu me ordenei dixéronme: Se te pareces a el xe tes moito camiño aberto e andado.

Compartín aínda moito máis da súa vida. Porén iso xa forma parte de conversas persoais das que el me impuxo segredo para respectar a outras persoas. Incluso hai cousas que poden ter un lugar máis asisado noutros medios ou círculos máis concretos. Distinguíase pola prudencia e pola consideración positiva de cada persoa. E eu quero serlle sempre fiel. O meu periplo vital xa pide tamén que se vaian pechando procesos. Esta era unha débeda que eu tiña comigo mesmo para cumprir denantes de morrer: Testemuñar claramente que o noso Don Jesús. foi “moito cura de Dios”.

Si, meu benquerido “señor”. Fuches un cura dos de verdade porque fuches profundamente home. Fuches un mestre de vida. Por iso eu, coma San Francisco de Asís, rezo por ti a cotío deste xeito: Por Don Jesús, o ecónomo de Santa Cruz de Parga e Roca, o cura de Pereira do Castro, o dos de Veras de Villargavín dos Vilares, por el e con el, loado sexas noso Señor Xesús-Cristo. Grazas, Don Xesús. Non tardaremos en reencontrarnos. Fican xa menos quilómetros. E a aperta será entre nós inmensa. Sempre grazas, meu “señor”.

Lembro un canto teu á Virxe María. “Ella a Jesús mis pasos guió y por eso desde niño siempre la quise yo”. E eu tamén. Por iso a canto con frecuencia. E únome a ti con fe e esperanza. E sobre todo na gratitude.
Sempre teu, Xaquín Campo Freire.