B. Bendición dos Campos de Portomarín (Lugo).
Na vila de Portomarín, remata o ciclo de maio o primeiro domingo de xullo coa celebración da Santa Isabel. Esta festa foi descrita polo profesor Gonzalo Paz do seguinte xeito:
Una fiesta un tanto curiosa es la de Santa Isabel, por la tradicional costumbre de adornar las puertas y ventanas de la planta baja de las viviendas con grandes ramas de árboles, sin que hayamos podidos averiguar el origen de esta vieja costumbre, que no hemos observado en otros lugares de Galicia, y probablemente se trate de la cristianización del remoto culto al árbol practicado por los celtas, ya que este día es también conocido por el de «a festa do folleto (1).
No novo Portomarín esta tradición foi recuperada polo concello a mediados da década dos oitenta. O día da festividade, moi cedo, un importante número de veciños da vila vai recoller as ramas de diferentes árbores: bidueiro, ameneiro, chopo e salgueiro, coas que ornamentan as portas e ventás da planta baixa das casas, que están situadas ó longo da praza do concello e da rúa principal. Tamén colleitan fiúncho e espadanas para enfeitar o pavimento da praza e da rúa central, por onde vai pasar a procesión. Esta, logo da misa do mediodía, sae da igrexa parroquial, vai ata o remate da rúa principal e retorna ó punto de partida.
A distribución dos diferentes elementos, que interveñen nela, lévase a cabo da seguinte maneira:
1º. Tres fregueses da comunidade parroquial, normalmente rapaces, portan a cruz parroquial e dous ciriais.
2º. Catro devotas da vila levan nas andas a imaxe de Santa Isabel.
3º. Como remate, o párroco da vila acompañado dun bó número de devotos, colocados sen distinción de idade e sexo. Ao final da rúa maior está colocado un pequeño altar, provisto dunha pequena imaxe de Cristo e algunhas flores, que ornamentan dito espazo. Alí o párroco leva a cabo a bendición dos campos, rezando a seguinte pregaria:
Deus providente / pai de todos / preocúpase garimosamente / polos seus fillos / mantenos e protexeos / bendicindo a terra / para que desa os froitos / que sustentan ó home./ Invoquémolo / con espírito filial / dicindo: / Escoitanos Señor//... / Ti que bendice-la terra / e a enriqueces sen medida / fai que os nosos campos / coa túa bendición / produzan alimento / que precisamos /. Escoitanos Señor//...../ Ti que multiplica-lo trigo / co que nos da-lo / noso pan de cada día / e o alimento da Eucaristía / concédenos colleitas abondosas / co rocío.
C. Bendición dos Campos de Monforte de Lemos
En San Vicente do Pino, hay tres festividades ligadas á Virxe de Montserrat: o Martes de Pascoa, que se conmemora o aniversario do voto á Virxe; o 27 de Abril, festa litúrxica da confraría de Montserrat; e o 15 de Agosto, festividade da patroa de Monforte.
Tódolos anos, membros da corporación municipal e outras autoridades da vila de Monforte fan a subida ao alto do monte do San Vicente para entrar na igrexa do mosteiro e asistir á misa solemne, adicada á patroa da vila. Ao rematar a misa solemne, catro devotos da Virxe levana en procesión por varias rúas da vila ata o campo, que leva o seu nome, onde o párroco realiza a bendición dos campos do val de Monforte. Asi
mesmo, o rexidor municipal renova o voto de devoción do municipio á Virxe. Logo, a procesión segue o seu percorrido.
D. As rogativas do Santuario da Virxe de Penarredonda (San Facundo de Ribas de Miño, Paradela).
Hai anos levábase a cabo no Santuario de Penarredonda un ritual ligado á climatoloxía do lugar. Asi, cando había moita seca e as colleitas perigaban por falta de auga, os devotos da Virxe -guiados polo párroco da comunidade- levábana en procesión ata o lugar do San Facundo,. No percorrido o crego da parroquia ía recitando unha serie de letanías e salmos, aos que respondían axeitadamente os fregueses, coa finalidade de pregar á divindade a concesión de auga.
Pola contra, cando se necesitaba bo tempo, a procesión se dirixía ata a parroquia de San Vicente. Son muchas las tradiciones y leyendas en torno a la Virgen de Penarredonda, entre las cuales no faltan las de los favores concedidos a raiz de las rogativas solicitando las lluvias o el tiempo seco. Se llegó andando hasta San Vicente en frías mañanas de invierno
(2).
