-Báscuas daquela non existía, que ese pobo fundárono os suevos..., no catrocentos e pico de Cristo. Seica preferían muxi-las vacas para amasar queixos, así que deron en facer intercambio cos de Vilarvente, e cos de Carballido: cada queixo, seu xabaril, ¡pero, iso si, cazado, esfolado e asado ao espeto! Desde aquelas terras non había perda, que de alí xa se oían os tambores de Romeán, os nosos. ¡Aqueles si que eran pergamiños, que se obtiñan das cabras do Mons Ciro, e curtíanse coa casca dos salgueiros da Meda!
-¿En Romeán, qué; xacarandaina, día por noite, non si? ¡Tratándose de lexionarios...!
-¡Romeán, meu neno, foi unha cousa seria! Alí estaban as mellores lexións; ¡corpos de elite...! Fíxate a qué grado de sibaritismo chegaron, que as nativas desa bisbarra para eles xa non tiñan cor, así que houbo que traerlles, en caravanas, centos de mouriñas virxes, bérberes, das de Septa, ¡que daquela, lume na palleira! Un estrago, que aqueles brutiños deixábanas tan sobadas, tan sobadas, tanto, que non se recuperaban en seis meses; ¡e daquela, nese prazo, todas a parir!
-Isto que me refires non llelo podo contar ás asturianas, e menos sen estar diante a miña muller, que o tomarán como provocación sexual. ¡Poden querelarse...!
-¡Meu Oestrimnio, daquela como ti vexas, pero tampouco lles digas, sensu contrario, que os lexionarios eran maricas, aínda que algún desviado houbo..., pero iso é un segredo do Senado!
Sigamos; que de Romeán, co que sabes de nós, dos romanos, alí inventas ti, sobre da marcha. Logo de cruzar o río Flammoso sóbese unha chousada de castiñeiros, e xa vén esa terra das papoulas e dos pampillos, iso que agora, desde que deron en pasar os peregrinos que veñen por Asturias adiante, para Santiago, din, Paderne; supón un descanso para ir ao Patrón. Por alí tiñan os cristiáns unha capela, logo mosteiro, onde rezaban aqueles peregrinos do Camiño Primitivo, segundo me teñen contado. Si, ho, un souto... Xa me lembro, xa; chamábanlle, Soutomerille, que parece significar, Souto-amarelo, pero en bable. ¡Anda ti, que non vas fardar pouco diante desas asturianas, con ese topónimo en bable, importado polos peregrinos!
-O que eu lles diga ás asturianas é cousa miña. Sigue co teu plan, co esquema turístico, que se nos fai tarde. -Compelino.
-Pois..., ¿que máis? Alí, a continuación, está un rueiro, unhas terras, que pertenceron o famoso Paio, conde de Flammoso, aquel da reconquista, que por iso lle din, Sampaio. Á vosa dereita, de par de Romeán, quedou a Villa Celarium, Vilaceleiro, unhas tullas, un graneiro de pan levar. Pero máis directo é ir desde Sampaio ao Outeiro, de par do Souto das Torres, que era un castriño ameado, unha fortaleza, onde tiñámo-la cuadriga dos cabalos de refresco: vituallas, almacén de víveres, outro granarium, e todo iso. Viña a ser como nas películas americanas, esas que dan pola tele: un posto de relevo para as dilixencias... ¿Decátaste?
-¡Pouco ten que entender, así explicado! Pero sigue, rápido, rápido e breve, que a miña rula vaise cansar de estar calada, ¡de tanto que falamos nós!
Verónica deuse por aludida:
-Neses rolos históricos, eu non me meto. Outra cousa é se falades de mulleres, ¡que daquela témonos que defender!
Tulio non lle captou a intención:
-Máis aló daquel Monte, do Monte innominado, fixemos unha ponte..., ¡unha máis!, pero viñeron eses bárbaros, os suevos, e como non sabían dicir, Ponte do Outeiro, deron en chamarlle, Recesende, que non se parece en nada; ¡nin sei a conto de que vén ese nome, evidentemente suevo! Despois sóbese polo San Miguel do Camiño, lugar, nome elocuente..., ¡ese si! ¡Puñeteiros peregrinos, qué pronto se esqueceron de que aquela vía, a nornordeste, era militar, unha Vía Augusta, que ía do noso Lucus á Gigia ástur! Fíxose anchísima, que aínda se nota e mide alí na parte de Soutomerille, porque se trataba de que pasase sen tropezos a cuádriga do Pretor...
