A Mestra das saias longas (16)

Don Celestino botounos unha arenga dunha hora exclusivamente sobre o 4º Mandamento: Desobediencia aos pais e/ou aos superiores; socorro nas súas necesidades; condutas que os contristen; palabras inxuriosas, ameazas, malos tratos; submisións, respectos, laboriosidade; encarreiramento do porvir, cumprimento testamentario…, e máis aínda, pero só anotei isto para non distraerme e estarlle atenta pois falou cunha gravidade inusitada. Non fixo falta preguntarlle pola súa carraxe porque el mesmo nolo dixo:

Que no verán, ao non ter clases, dedicara moitas horas ao confesionario e que rematou horrorizado polas desviacións observadas. Que foi inútil a matanza da guerra pois estamos peor que coas liberdades da República; e con síntomas de ir a máis. Que canto máis ilustrados saen os nenos das escolas menos respecto lles profesan aos pais. Etcétera, etcétera. ¡De apocalipse!

Pola miña parte levo máis dunha hora, ¡outra hora!, tratando de sopesar se estaría esaxerando, ou non. ¡Que sei eu, que sabemos nosoutras de como era antes! O que si me resulta visible é que hai máis encubrimento dos pais cara aos fillos, que dos fillos para aos pais. Sempre oio as mesmas cantilenas, as mesmas chufas: o meu fillo, a miña filla, do mellor! ¿Fano, dino, para casalos e que se vaian pronto das casas, que non poden con eles? ¿Será por puro afecto, que é máis intenso de pais a fillos que de fillos a pais, por regra xeral?

Todo iso súmase ás nosas responsabilidades; compartidas cos curas, por suposto. Din que a educación é competencia dos pais e non dos mestres, pero en algo participamos: unha, porque eles non saiban; e outra, por ese ascendente que se supón temos, ou teremos, nos rapaces. En todo caso, bo será ir advertidas deses touros que teremos que lidar, lidar ou compartir!

Dicíanos o señor Gómez, ao que tentas veces aludo, e quero aludir, que, comparados os bens cos males, tódolos tempos son iguales! Novas vantaxes, novos adiantos, nova riqueza, novas liberdades, crean conflitos de personalidade nos que tamén haberá que afondar, estudar, para aplicarlles o antídoto correspondente. É obvio que non se pode viaxar sen maletas, sen unha equipaxe proporcionada á duración e ás molestias da ruta. Coido que isto foi o que nos quixo imbuír don Celestino.
-.-

Hoxe a anormal, a revoltosa da Normal, fun eu, que ata non sei se me estarei xogando o aprobado: ¿A que vén iso de que as mestras teñamos labores e ensinanzas do fogar, e os mestres traballos manuais? ¡Así llo dixen á profesora, e tivemos un certo rife rafe, pois as dúas subimos de ton nesta porfía!

Faría ben, ou faría mal, pero estas foron as miñas razóns: ¿Imos de mestras de cultura xeral, ou de costureiras, de bordadoras, ou de cociñeiras? En calquera destas cousas ensinan as nais, que o viven desde a caneta, e nós, en todo caso teríamos que ser alumnas súas, por debaixo do nivel das súas fillas. Outra é que, reafirmándose en nosoutras as diverxencias dos roles, estarémoslle dando cancha ao machismo, que se agora foxen de axudar na cociña, ou noutras labores fogareñas, irán a máis, e máis descenderemos no papel de servas súas. Nos grandes restaurantes dos países civilizados, o maître é un varón; no propio, no noso, no fogareño, nin pelan as patacas! Segundo hai xastres para a roupa dos homes, ¿que inconveniente pode haber para que tamén deseñen as nosas faixas, e á viceversa? Manchan máis roupa cás mulleres, en parte porque non teñen que molestarse en lavala, e nós si, a dos nenos incluída! Pero máis afirmo, que se un home queda viúvo, estoxados como están da cociña, cal será o seu fin, manterse de mazás? ¡O malo é que non duran un ano!

De traballos manuais, deses que o programa asigna aos rapaces, prometinlle á profesora que na primeira vez que vaia á miña casa voulle traer dúas maletas cos que fixen eu; iso si, con certa colaboración de meu tío Antón, que como é coxo sae pouco da casa, e ten un taller de carpintería como poucos profesionais. Entre outros: un teléfono feito cos dous cilindros ocos de madeira, que lle puxen, tapando unha das bocas, un cacho de vexiga de porco ben sequiña; de vexiga a vexiga un fío de algodón, de vinte ou trinta metros de longo, que vibra e reproduce a voz. Con este aparello, ¡que nin o do escocés Graham Bell!, meu irmán e mais eu temos falado máis que dous sacamoas. Despois fixen, e teño: aguilladas de abeleira, para as vacas, cun estremo terminado en punta da propia madeira, pois odio as de aceiro, que mellores nos as venden no San Froilán; triciclos de madeira; bicicletas de madeira; mil cousas! ¡Ah, que me quedaba, pero tamén llo dixen á Profe: que cando nos ía o zoqueiro, sempre lle pedía que me deixase repenicar as zocas, e facíalles un trazado que recordaba os amallós dos zapatos!