2. A auga da terra
Este líquido elemento abranguería tanto as augas do espacio humano como ás que fican fora. Con respecto ás primeiras estaríamos a falar dun principio básico para o sustento cotián, que encontraríamos nos pozos e nas fontes das aldeas e lugares habitados. Nestes a muller tería un rol importante na procura da auga, que adoitaba traer ao mediodía e a noite para beber ou para facer a comida Pola contra, todas as augas do exterior das entidades humanas e, polo tanto, augas non humanizadas, posúen unha serie de poderes, en canto que serven e se usan para levar a cabo determinados rituais ligados coa adiviñación, coa fecundidade e coa sandación (3).
2.1. O culto á auga denantes do Cristianismo
Todos os pobos indo-europeos practicaron un importante culto ás augas, reflectido nos mananciais, arroios, ríos
debido a que no seu interior habitaba un espírito, o que lle daba un carácter animista e sacro a este elemento da natureza. Polo tanto, moitos mananciais e arroios foron venerados ao longo dos tempos pola peculiar sacralidad, que proxectaban. Isto ía posibilitar a crenza dos efectos positivos e beneficiosos, que tiñan as aguas, non só dende a óptica sandadora senón tamén adiviñatoria; é dicir prever sinais indicativas de feitos futuros.
En Galicia, o pensador Cuevillas baseandose nos epígrafes latinos da Gallaecia romana, dinos que hai tres divindades acuáticas ou numes. Bormánico, deus minhoto, é un nume de auga termal, que recibiu culto na Galicia e que foi asimilado a Apolo logo da conquista romana (4). Edovio, goza dunha inscrición nunha arquiña de auga mineral descuberta en Caldas de Rei, preto do balneario. O epígrafe ten carácter votivo: Adalus Cloutani inscribe na pedra o seu agradecemento ao nume daquelas augas pola saúde que lle outorgaron (5). A terceira divindade, de culto máis generalizado, é a deusa Navia, da que conservamos dous epígrafes -dos once existentes- no Museo provincial de Lugo.
Posteriormente, coa romanización os deuses indíxenas foron relevados polas ninfas, que xa van a ser un elemento inherente en bastantes fontes galegas. Non embargantes, houbo deusas indixenas, como a deusa da guerra Bandua, que logo da conquista romana cambio de función e pasou a ter un carácter de deusa protectora das comunidades indígenas e, tamén, adquiriu o significado de divindade garante dos pactos, da paz (6).
Ante esta situación, non resulta estraño dende unha óptica cristián, que o arzebispo de Braga (S. VI. d.d.C) San Martiño Dumiense se lamentase do seguinte xeito: Numerosos son os diabros que, expulsados dos ceos, presiden o mar, os ríos, as fontes e mailos bosques ós que os homes ignorantes do Deus verdadeiro lles fan sacrificios: no mar adoran a Neptuno, nos ríos ás Lamias, nas fontes ás Ninfas, nos bosques ás Dianas
(7). O seu tratado De correctione rusticorum, ademais de ser un resumo das verdades cristians, dinos como pensa a xente do campo, que prácticas leva a cabo. Polo tanto, para desacreditar a idolatría , San Martiño apela á teoría demoníaca. Non embargantes, aínda que a igrexa cristián tratou de erradicar estas prácticas non o conseguiu, e o papa Gregorio I, tomou unha solución prag,ática: recibilos dentro da nova fe e guialos.
NOTAS
1. PAZ LÓPEZ, Gonzalo.: Portomarín. Monografía geográfica de una villa medieval, Premio Menéndez y Pelayo, 1953, Zaragoza, 1961, páxs. 147-148.
2. VILLARABID, L.: Paradela y su Concello, León: Everest, 1990, páx. 67.
3. MANDIANES CASTRO, M.: Ob. cit., páx. 84.
4. BOUZA BREY, F.: Etnografía e Folklore de Galicia (I), Vigo: Xerais, 1982, páx. 229.
5. CHAO REGO, Xosé.: Ob. cit., páx. 286.
6. GÓMEZ VILA, Javier.: As divindades da auga na provincia de Lugo: A Fonte das Virtudes, en Corga. Revista Anual do Centro de Estudos do Corgo, nº 3, 2012, páxs. 70-79.
7. BOUZA BREY, F.: Ob. cit., páx. 28
