.../...
-Si, muller, que se é con volta, vou contigo..., ¡a onde queiras, arriba ou abaixo! Pero favores, o que é favores, non chos fago, que xa ves que teño matrimonio; ¡matrimonio, e algo de moral, tamén!
-¡Ai se os meus defuntos tivesen un carácter pacífico, e parrandeiro, coma o seu, daquela ben me entendería cos dous, neste mundo e tamén no outro! Mire, o primeiro era un celoso, xa llo dixen; e o segundo, un desertor... Si, si, un desertor, que me deixou soa cando máis precisaba un home bragado... ¡Se vise cómo xea en Riotorto! Pero un erro teno calquera, ¿non é certo? Pois logo, agora que iso non ten remedio, só me queda poñerlle unha boa pedra, encima, ao segundo, ¡para que non siga presentándose nos meus soños! Mire, en confianza, prefiro soñar co primeiro, e lembralo tal e como era daquela..., ¡daquela cando me desvirgou...! E tamén para que os veciños pensen que son unha viúva agradecida, ¡como Deus manda!
Teño os meus defectos, pero servizal son, e máxime coas mulleres delicadas, así que lle dixen:
-Por min podemos ir agora, agora mesmo, tan pronto termine este chocolate. Teño o coche aí fóra, por xunto da fonte doce, que así non esperamos por ese bus que baixa de Lugo
-¡Deus llo pague! ¿Non era de Misericordia aquilo de enterra-los mouros? ¡Pois vostede faina boa comigo, ben boa, axudándome a esquece-lo segundo!
-¿Muller, quérelo esquecer e poslle un panteón...? ¡Xenoveva, non te contradigas!
Chiscoume o ollo:
-¡Vostede sabe moito pero entende pouco! O panteón é para os veciños, maiormente, para que o vexan; a min, polo que lle dixen, o que me interesa é que a lousa sexa grande, ¡grande e boa, que non teña fendas...!
-¡Muller, para iso non temos que subir ao cemiterio de Lugo!
-¿Non? ¿E logo, como se escolle? Hai máis panteóns nesas Areeiras do que cogomelos no meu chouso, no grande; ¡por iso me pareceu que é un sitio axeitado para copia-lo modelo...!
-Engracia, se escollemos, daquela é copiado, ¡e así non ten mérito! Ti serás orixinal, tamén no nicho; ¡encárgome eu! Vou pedir papeis, aí na recepción, e fágoche un debuxo, ¡que así non haberá dous iguais, en todo Galicia!
-¡Parece de razón! ¿E logo, como será a pedra, que iso é o máis importante?
-Pois..., ¡xa o teño! ¿En Riotorto hai seixos grandes?
-¡Hainos grandes, si; tanto, coma as penas do inferno! E aló arriba, na Serra de Meira, mesmo no Pedregal da Irimia..., ¡coma casas!
-¿Deses de cuarzo, deses que escintilan, deses que hai que collelos co guindastre? -Puntualiceille a cousa para que non houbese erros.
-¡Si, deses, dos mesmos! -Aseveroume, rotunda.
-¡Nese caso, mellor así! Vouche dicir como farás: Ti encargas ao albanel, ao canteiro, un nicho de dúas prazas, ¡que sexan amplas, que non te vexan escatimoa! Á de debaixo que che pasen os restos do teu segundo, que así descansará en paz..., ¡pero debaixo! ¿Estás conforme nesta solución, práceche?
-¡Ve, iso gústame, que telo debaixo é algo que nunca se me ocorreu; nunca, nin en vida! Pero..., ¿que facemos co seixo grande, co da Serra de Meira?
-Despois de cerra-la primeira foxa, ¡cos restos do segundo dentro, por suposto!, o albanel pareda a segunda, a de encima, que así quedará libre, presuntamente para ti, e daquela poslle unha tapa de chantos, dos bos, da mellor louseira da túa bisbarra...
-¿Pero, co seixo grande, con ese do guindastre, qué pasa, qué facemos? -Engracia quería as cousas ben feitas, obviamente.
-A modo, rapaza, que o seixo pesará lo menos vinte quintais, e non se pon tan axiña. Despois dos chantos, enriba dos chantos, ¿entendes?, que che pousen, cunha pluma por suposto, o seixo máis grande da Serra de Meira. E no seixo, unha plaquiña de bronce, desas esmeriladas, con esta inscrición:
+ MEU AMOR, NON SEI VIVIR SEN TI; CHÁMAME PRONTO;
+ ASÍ QUE, ¡DEICA LOGO!