-Por favor, Centurias, non te pares en detalles nimios...
Obedeceume, de novo:
-Por alí adiante, todo ese traxecto, nos meus tempos era verde; tan verde, tanto, que o mesmo castro era verde, que por algo lle dicían, Castro do Vallis Viridis. Enfronte, despois deses vales, está a Serra do Pradairo, que o que ten de mellor, ademais de parir dez ríos, todo ao redor, que en todos teño bebido, unhas augas exquisitas, é un Miradoiro, exactamente de 1.029 metros no cume, que a razón de 1.450 m. cada milla.... A quen moito lle gustaba subirse a esa altura era ó noso César, porque desde ese punto vía o seu Lug, todo Lugo, ¡que precisamente de tanto miralo, e de tanto admiralo, deron en saírlle cataratas nos ollos!
-¿Il non sería que..., que vise estas néboas do Miño, así, desde lonxe, e como non as admitía, coidaba que era por mor das súas cataratas? -Quixen abondar naquelas matizacións anecdóticas.
-¡Podería ser! Despois vén...
-¡Nin despois, nin nada, que xa está ben de foliada! -Estalou a miña muller, coma unha traca. ¿Non vedes que levan camiño para dous días, co cal terán que durmir fóra, a intemperie, e eu, mentres, todo este tempo, aquí, soíña, tremendo de ciumes, ou de celos, ou como diaño se diga? Anda, Tulio, vaite; vaite ao teu ephebum (¡Vai xogar cos rapaces!) a ver se te atopas con esa virxe, con esa que ten que bautizarte...; ¡mellor dito, completarche aquel bautizo...! ¡Anda, lárgate, e de paso, disólvete, que está demostrado que es un disolvente!
Tulio, reaccionando á reprimenda:
-¡Deus te atenda, irmá oestrimnia! ¡E desculpa esta monserga! ¡Ave, enigmático matrimonio, que sodes ben especiais, tal para cal: canto máis rifades, máis vos queredes! ¡Cousa ben paradigmática, que iso, en Roma, xamais!
Fose polo interese daquela suxestión, fose porque lle collese medo, que a miña dona de seguida lle facía o sinal da cruz, o caso é que o Centurias largouse, daquela mesmo, ad cautelam, se cadra ao ephebum suxerido... ¡Foise coma un raio, visto e non visto! Pero aos poucos, desde que volvín a estar só, reapareceu:
(Ad cautelam = Por precaución, preventivamente, pois unha muller celosa é capaz de eliminar tódolos obstáculos que a perturben, fantasmas incluídos).
-Ti preguntábasme por Gigia, tamén coñecida por Noega..., ¡pero deixeite sen resposta!
-Daquela explícate, pero laconicamente, que teño esas obrigas coas asturianas.
-En dúas verbas: Gigia, xunto con Lancia, eran as cidades importantes dos ástures, que o resto..., ¡montañas! Se te molestas en apuntar, pero faino á présa, dígoche o que lembro daqueles historiadores, ou por mellor dicir, cronistas, que os levabamos connosco para dar fe, para face-la crónica, dos nosos avances: Esas terras estaban fortificadas por montañas agrestes, cun mar embravecido que dificultaba os nosos desembarques. Plinio conta que os nativos chamáronlles aos nosos, Homes serpes, ¡polas escamas das nosas armaduras! Alí dábase a circunstancia de que os bens herdábano as fillas, así que non foi doado introducir o noso patriarcado. A toma de Gigia atribúese a Sesto Apuleyo, quen erixiu un monumento dedicado a Júpiter, cerca do fondeadoiro das Torres. Pola súa parte, Plinio deixou dito que nesa península había tres aras sestianas dedicadas en honor de Augusto... ¡E se queres saber máis, vaite a Roma, aos nosos arquivos!
Dinlle as grazas, que outro tanto sobre as Asturias non sabían nin sequera aquelas asturianas dos baños.
