A mestra das saias longas (14)

.../...

O da gadaña dáseme mal, pero onte e hoxe, que tivemos roga para sega-lo pan, que trigo non colectamos porque meu pai dá as chousas a cavar, ¡ao cuarto!, así que canto facemos é ir co carro para trae-los mollos, emperreine en darlle ao fouciño, ¡e conseguino! De última da rea, pero non perdín volta. O propio das mulleres é ata-los mollos, mais para iso necesitaría luvas, de tan fina que teño a pel, con perigo máis que certo de que se me achantase unha palla. Puxen uns calzóns de meu irmán, que lle quedaban pequenos; iso si. Chamei a atención, pois os rapaces nunca tal viran, refírome aos calzóns nunha muller, pero, con tal de non escandalizar, que se rían canto queiran, que rirse é san. Non o consigno por mérito, senón, e máis ben, como penitencia pola miña ignorancia das manualidades agrícolas. ¡Ensínannos a bordar, e non sabemos sachar!

Estoume xactando das miñas fazañas cando debera comezar polas de meu irmán, que o tiñamos por un petimetre con garabata, e aos poucos de comezar na agra de Lóngaras presentouse alí no cómaro en mangas de camisa…, coa gaita ao lombo! A sorpresa foi absoluta, que o aplaudimos coma se fose un artista profesional. Desde o cómaro deu en soprar unha peza que nos resultou excitante pero descoñecida; desa pasou a outras, sen case alentar, que nos seguiu de leira en leira e de agra en agra, todo o día. Ao xantar chameino á parte para preguntarlle que era aquela peza tan bonita, a inicial, que non me soaba de nada. Díxome en moito secreto que se trataba de “Els segadors”, un himno ou canción catalá, que estaba prohibida, pero que se fixeran con ela na tuna de Santiago, e que un compañeiro seu fixera un arranxo para gaita galega. Ensinoume a partitura, e dela anotei esta estrofa, da que só entendín iso dos “segadores”:

Ara és hora, segadors!
Ara és hora d'estar alerta!
Per quan vingui un altre juny
esmolem ben bé les eines!
¡Dereito non debe ser tan difícil como o pintan cando lles sobra tempo para andar de…, (do que me dixo el, unha verba malsoante, que me nego a recordar)! Sorte que noso pai non coñecese esta letra, nin a letra nin a música, pois era capaz, cal Abraham, de levantarlle a man ao seu Isaac!

Isto da sega, ben comidos e ben bebidos, como foi na miña casa, cun descanso cando o sol deu en derreter as pallas, non é nada, coido que nin sombra, das que pasaban os nosos segadores por Castela arriba e abaixo, que algún botaba un mes. Este ano falou diso o maioral da nosa cuadrilla, comentando que non sabía de ninguén da rodeada que aló volvese. Pregunteille, pero non soubo dicir se iso ocorría porque xa tivesen maquinaria, ou porque os galegos se cansaran de rega-la meseta coa súa suor da súa fronte inclinada…, inclinada cara á terra castelá!
-.-

Desde a caneta, desde que teño lembranzas, nunca durmín tanto nin tan profundamente; débollelo, a partes iguais, ás maniotas coas que me deitei, despois de dous días de sega ben aproveitados, e outro tanto ao trono, que logo parecían os foguetes da nosa festa parroquial, anticipada. Co día avanzado espertoume ese furacán que teño por irmán, ¡claro, sopra-la gaita cansa menos que darlle ao fouciño!, que se presentou na miña alcoba dándome unha serenata co requinto do tío Antón; non lle gusta prestalo, pero estes avogadiños in pectore son o mesmísimo diabro: ¡adéstranse para ganar preitos!

Tras do gusto o desgusto, que me deu por pensar o preocupadas que estarán esas persoas que viñeron segar o noso pospoñendo o deles, e agora, con esta tormenta, e co avanzada que está a maduración de palla, ¡meus pobres!, van perder boa parte da súa colleita. Censureille a meu irmán a súa xolda nestas circunstancias, e sabedes que me dixo? -¡Nos preitos, como na vida, sempre hai un gañador e un perdedor, pero tras do preito vén a apelación, e por veces cambian as tornas! -¿Que queres dicir con iso? -¡Que van escarmentar, e para o ano próximo, por se acaso, segarán primeiro o deles pois a caridade ben entendida comeza por un mesmo! –A nós viñéronnos por sometemento, e non por caridade! -¡Iso é verdade, -recoñeceu-, pero as feitas cóntanse!

Agora téñoo claro: é certo que se precisan avogados, pero eu non quixese verme nos seus dilemas, e así llo expuxen. Tranquilizoume moito ao prometerme que pensa especializarse en Administrativo, oposicións do Estado, e cousas así, que tamén fai falta loitar contra os mangantes deste país.