Nestas discusións, as compañeiras partíronse de risa; o que non sei, que non lles preguntei, é se o fixeron ríndose de min ou deste programa sexista do Maxisterio. Dona Helena tomoume moi en serio o de que lle vou levar as miñas argalladas, e incluso me pediu que, se non teño inconveniente, lle deixe en depósito esas cousas, como se fai nos museos, para telas de exposición na aula de labores, o que me dá algunha esperanza de que non terá en conta o meu desacato: ¡unha alumna de pedagoxía rebatendo as normas pedagóxicas!
-.-

¡Non saio da aldea! ¿De onde, se non; a onde imos parar as mestras, polo nenos ata que algunhas acaden á oposición para poboacións de máis de dez mil habitantes? Daquela o noso é especializarnos en aldeas. ¿En aldeas, en Galicia? ¡Pero se toda Galicia non é máis cá iso, unha aldea de trescentos e pico concellos, unidos entre si por unha paisaxe, unha raza, unha lingua! Isto que algúns desprezan, para min é unha riqueza, e considerareina perfecta o día en que á xente lle dea igual vivir nun rueiro que facelo inmersa no asfalto.

Por outra parte, aquí o que ten peso específico, capacidade de congregación, de relación, é a parroquia. De feito hai parroquias limítrofes que teñen unha gran interacción, aínda sendo de concellos diferentes: feiras, abastecemento, casamentos, e por ende, relación familiar, etcétera. En España os nosos programas son idénticos para tódalas rexións, para espazos pouco menos diverxentes que se doutro país fosen. ¡E despois di meu irmán que os galimatías están en Dereito, cando os nosos preitos ventílanse, deféndense, co mesmo código cós cataláns, poño por caso! ¿Unha mestra galega, do noso Plan, defenderíase en Cataluña, ou á viceversa? ¡Dubídoo!

¿Problemas de desprazamento? ¡Si, e non! ¿Non os teñen os que viven nunha gran cidade, tipo Nova York? Se eu mandase, mandaría protexe-las aldeas para que non se deserticen, para lograr unha simbiose; que a cidade proporcione o seu, e á viceversa. Cando melloren as estradas, e os vehículos se xeneralicen, se xeneralicen e non contaminen, ricos serán aqueles que vivan nas alturas, e non só os da beiramar, alternándose tal que nas vacacións para ir intercambiando iodo por osíxeno, que así beneficiarase a saúde de todos. Tan horrible é a soidade dos casaríos illados como a masificación anónima das grandes urbes, que non é igual a dicir, urbes grandes, pois achican, minimizan, esfaragullan. Leváronme meus pais a Madrid, unha semana, coidando que na nosa posición non se pode estar sen ter idea da nosa capital; pois ben, fomos, estivemos, e volvemos sen ver un triste saúdo nas súas vías cheas de transeúntes, Gran Vía incluída, porque…, xa o di a palabra, son transeúntes, transitan, por veces turrando uns noutros, cóbado con cóbado, e nin así hai unha verba afectuosa, cordial, porque…, porque viven sós, envoltos en descoñecidos. ¡Alí non hai compañía, convivencia, veciñanza; están nun purgatorio de soidades, un tipo de purgatorio sen saída, que vai a máis, se tal cousa é posible!

Por poñer un exemplo de algo que traio sabido da miña casa, dada a afección dos meus ao plantío: As árbores que nos veñen de viveiros son as que menos medran, e as que menos producen en froitos, comparándoas coas obtidas dos propios, sexa por semente, estaca, acodo, esquexe, enxerto, etcétera, segundo as especies. ¿Que se produce, nalgún caso, un certo estímulo, unha rexeneración, mudando de ambiente? ¡Nalgún si, pero son os menos…, porque o ser humano tamén tende a comportarse mellor onde máis o coñecen! ¿Acaso por vergoña, iso do que dirán? ¡Pode ser! Se neste país contásemos con cooperativas de produción que engadisen valor, prestancia, presentación e conservación dos nosos produtos, teño para min que o éxodo ao urbano, ¿ao urbano, a que, para prestar servizos, de señorito a señorito?, daquela outro galo nos cantaría.
-.-

Círculos de afianzamento profesional.- Tiven esta idea ao observar que as profesoras non están dispostas a facer recuperacións a prol das estudantes que se quedan atrás por circunstancias alleas á súa vontade, tal que enfermidades, propias ou de familiares, accidentes ou imprevistos de calquera tipo; incluso deberes e funcións persoais, como pode ser o caso de dúas compañeiras do meu curso que están casadas, e teñen fillos; etcétera. Non se trata en absoluto de inventar ou de resucitar un tipo de sindicato, que ademais hoxe en día temos o Único, e consideraríase un acto de rebeldía ao Réxime, senón dunha asistencia recíproca, dun círculo íntimo de afectados.