-X-
Os días pasan raudos e pracenteiros en Lugo; sempre e de sempre. Pasan a toda velocidade, como adoita ocorrer nestes sitios tan acolledores nos que se está a gusto, presión atmosférica incluída. Xente de trato afable, boa cociña, natureza atraínte, e cun rural próximo e accesible, que clama por un turismo de elite, culturizado e culturizador. Por parte, no aspecto negativo, que o diaño as enreda cando se pasan de boas, eu tiña o problema, irresoluto e irresoluble, daquel Centurión, que non entraba en vías de arranxo, así que, naquela altura das augas, empecei a esquecelo, a despreocuparme, dándoo por imposible. Mais como o que está de Deus non o leva xuncras, veréde-lo que pasou neste día, no décimo.
Adoito espertar dando voltas na cama, e nunha delas entreabrín os ollos atopándome cun vulto vermello na ventá que mira ao río: ¡Alí estaba o noso milite, todo cangalleiro, contemplando o Miño! Por un momento estiven tentado de tirarlle a almofada, que mo pedía o corpo, a ver qué pasaba, a ver se se caía ao Miño, disolvéndose nas augas, que iso de arrebolar un fantasma, botalo para fóra, a patadas que sexa, é unha experiencia que aínda non teño, ¡que aínda non a saboreei!
-¡Puñeteiro...! ¿Xa estás aquí, outra vez; golfo, trasnoitador? ¡Bos días, Tulio! Estiven tentado de tirarche esta almofada, a ver se te desintegras caendo ao Miño, que daquela igual volvías á nada..., ¡e con iso, problema resolto!
Púxome cara de Mestre anoxado:
-¡Home de pouca fe! ¿Non sabes que os pagáns tamén estamos redimidos? ¡Explicouno Saulo, con todo detalle! Ti, se estás de mal humor, é sen motivo, que esta noite ben que durmiches, e ben que roncaches, ¡larpeiro!
-Facíame falta, -confeseille-, que esa excursión polas primeiras millas desa Vía, da vosa Lucus-Gigia, é certamente interesante; o malo foi que esas asturianas fixéronme falar moito, tanto, que me quedei sen cuspe. ¡Con todo iso, fixémo-la ruta nun día!
-¿Todo normal, ou non? -Preguntoume, con toda inocencia, polo menos aparente.
-¡Por suposto que si, que con tres a un tempo, xa ves! Faría falta ser musulmán para saírse do protocolo...; ¡incluso nesas carballeiras do Carballido! Menos mal que me queda pouco das vacacións, que as deste ano van saturadas de mullerío, todo ao redor; ¡demasié, que di a miña Verónica!
-¿Cando te vas, Oestrimnio..., para o teu Faro; digo, para o teu Faro do meu Hércules? ¡Xa che faltará pouco!
-Moito, non, que só me quedan tres días de augas. -Puntualiceille.
-Logo, con iso, a min, outros tres; tres días de esperanza, que se ti non me atopas unha redentora, daquela vaime ser improbable que outro mortal me axude. Os nosos tempos van remotos, ¡fuxiron! Ti ben ves que esta xente, estes de agora, aínda que o aparenten, non sincronizan cos romanos..., ¡nin sequera no propio Lugo!
-Iso é certo, relativamente, pois este ano, non lembro onde, voaron unha ponte das vosas; mellor dito, dos vosos tempos, para non poñerlle de par súa outra de formigón..., ¡que faría mal efecto!
Tulio quedouse dubitativo, estático:
-Se xa non quedan en Lugo estradas nin pontes, daquelas, das nosas, ¿quen levará a miña alma ao outro lado do Hades...? ¡Estoume desesperando, cadora máis!
-Calma, Tuliño, que Deus é providente, así que algún día virá aos baños unha neta daquela oestrimnia, e máxime agora que se volven a poñer de moda estes balnearios, tanto para vellos como para mozos...
-¡Non sei, non sei; dubido diso da Providencia pois eu só son medio fillo de Deus, unha especie de fillastro...! Ben ves o meu drama...; ¡e daquela, San Pedro, ese carca, ese tío inflexible, como é de palabra, cúmprea!