Despois da parva propúxenlle:

-Irmán, xa que tan descansado te ves, propóñoche, ou máis ben pídoche, hoxe que non está día de andar por fóra, que me acompañes á capela para darlles un repasiño ás imaxes dos nosos santos, que teñen máis po enriba que os peregrinos cando chegan a Santiago. Temos que subirnos a unha escada, e todo iso.

Non sei se por pereza, ou por prudencia, o caso é que me replicou:

-¡A ver se coa baeta en vez do po lles quitas a pintura, a súa pátina de séculos…!

-Non tal, que preguntei en Lugo polo nome dese spray que usan na catedral, e funo mercar á Droguería Central.

Despois dun par de horas de afanosa limpeza, ¡os homes tamén valen para as labores do fogar, só que hai que amansalos, conquistalos, convencelos de que son útiles!, collino da man e axeonllámonos nas cadeiras dos avós, onde rezamos unha estación a Xesús Sacramentado. Nesta posición, collinlle outra vez as mans, e díxenlle:

-Irmán, xa que estamos diante dos nosos santos…, ¿prométesme que sempre nos levaremos ben, pase o que pase, incluso se chegamos a facer partillas?

-¡Non me estraña que te teñan por beata as compañeiras, que me chegou un sopro diso! ¿A que veñen estas mexericadas?

-Non son mexericadas, senón precaucións, que non hai pecado meirande, desde aquilo de Caín, que levarse mal nunha irmandade. Os irmáns vimos de Deus, que permitiu a nosa procreación, e chegamos ao mundo pola mesma vía, co mesmo sangue; daquela temos unha obriga dobre: ¡para con Deus e para cos nosos pais! Levarse mal tamén é ofende-los pais…

Solteille unha boa perorada, e coido que eficaz, pois rematamos dándonos unha aperta entrañable, da que nunca me esquecerei; coido que el, tampouco. ¡Está visto que para segar hai que sementar!
-.-

¡A malla, o meirande e mellor espectáculo do rural! Lin que na Arxentina comezan a utilizar unhas colleitadoras que van recollendo o trigo, o gran, á vez que trillan e esparexan a palla na propia finca… ¡Deus nos libre de tal!

Participei na nosa, que por certo durou un día enteiro, mañá por noite, e iso que a máquina tiraba da polea da desgranadora como se o fixese dun convoi da Renfe. Iso foi onte, que así estou de maniotas! Participei outra vez cos calzóns de meu irmán porque aínda que as espalladoiras lle dan ao mantelo para atrás, eu séntome máis libre en pantalón. Espallei sen guantes porque vou tendo as mans duriñas de algo que lles axudo nas tarefas propias da estación. Na cociña, con mamá e coa criada, estivo unha veciña especializada, que foi, nada máis e nada menos que, en Madrid, cociñeira dos marqueses de Salamanca. Agora, a Deus grazas, que eu saiba, xa non van da-lo peito a Madrid as recén paridas, pero o servizo doméstico segue sendo galaico, polo menos nunha alta proporción. ¡Submisos e laboriosos que somos! Non é para oufanarse, pero…, peor sería garda-las ovellas!

Caéronme uns cantos mollos enriba, e ata penso que o rapaz das medas o fixo adrede; ¡un xeito de piropearme, supoño, así que lle perdoarei! Isto foi nun cacho que estiven desatando mollos para subilos ao tendal, pero en vista dos ¿galanteos?, paseime ao grupo das espalladoiras. ¿Espallar? O da eira vén de palla, de separa-la palla do gran, pero fíxome pensar noutra acepción: a de espallar coñecementos! ¡Iso, iso é unha mestra, unha profesional que retira a palla, que procura separar a palla para que os alumnos reciban o gran; a ser posible, de trigo!

Os especialistas da malla son os do palleiro, que ademais de redondealo meticulosamente, artisticamente, van asentando a palla dun xeito cónico que facilitará o escorrido da auga nas invernías. Para subi-la palla escóllense, dos mozos, os forzudos, e ata diría que os máis divertidos, pois procuran brincar coas espalladoiras; un deles, nunha reviravolta, envolveu unha espalladoira nun brazado de palla e…, ¡subiuna ao palleiro! As risas foron tales que o propio maquinista parou a máquina para colaborar na xolda.