Lugo conta con un Círculo das Artes, ao que se asocian e concorren precisamente os menos artistas, tendo de único vínculo colectivo o de estar, e gozar, dos primeiros postos do ranking económico. ¿Certo? ¡Daquela, por que non asociarnos, rigorosamente no cultural, aqueles que aspiramos a iso, ao espallamento cultural?

Se para espallar na eira é preciso sementar primeiro, e facelo cunha antelación considerable, segando, medando, etcétera, sendo estas, como vén observándose, unhas tarefas de xenerosa colaboración veciñal, nós, en Maxisterio, outra actividade produtiva, ¿por que non os imitamos, axudándonos, apoiándonos nas tarefas que nos son comúns?

Faleino cunhas cantas, e a maior parte delas queren colaborar. Reunirémonos por grupos reducidos, unha ou dúas tardes á semana, na casa ou na fonda da que se brinde a iso, pero non como cabeza de grupo, que repudiamos o sistema inglés de Prima inter pares. Repudiamos este sistema, esta figura, pois para xerarquía xa existiron aqueles 33 grados da masonería, e tal e tanta organización conduce máis ben a suscitar receos internos e odios externos.

O noso programa básico pode ser este, coas variantes que nos impoña o pragmatismo das reunións ou a problemática que se vaia suscitando.

No negativo:

-Non se admitirán queixas que teñan por suxeito ás profesoras.
-Non se falará de trapos.
-Non se falará de rapaces.
-Non se admitirá ningunha expresión que faga referencia a clases sociais. Nós, coma os Mosqueteiros de Dumas: Todas para unha, e unha para todas!
-Non toleraremos afagos que podan insinuar a menor desviación sexual; na súa vida privada que cada unha responda ante Deus dos seus actos, pero nestes Círculos, auténticos anxos!

Na parte positiva:

-Facilitar copias de apuntes e facelos comprensibles, comentados, para aquelas que non puidesen asistir ás clases, ou teñan dificultades coa materia.
-Ir máis alá das explicacións recibidas, aportando ao grupo, ao círculo, coñecementos obtidos por libros e/ou por experiencias propias.
-Ampliar o temario naquelas leccións que se saltase a profesora, co obxecto de facer un autodidactismo que nos posibilite afondar en tódalas materias, sen excepción.
-Sabedoras de que temos poucos libros de texto, e de consulta menos aínda, descansando a nosa preparación máis ben na pizarra e no leccionado das profesoras, cada unha de nosoutras comprométese a aportar aqueles libros aos que teña acceso persoal que nos permitan perfeccionar este programa, o actual, que o consideramos extenso pero superficial. Desta maneira, e con estas colaboracións, procuraremos suplir as deficiencias que vaiamos observando.

Unha vez acadado o título, e con escola asignada, seguiremos reuníndonos periodicamente pero por comarcas que estean comunicadas entre si, para continuar esta labor de apoio recíproco, no ben entendido de que as carreiras teñen principio, e un número limitado de cursos, pero a mestría, iso que os ingleses chaman “máster”, debe incitarnos e acompañarnos ata o día da nosa xubilación, porque os tempos avanzan, e as rutinas frean, así que non podemos, nin queremos, nin debemos, durmirnos nos loureiros, a risco de que sequen, e só sirvan para os pistos! Anda por aí un dito que trata de que, quen en boa árbore se abeira, boa sombra o peneira; a nosa árbore, a nosa sombra máis leal, debemos ser nosoutras mesmas, mantendo indefinida a nosa floración, o noso espertar á vida.

Irei anotando o que resulte desta idea, coas suxestións ou emendas que me formulen as máis xenerosas, para entre todas ir perfeccionando esta idea xeratriz, que a considero, nas miñas luces, bastante oportuna nestes tempos inverníos, de tanta bruma cultural, e aquí en Lugo xa nos chegaba coa outra, coa climatolóxica!
-.-

Para escribir estas liñas no meu Diario, hoxe comecei persignándome, e coido que non é para menos se consigno o que traio na cabeza. Menos mal que os “diarios” témolos como asunto confidencial, chamados, nalgún caso, a ve-la luz nun futuro remoto, e para daquela xa estarán despexadas as néboas desta mañá, que en Lugo adoita ser miñota. ¡Deus o queira!