-Craso erro, meu Tulio, iso de desesperarte, digo, que Xesús dixo aos seus apóstolos que predicasen por todo o mundo; ¡por todo, e niso ía incluído o voso imperio, un imperio de deidades imaxinarias!
-Caro Oestrimnio, as túas palabras son boas, que xa as oín peores, pero, os feitos...; os teus teñen de todo, que ti, en vez de saír por aí fóra para buscarme esa virxe, o que fixeches foi soltarme sedela para que che abrise as portas da Historia Galaica..., que así farás un libro, acaso un best-seller, con estes datos... En definitiva, que es un desconsiderado, un..., inmisericorde..., ¡case que un bárbaro ás portas de Roma!
-Non penses mal, que afellas que me consume esta impotencia, querido Servio Tulio, pero, ¿que podo facer por ti, coa néboa de tantos séculos neste val do Miño, neste Letheo lucense? Xa ves que, por ti, en beneficio teu, ata subín aos hortos; e baixei ás tabernas, aos antros... ¡Oi, quen me dera unha pistiña fiable, neste país das pistas, das pistas sen rotular; neste Lugo dos mil pontellos!
O Romano impacientábase comigo, que ben me chafou:
-¡Por un amigo sempre se pode facer algo máis! Por exemplo, ¿non les tódolos días eses periódicos, eses que traen para aí, á sala de espera...? ¡Particularmente ese que tanto progresa...!
-Si, Tulio, El Progreso; iso é certo. Leo todo, todo menos os anuncios, que iso faino a miña muller, ou, como ti dis, a Secretaria. A iso chámaselle, división racional e científica do traballo.
-Xa pensaba eu que a solución pode estar niso de que as mulleres adoitan ler estes anuncios. Daquela, ¡Eureka! ¡Dáme albízaras!
-¿Tulio, non estarás insinuándome que che encargue un anuncio..., co teu caso? Habería que poñelo...; non sei, se cadra na sección dos pasatempos, pois se ata hoxe ninguén te creu en presenza fantasmal, ¡que son os que triúnfan!, coido que menos aceptarán un anuncio por palabras..., ¡falando dun Centurión daqueles tempos, a medio bautizar...!
-Ti faime desas cartas ao Director, no meu nome, que esas chorradas...
-¡Queixas, dirás; queixas! -Corrixinlle aquela esaxeración conceptual.
-Pois, queixas; que esas chorradas, repito, aínda que discrepes diso, vexo que as len avidamente, buscándolle a mingola ao gato pardo!
-¡Claro que si, que neste país dos queixos, as queixas teñen porvir, moitísimo; todas, menos as dos queixeiros, por iso da Cota! Avó Tulio, coido que agora deches no cravo, que como di o refrán, ¡vale máis chegar a tempo que roldar un ano!
-No meu caso, ¡lémbrate!, van vinte séculos de rolda, ¡e nin así! No meu caso, che repito, ¡post équitem sédet atra cura! (Unha pena moura, unha negra sombra, montada ás ancas. Xa sabemos que aqueles romanos eran moi superscheiros, e iso a pesares da súa cultura e do seu pragmatismo). -Fíxeno rabiar:
-¿Seguirás ensinándome Historia se che fago estoutro favor? ¡Xa sabes, aquilo do, du ut des, do voso dereito!
Enfadouse moitísimo con aquela pica:
-¡Serás puñeteiro; nin que foses un cacique profesional pactando orzamentos...! Si, home, si, que tamén pregarei por ti..., se consigo entrar no voso Ceo pola porta grande...!
-Daquela vou redactar unha carta xeral, colectiva, a tódolos periódicos deste país. Xa cha ensinarei, ao final, ¡para que lle poñas os puntos, o til, por sobre dos íes!
Tulio era sobriño de Augusto, e ben que se lle notaba niso da dignidade:
-¡Oes, que sexa digna, sen humillacións, sen aldraxes, que non son ningún minorazo..., deses de por aquí..., reclamando na miña herdanza! ¿Non dis que tamén son fillo de Deus...?
-Fillo, si, pero, polo de agora, ¡de portas a fóra! ¡Ti es un minus, un minus minorazo!
Aquilo, para variar, tomouno con humor:
-Aínda que non teña mellora, ¿unha leira, un curruncho, nese Ceo, tocarame; ou non? ¡Con permiso do Perito, digo eu!