Na limpadora o máis pesado é ter que darlle ao veo, aínda que subir os sacos da gra, (os nosos son de liño, daquel que fiamos na casa), non é livián. É moita a colleita, pero as tullas do noso hórreo dan para iso e para máis. Ata a miña parroquia chega o hórreo de tipo asturiano, e de aquí para abaixo pasan a ser cabazos; iso de que Galicia é unha entelequia, vaiche boa! ¡Hai tantas Galicias como persoas ou comarcas, así que terei que viaxar para coñecela mellor!

Estes son os traballos principais, vistos un tanto de présa, á lixeira, pero non deixo sen anotar que a ledicia nas mallas é o seu denominador común, como diría a de Matemáticas: ¿Porque é a recolección de moito traballo e de moitos traballos, o pan de cada día, que llo pedimos a Deus cadora, cada vez que rezamos un Paternóster; porque dá ocasión de reunirse toda a veciñanza sumando esforzos; porque a xuventude ten así ocasión de divertirse sa e vigorosamente? ¡Hai de todo un pouco! Non vai ben: ¡Hai moito de todo! Definitivamente, ¡a malla é un rito, unha cerimonia!
-.-

¡Mañá, festa! Despois da malla, festa profana, a relixiosa, a da Patroa. A tal momento, exactamente cando me dispuxen a abri-lo tinteiro para poñerme a este “diario”, pois, con tantas ocupacións, lévoo a remolque, comezaron a soar os foguetes da véspera; e fará cousa dunha hora tiven unha visita: o rapaz que tirou os mollos…, que veu pedirme palabra para os bailes de mañá! Deixoume sorprendida porque nunca tal me pasara, nin tal proposta me fixeran; case non souben como zafarme do compromiso:

-Abelardo, resúltame grato falar contigo, así que podemos charlar canto queiras, pola mañá, pola tarde…, pero, iso de bailar…? Anticípoche que non haberá peor danzante no campo da festa, e de ti xa sei que o fas de marabilla, así que…, mellor será que me saques só, e só si, non te queren as outras!

-Muller, non me fagas ese desprezo, pois na escola ben amigos fomos!

-Abelardo, non che fago desprezo senón favor. E logo está iso do “Permite?”, que non me gusta, nadiña, pois se estou bailando contigo aínda non me dará vergoña facelo mal, pero, outro, un descoñecido, detrás de ti? ¡Faime caso, que cho pido precisamente pola nosa amizade!

Despediuse cun bico nas miñas fazulas, evidenciando que é un afoutado. ¡Outra cousa que ten que aprender unha muller: a bailar, ou…, meterse monxa!

O que si farei, que xa o teño de costume, é quita-las andas da nosa Virxe, por un lado. Levamos dous anos facéndoo catro amigas, que somos, ou nos teñen, por virxes. Algo así dixo o párroco, e ata non sei se o faría con picardía, a primeira vez que saímos á procesión coa patroa. Dixo: -¡Así me gusta, catro virxes portando a Virxe! Miramos unhas para as outras, e puxémonos da cor dos pementos morróns. ¡Que outra cousa podiamos ser, catro nenas de Bacharelato, que iso eramos daquela! ¡Que Deus nos conserve así ata o día da voda, e que pasen á historia os fillos bravos, pois, lamentablemente, ben deles ten habido nesta bisbarra, maiormente coas deficientes mentais, que iso fai que o crime sexa dobre!

Meu irmán, en representación de meu pai, é da Comisión de festas, e ben que me preocupa pois ten o costume de tira-los fogos sen estira-la man. Polo San Froilán usan un taboleiro con furados, e préndenos con mechas no extremo dunha vara; ¡será cousa de dicirllo ao fogueteiro!

A meu pai díxolle a Garda Civil que cortarán a festa entre lusco e fusco, como de costume; ¡mal feito, que así vanse para as casas de noite, xeralmente largas distancias, e de noite tódolos gatos son pardos, aínda que sería máis exacto dicir que tódolos rapaces son gatos tras da gata! Na Idade Media seica se utilizaban cintos de castidade…; ¿por que abolirían esa moda? ¡Que Deus me perdoe, pero coido que serían máis útiles cás predicanzainas do sexto!

As festas son necesarias, pois ademais dos cultos relixiosos, unen e reúnen á familia, sobriños, primos…, que na miña aldea, polo menos na miña, non rexe iso dos grados parentais: ¡Chamámonos “primos” con tal de que siga un dos apelidos! Aquí na miña casa, non sei se por sorte ou por desgraza, ademais dos primos veñen os amigos: ¡o salón cheo, e iso que é meirande co sobrado de moitos veciños!

¡Xa o teño: mañá voume quedar na casa, axudándolle á criada a recoller e a lava-la vaixela, que así o rapaz, canso de esperar por min, atopará unha bailarina que me substitúa, incluso con vantaxe para el!
.../...