Teño presente que a certo mestre, pero non direi quen foi que iso correspóndelle á Historia, levárono á horta do Seminario Maior de Lugo, e alí puxérono de cara á parede, como nunca el fixera en castigo de ninguén alumno, aínda que cabe supoñer que tamén os tivo rebeldes, para seguidamente honralo con pólvora de fusil. ¿Por que? Segundo contan, por lembrarlle ao Párroco que se debe dar ao César o que é do César, e a Deus o que é de Deus; o Cura pretendía que ensinase Catecismo na escola, que xa el lles tomaría a lección!, e o tal mestre repúxolle que cando ensinaba matemáticas, os problemas ditábaos el, así que ao Párroco, vido do Seminario e non da Normal, incumbíalle tanto a teoría como a práctica da súa especialidade. ¿Conque do Seminario, eh? ¡Nel acabarás! E así foi…, segundo din as malas linguas, pois as outras están caladas, gardan ese segredo!

Veñen os meus problemas, á parte dos de matemáticas, de que hoxe don Celestino falounos do quinto: odios, danos contra a vida das persoas, estean nadas ou aínda non. ¡Un tema que nos fixo estarrecer! Pois ben, ou pois mal, que dese estarrecemento pasei ás miñas meditacións… ¡Que felices son os animais se é certo que non meditan! Véuseme a cabeza, como quen ve unha película muda, aqueles desaforos da Santa Inquisición, desaforos que a propia Santa Madre Igrexa acabou abolindo, quitándolles non so a voz senón, e tamén, os mixtos. E da Inquisición antiga, da abolida, pasei a don Isidro, ao Inquisidor redivivo, resucitado, San Gomá nos papeis, lembranza que me estarreceu aínda máis por ser de onte mesmo.

¡Xesús, un mozo de 33 anos, que se supón forte e baril, rodeado de abusos tanto ou máis que o puidese estar aquel vello, aquel Isidro Gomá i Tomás, natural de La Riba (Tarragona) por máis datos, só se meteu en trafulcas cos mercadores do seu Templo, non si, señor Cardeal? Daquela, vostede, por tonsurado que estivese, considerábase máis Deus có Fillo de Deus? ¡A Historia o dirá!

Que a República trouxo desaforos? ¡Ninguén llo nega! Pero, ¿vostede vaime negar que a Igrexa viña arrastrando, desde aqueles pactos con Constantino, unha certa intromisión nos asuntos laicos, amén de oficiar como patrón abusivo nas súas propiedades? Eu, que nacín e me criei no seo dunha familia que de republicanos, pouco, non podo ignorar, a nada que o pense, pois eran inevitables certos excesos nunha cidadanía que empezaba a cheirar unhas liberdades tantos séculos negadas, tal que iso de que as mulleres tivesen voto a partires da Constitución do 31, grazas, dito sexa nun paréntese, á Clara Campoamor, secundada por un tal Manuel Cordero Pérez, que era de Castroverde (Lugo). Aquelas turras, aquelas acometidas, máis ou menos como fan os xatos cando saen do cortello por primeira vez, irían calmándose por si mesmas a pouco que se lles predicase co exemplo, con humildade seráfica; ¿si, ou non?

Meu pai tiña, e non sei se a seguirá conservando, aquela Carta colectiva del Episcopado español, da que seica foi principal redactor ese Godo (que o era de apelido, polo menos, e non hai peor inquisidor, din, que un converso, auténticos Torquemadas!). Só dous bispos se negaron a firmarlla: Vidal y Barraquer, cardeal de Tarragona; e Mateo Múgica, bispo de Vitoria. Gomá reinventou aquilo das “Cruzadas”, invadindo terreo, pois, se tal Cruzada fose indispensable, España xa tiña unha espada, a de Santiago. ¿Ou discúteselle a súa ortodoxia, o seu apostolado, ao noso Patrón, testemuño directo de Cristo?

¿A espada ao servizo da cruz? Eu, modestamente, aínda pouca doutrina sei, e se cadra practico menos, pero non podo esquecer que cando Pedro tirou de espada e lle cortou a orella a Malco, o propio Xesús o recriminou. Non o digo eu, senón San Xoán, no seu evanxeo, 18. 1-12: “Entón Simón Pedro, que tiña unha espada, desenvaiñouna e feriu ao garda do Sumo Sacerdote, rabenándolle a orella dereita. O nome do garda era Malco. Pero Xesús díxolle a Pedro: Mete a espada na vaíña; ¿ou acaso non hei bebe-lo cáliz que me deu o Pai?” ¡Ai Gomá, Gomá, máis Deus có propio Fillo de Deus, quen eras ti para entronizar, na propia catedral de Toledo, aquela espada de Franco, doada pola Lexión Estranxeira, cortadora dun millón de orellas?

Teño tan metido o tema no meu cerebro que moito me sufoca non te-la valentía suficiente para expoñerlle estas reflexións a don Celestino, e pedirlle o seu parecer. ¡Se cadra, algún día!
.../...