-¡Claro que si, Tuliño, que o que che dixen foi de broma! ¿Ou pensas que Deus anda con esas matemáticas dos terzos: que se un terzo, que se terzo e quinto, que se dous terzos? ¡Que va, home! ¡Deus é pai..., aínda que os teólogos modernos máis ben afirman que é unha nai, unha mater...; iso, unha nai-pai!
-¡Con estas verbas vólvenme as esperanzas! Así que xa sábe-lo meu plan, querido Oestrimnio: ¡a Deus rogando..., e co anuncio dando!
-Daquela vou a Lugo, a por papel e selos; ¡agora mesmo! ¡Deica logo, carísimo Centurión..., que ben caro me saes!
Cando baixei á fonte das augas, á das mornas, que está no andar inferior, case que por debaixo do Miño:
-Dona Manuela, non me poñan esa cruz na ficha dos tratamentos, que hoxe teño que facer un recado aí en Lugo; ¡voume, agora mesmo!
-¡Vostede verá, que xa pronto lle tocaba...! ¿Ou é tan urxente ese recado? ¡Que pouco miran pola saúde; e despois irase de aquí, deste balneario, difamando os nosos tratamentos, torcendo a nosa clientela...!
-Mire, señora, mire se é urxente, que preciso atopar unha rapaza, en termo de tres días, para un amiguete..., a ver se o salvamos...!
-¡Oia, señor...; señor como se chame, teña decencia, que isto é un balneario; isto non lle é o sanatorio da doutora Asland..., que aínda hai clases!
-Non se enfade, dona Manuela, que se trata dun problema de descendencia; ¡simplemente, iso!
A Encargada quixo saber, como é natural:
-¿Non será por culpa da Facenda, por iso do Imposto das Sucesións..., que queira facerlle un casamento ao seu amigo, in artículo mortis? ¡Xa coñecín outros casos, xa, aí arriba, en Lugo, que aquí, neste balneario, ninguén morre, que todos saen rexenerados das augas!
-¡Manoliña! ¡Frío, frío! ¡Non se molle, non sexa mal pensada, que non é por aí!
-Daquela, se non mo pode dicir, remate de entreterme, que ben ve que teño xente esperando pola súa quenda; ¡e hai que curalos, a todos, novos e vellos, que a estatística vai a menos!
-Direillo, si; en dúas palabras: Precisamos localizar, para unha obra, ¡das boas!, unha rapaciña solteira que herdase unha horta, por aí arriba, por xunto desa calzada que vai a Lugo...
Dona Manuela, lista de raio, entendeu con lóxica; ¡ilóxica era aquela situación do Tulio, esa si!
-¿Unha boa obra, eh? ¡Pois, nese caso, falando de obrar, é distinto! Mire, o solar da Egeria, como vostede lle chama, debe andar por..., ¡por riba dun ferrado!, pero non llo vende se non é ao contado, que non se fía deses construtores tan especulantes que nin Xudas; ¡nin eu llo aconsello...!
Coñecía á Egeria, que xa o teño referido; mesmo un anxo. ¡Deu-la case ben!
-¿Non se estará referindo a esa enfermeira noviña, esa da sala do fondo, esa que ten un sorriso que lle vai dunha orella á outra, esa que é tan bailoa?
-¡Miña pobre, quedou orfa, descantiá; élle unha santa, un querubín! Así que, se a enganan no trato dese solar, daquela terán que verse comigo, que teño influencias no Concello; ¡e xúrolle que, na vida, o que é nada vida, non conseguirán unha Licenza de Obras!
¡Por fin, unha probabilidade posible! Pouco me faltou para darlle unha aperta, e iso que é gordecha:
-Querida amiga, encantadora Manuela, para licenza de obra, unha obra boa, a que vostede acaba de darme... Xa verá como Deus lle paga o cento por un... ¡Mil grazas, miña señora; é vostede unha madriña providencial, un instrumento de Deus... aínda que o ignore... de momento!
A Manola, outra santa, polo estilo da miña dona, desas que botan fóra aos mercaderes do templo, de tódolos templos:
.../...
Gómez Vilabella, Xosé M.