+ AMÉN
-¡Ai que cousa, que lindo; escostréxome de gusto, só de pensalo...! ¡Non haberá outro igual, desde aquí a Ribadeo, e iso gústame! ¡Moitísimo! ¡Pero, -quedouse matinando, por un intre, -cando morra eu, daquela haberá que volver a leva-lo guindastre, para aparta-lo seixo! Entón, nese momento, ¿quen se fará cargo dos gastos, dos gastos e das molestias conseguintes? ¡Iso á parte do que poda pasar entre eles, entre as ánimas dos meus homes, dos dous, polos celos do primeiro, que ese é outro problema!
A pobre inxenua non entendera a transcendencia, maquiavélica, do meu proxecto. Afondei, perfilei, nos detalles:
-¡Diso se trata, muller, que así líbraste de volver co segundo! E por outra banda, ti sen enterrar non quedas, que xa te meterán noutro nicho do lugar, noutro que sexa máis doado de abrir; por exemplo, co primeiro, ¡e daquela, todo resolto! ¿Váleche esta solución, querida Engracia?
-¡Que ben discorre vostede! ¡Déixeme darlle un bico, cousa que moito me apetece a tal momento!
Tamén a min me apetecía, pero fíxenme de rogar..., ¡por mante-las formas!
-Se é achuchado, si, ao suave, pero se non o é, nadiña, que a min as cousas mal feitas non me teñen graza..., ¡nin sequera vindo de ti!
-¡Xa o noto! ¡Vostede é dos meus, dos de antes, e ben que o sinto...!
Solucionado aquel problema, tan persoal, da Amadora, dirixinme á veiga do Miño, que ese deus é moito deus para telo abandonado. Alí no vestíbulo, cando saía nesa dirección, atopeime co director do Balneario e maila súa dona, que me presentaron á súa filla, que, ou moito me equivoco, ou vai para deusa, do guapiña que é. ¡Claro, naquel sitio, lavada cunhas augas tan boas...; ¡así calquera! Por xunto do Miño andei, volta vai e volta vén, cos leoneses, ata a hora do xantar, pero daquela non volvemos a facer paralelos entre o Miño e mailo Sil, que xa fora abondo porfiar.
Na sobremesa propúxenlles, con pouca imaxinación por certo:
-Para curti-lo xantar, ¿apetécevos volver ao xardín...?
Pancracio tíñamas gardadas:
-A min o que me apetece é unha cea de mariscos..., pero máis tarde, esta noite, que nola debes, que aquilo do outro día foi un truco dos teus, dos galaicos..., ¡imperdoable!
-Querido Pancracio, a mariscada..., ¡xa foi! Pagouna ese amigo común, o Parafuso; ¿lémbraste?-Terzou Avelina.
-Si, muller; pobre Parafuso, outro gasto matrimonial, ¡e todo polas picardías deste tío...! ¡Galego tiñas que ser!
Quixen pactar:
-Deixemos este asunto, que non é cousa de preitear outra vez..., ¡polas fronteiras dese Bierzo! Ademais ando un pouco desnortado estes días... Pola miña parte, se me deixades en paz, prométovos invitarvos ao polbo..., no día en que rematemos os baños, que antes non, que o polbo, con auga, incha no bandullo..., ¡e xa o temos bastante desfondado! ¿Non si, colega?
Pancracio, todo un señor, como bo leonés:
-Daquela quedamos niso, veciño, ¡e sen embargo, amigo! Agora, nós, imos durmi-la nosa sesta, que o día pídea. ¡Ponme aos pés da túa dona, da túa santa!
Devolvinlle a cortesía, pero ao revés:
-¡Encima, cachondeo! Non che replico..., ¡pola paz fronteiriza! Pois, logo, en vista de que me deixades só, voulle dar conversa ao Catedrático, esoutro leonés, ilustre paisano voso, que o vexo topeneando nese banco do xardín... ¡Ese señor é moito rei para non ter corte!
-Din que anda cerca dos cen; ¡unha institución! -Puntualizou Pancracio.
-¡Exactamente, noventa e sete! E segue en plenas facultades, como vedes, pero teño un amigo que o avantaxa bastante.
-¿Como poderá ser iso? ¿Máis de cen anos...? ¿Cousa destas augas, acaso?
-¡Tal vez, pero maiormente porque só envellecen os vagos, que se lles enferruxen as charnelas..., por non usalas!
-¡Agora que non vai de aposta, nin de bromas..., vosoutros estades emperrados en ser primos dos asturianos, pero no de listos, moito vos parecedes a nós, aos leoneses!-Acoiteloume aquel inefable, aquel Pancracio, que volvía a meterse comigo.
-¡Toma, máis ou menos...; igual que nos pasa cos asturianos!
-¡Diso, ren; o verde asturiano é máis rotundo có voso; e logo está a diferenza de carácter, que os asturianos son máis echaus pa lante, pero, e sobre todo, máis..., unidos!
Dinlle outra finta, xa que me provocaba:
-¡Mira que si se decatan os asturianos do que chufas neles, daquela igual che fan un monumento no seu Puertu Payares!
-¡O Pajares é leonés! ¿Sabíalo?
-¡Compadre..., abur, que isto das nosas raias non ten remedio!
-A culpa é das televisións, que non respectan os límites daquela división do señor Burgos... ¡Iso de colarse nas casas das outras Autonomías...! ¡Vai ter que intervir o Senado!
Deixeinos para irme co señor dos noventa e sete.
-
-¡Don Dámaso, ditosos os ollos...! ¿Que tal, avó? ¿Non subiu para durmi-la sesta?
-Querido galego, en todo caso o avó serás ti, ti e mailo teu país, que esta Galicia xa era lampiña cando nos saíron os dentes en León...; digo, os montes. Así estades por aquí, desgastados e..., ¡fofos!
-Fóronlle os incendios daqueles anos, que erosionaron as prominencias, ¡toda clase de prominencias!
-¿E qué fas ti, aquí, só, sen a túa dona? -O vello era observador, con boa vista.
-Pois..., permitinme interrompe-la súa soidade..., para facerlle compañía; ¡e de paso, para aprender de vostede!
-Xubiláronme antes tempo, rapaz, que agora, nesta década dos cen, é cando estou en plenas facultades, ¡coma nunca! Primeiro, ao exilio; e despois, na mesma reincorporación, o meu xubileu. Fíxate se estarei en forma, que me sei de memoria os logaritmos dos cen primeiros números, ¡e tamén o Catecismo do Padre Astete! ¿Ti, sábelos?
Algo lle tiña que dicir, así que opinei:
-Dúas antigallas: Os logaritmos sácanse coas calculadoras xaponesas, e o Catecismo aquel trocouse, descantiá, polos programas electorais dos partidos, ¡que tamén son dogmáticos!
-¡Serán, home, serán; serán antigallas...! Cando saquei a miña cátedra, primeiro recei; e despois diso, falei do que sabía, ¡que era moito para aqueles tempos! Agora nin os profesores, nin os estudantes, se encomendan a Deus, nin saben o que din, que todo o aprenden nos libros, que por iso me xubilaron a min, prematuramente, para que non os avergoñe coa miña experiencia, ¡nin na cátedra, nin na rúa! Nestes tempos, se quitas algo de tecnoloxía, só queda vacuidade, vaguería, dialéctica gora..., ¿pero, quén se atreve a discutírllelo aos nosos estudantes? Por iso estou desexando que me chegue o pasamento, que este mundo dos robots dáme noxo, coas súas corrupcións, coas concupiscencias, ese trasfego das influencias...; información bolsística privilexiada, ganancias ilícitas... ¡Tantas cousas negativas, tanto podre...! Por se todo iso fose pouco, os agrónomos substituíron as esterqueiras polo regadío do xurro..., ¡que non hai mellor matatroitas! ¡Onde cheira a silo, tamén ule a purín! ¡Onde había chorimas, viñeron os capitalinos, eses ignorantes do alcatrán..., e plantaron eucaliptos!
-Profesor, ¿non lle apetece internarse polo dous mil arriba..., sequera sexa para ver se volven as chorimas?
-¿Para qué?
-¡Para ver se isto mellora! ¡É unha esperanza, o último que se perde, que iso se di!
-Prefiro velo desde arriba, con permiso de San Pedro, que seica é o Porteiro Maior nese Ceo dos cristiáns..., ¡se é que non o destituíron daquela do Concilio de Juan XXIII...!
-¿No Ceo dos cristiáns, tan só nese? -Retruqueille.
-¡Por suposto, que os musulmáns teñen eunucos nas portas do seu, do sétimo, previsores que son...! Seica é pola escaseza das súas hurís, que igual se lles pasan ao reino dos curas..., ¡por iso de que tamén son virxes! Tanto é así, que estou cavilando se facerme musulmán..., ¡dadas esas perspectivas! Oes, por certo, ¿ti sabes se continua funcionando en Guitiriz aquela mesquita que lles fixera Franco aos mouros, aos feridos da guerra de España?
Non souben contestarlle, que a información turística neste país aínda está no barrelo. Saín pola tanxente, por onde puiden:
-Vostede preséntase tan puritano que se eu lle preguntase polos seus pecados, supoño que me dirá que non tivo ningún.
-¡Tiven, sete; e ademais outro, de achego!
-¿Oito pecados, ou fillos? ¡Don Dámaso, non se me escorra!
-Sete fillos, coa primeira muller; sete pecados, dos que ben me arrepinto, pois, de tanto ensinar aos do próximo, descoidei aos meus, e por culpa diso, os sete chegaron a ricos. É unha regra matemática: ¡alí onde estea un rico, se vostede se fixa, atopará un ignorante!
-¿Como así, don Dámaso? ¡Parece unha contradición...!
-Moi sinxelo: As persoas que se dedican a cultiva-lo espírito, esas teñen pouco sobrante para cultiva-lo horto, ou sexa, para as comenencias materiais...
-¿Que me di do outro pecado, dese do seu fillo de achego?
-Meu pobre, ese foi venial, que morreu aos cinco anos, da malaria.
-Nunca souben que houbese malaria en León...
-Foi no Brasil, no Mato Grande, xa cerca do Ecuador.
-¿Logo, vostede, con todo ser Catedrático, tamén emigrou?
-Emigráronme, rapaz. Aos de Franco parecíalles que sabía demasiado, e daquela mandáronme ensinar ás pampas arxentinas...; e aló me fun, coa muller e cos sete nenos. Cando quedei viúvo, mandei para España aos sete fillos, a bos colexios de pago, pero eles aprenderon maiormente gramática especulativa, e agora teñen unha vellez gris, ¡podres de cartos e fofos de ideas! Vívenche todos en Madrid, ao grande, en Puerta de Hierro, naquelas mansións...; todos eles gozando dunhas rendas inxustas, para máis vergoña!
Daquela que me quedei só, en Bos Aires, un día do outono, paseando pola Praza de Maio, parouse mesmo diante miña o carro dunha mulata moi, pero que moi, sambeira. O chofer non foi capaz de repara-la súa avaría, e por iso metín os meus ollos no seu motor; ¡máis ben para ve-la mulata, de cerca! Tan ben lle caín, que me levou consigo ao Brasil, para administrarlle aqueles negocios, e daquela acabei de administrador xeral seu..., ¡que por iso tivemos ao Joâo!
-¿E logo, esa brasileira non veu para aquí, con vostede, aos baños, ou é que non quere mostrala en público? -Á forza de convivir coa miña muller, eu volvinme periodista, de afección.
-¡Non, non é así! Fun eu o que non se quixo ir con ela ao Ceo, fai agora..., vinte anos, que daquela aínda non sabía a lección desta vida, e preferín seguir neste mundo..., ¡para doutorarme en Experiencia!
-Vostede é unha enciclopedia, polo que conta pero tamén polo que de vostede se relata, aquí, neste balneario. ¿Así que, con tantos anos como ten, igual me pode referir algo daquelas guerras do Marrocos...?
-¡Xa fai anos que ninguén me pregunta por aquilo de África! ¡Estache tan lonxe..., África!
-¡É que..., sonlle medio historiador! De afección, ¿sabe?
-Entón direiche que fun amigo persoal do Abd-El Krim, ¡pero que moi amigo!
-¿Non me irá dicir que vostede espreitou para aqueles rifeños?
-Ao contrario, que contribuín á pacificación, moito, ¡e mais non me deron unha triste medalla, nin sequera de bronce, que nunca fun pelota, e nin sequera un pisa-méritos alleos!
-Xa sabe, niso dos premios non son tódolos que están, nin están tódolos que son. ¡Pero conte, conte, don Dámaso, que a Historia é a miña debilidade!
-Cóntocho se non o publicas, que os lectores igual pensan que é a batalliña dun vello, ¡e por esas non paso!
-Perdoe un momentiño, que vou ao meu coche, pola gravadora...
-¡Rapaz, de técnicas, nada! ¿Ou é que non tes memoria para reter quince minutos de relato?
-¡Daquela, cónteme, xa, que son todo orellas! -Humilleime, con sinceridade.
-Pois..., deuse o casual de que estando por alí cerca do Dar Dríus, díxome outro Sarxento, que el estudara Dereito en Madrid, e que por entón Abd-el Krim, compañeiro seu de curso, era un cabaleiro. Ocorréuseme dicirlle que unha cousa era a guerra de dous países, e outra moi distinta pelexarse dous amigos, e animeino para que berrase ós do outro lado do barranco, dándolles o seu nome, por se andaba por alí o seu compañeiro... ¡Casualidade ou providencia, o rifeño estaba cerca, efectivamente, e daquela avisárono, de contado! Entón pedimos aos nosos xefes que nos deixasen pasar, aos dous, como parlamentarios, coa bandeira branca...
-¿Atrevéronse? ¿Tiñan..., baraca, vostedes?
-Non só pasamos aquel día, senón varias veces máis. E nas tendas dos rifeños, cos pinchiños e co té, quitámo-la fame e maila sede, toda a que levabamos das nosas liñas, que daquela a metade do Presuposto español ía para os réptiles do noso Rexemento. ¡Ti sabes o tragaldabas que eran aqueles bechos...!
-Si, xa o sei, que hai pouco que se extinguiron; ¡agora estílase, ou destílase, como se prefira, iso dos fondos reservados...! Aquelas guerras, por outra parte, ¿foron ou non foron un tremendo esforzo económico para España? ¿Como foi, logo, que vostedes pasasen tanta fame, con tanto diñeiro que se gastou nelas? Coido que se transferiu para África flus abondo como para réptiles, para mouros e cristiáns, asemade, todo a un tempo; ¡iso á parte do que se derreteu en Madrid...; coa calor, claro!
-Rapaz, ti xa te afeitas, ¿non? ¡Pois logo! As cociñas de campaña de entón tiñan a propiedade de mingua-la comida, de revela, mesmo, mesmo, coma se lles aplicasen os impostos aqueles do Consumo, ¡en progresión xeométrica! Pero ao que ía: ¡Abd-El Krim era, en efecto, todo un cabaleiro, ademais dun patriota!
-O de patriota non llo discuto, pero, ¿un cabaleiro...? Estou evocando a matanza de Annual, por exemplo; aquela dos Barrancos; aquel afundimento da Comandancia de Melilla...; ¡todo iso!
-Ti, meu querido diletante, a Historia certa non a busques nos libros, e menos aínda nos de texto; pregúntalles aos vellos do lugar, concretamente ós que estivemos no escenario do crime... Vouche contar un segredo: Aquel desastre do Annual non foi cousa tan só do Xeneral Silvestre, daquel lanzado, ben mandado pero irreflexivo, non, que o ocasionaron, directa e persoalmente, certos oficiais nosos, media ducia deles, que como podían saír de noite dos campamentos, das acampadas, co pretexto de facer descubertas íanse ós aduares..., ¡para viola-las mouriñas! Por iso aquelas consignas dos mouros, aquelas vinganzas atroces, inmediatas, sanguentas, ¡fóronche rabiosamente coránicas!
-Créollo, que eu tamén andei polo Magreb, e coñezo, se ben de oídas, ese tipo de reaccións. De propósito, don Dámaso, ¿non se lle ocorreu desertar, nunca..., en vista daquelas chapuzas, nosas, pseudocoloniais?
-Fixen algo mellor, que lle pedín ao Abd-El Krim un contrasinal para usalo se nos viamos apuntados, ou cercados, ¡e déunolo! Só tiñamos que berrarlles, "¡Iahia Abd-El Krim!". E así, daquela, con só iso, os dous Sarxentos tivemos un salvoconduto, ¡permanente!
.../...
Gómez Vilabella, Xosé M.
