Guerra fría á asiática

O nerviosismo aumenta en torno ás disputas en curso nos mares adxacentes de China. Dunha parte, prevese que de forma inminente a Corte Permanente de Arbitraxe da Haia emita o seu parecer a requirimento de Filipinas en relación ás súas reclamacións marítimas nas illas Spratley ou Nansha. Doutra, a crecente presenza de buques de guerra nas zonas disputadas, xa sexan de bandeira chinesa, estadounidense, rusa, xaponesa, india, etc., alertan dun activismo militar que pode derivar, pese ás cautelas, en episodios e incidentes de relativa gravidade.

China fixo saber alto e claro que non se dará por aludida calquera que sexa o ditame da Haia. A “arbitraxe unilateral” non axudará a resolver o fondo do asunto pero engadirá presión a China cuxas reclamacións e accións nos últimos anos están facilitando a estratexia estadounidense de conformación dun bloque de países da zona comprometidos coa contención. China adheriuse á cláusula de reserva da Convención sobre o Dereito do Mar de Montego Bay. Conforme aos artigos 297 e 298, está autorizada a non aceptar a arbitraxe en dominios nos que declinou toda competencia ao tratado, especialmente cando afecta a cuestións de soberanía. China fixo saber a súa negativa a través dunha Nota Verbal en agosto de 2006, dirixida ao secretario xeral de Nacións Unidas.

O fallo pode dar lugar a unha longa e complicada batalla xurídica pero tamén a unha exacerbación das tensións na zona, como xa se puido constatar a través da reiteración de incidentes militares. O diálogo bilateral e multilateral discorre con dificultade e vive horas baixas. Pola contra, as demostracións de forza están á orde do día. A importancia desta contorna en función dos recursos enerxéticos ou pesqueiros que alberga pero tamén polo seu valor estratéxico (vía neurálxica, talón de Aquiles chinés...) aumentou sensiblemente.

As frecuentes patrullas navais e aéreas de EUA, país por outra banda certamente situado a miles de quilómetros de distancia da zona en discusión, constitúen unha provocación, asegura Beijing, primeira potencia comercial do mundo, quen considera vital garantir o seu pleno acceso ao Pacífico, un escenario chave para proxectar o seu poder naval e por onde transita unha liña de fornezo esencial cun valor anual estimado superior aos cinco billóns de dólares. Xapón, discretamente, fortalece a presenza nas illas baixo o seu control e outro tanto fai as demais partes, incluíndo Taiwan, Vietnam ou Filipinas. Washington planea enviar máis barcos ao área para cooperar coa flota con sé en Xapón. Mentres Australia pénsao, India súmase a tan peculiar procesión a modo de mensaxe oblicuo para conter a China no Índico. E todos dan renda solta aos gastos militares.

O transfundo de todo este trafego é o rexurdir das tensións estratéxicas entre China e Estados Unidos. O agravamento das querelas de soberanía é inseparable da negativa chinesa a aceptar a hexemonía global estadounidense e expresa a insatisfacción de Beijing pola proximidade militar crecente do Pentágono con algúns países veciños cos que mantén diferenzas, con especial énfase en Xapón.

Ese rexeitamento chinés a aceptar a lexitimidade estadounidense para campar ás súas anchas na zona (en nome da liberdade de navegación) e a reafirmación en contrario por parte de Washington evoca riscos crecentes, incitando aos pequenos países con reclamacións fronte a China a plantar cara a unhas ambicións do xigante asiático consideradas desmedidas, equivalentes á práctica totalidade da zona, superior en extensión ao Mar Mediterráneo.

Por outra banda, quedan en flagrante evidencia as graves carencias da rexión en canto a mecanismos de confianza e seguridade. O Código de Conduta dos países ASEAN, que exclúe o recurso á forza, avanza con lentitude e non serviu para acougar os ánimos. A insuficiencia das fórmulas en vigor e a reactivación das diferenzas históricas e territoriais xunto ao predominio da estratexia de contención na política estadounidense poden acabar cristalizando na delimitación de bloques e áreas de influencia. De non poñer coto a esta evolución, en breve poderiamos atoparnos cunha reedición da guerra fría á asiática. A retórica chinesa a propósito do desenvolvemento pacífico e a atribución á economía do papel crucial na súa diplomacia, en detrimento do militar, podería derrapar antes do previsto en función da actual disxuntiva si EUA logra embarcala nunha carreira de armamentos, como fixo no seu día coa Unión Soviética.

China podería reaccionar agora establecendo unha nova zona de identificación e defensa aérea como xa fixo en novembro de 2013 no área disputada con Xapón. Esta decisión, de consumarse, tampouco aportará calma. Pola contra, vista a dificultade da actual fase das reformas en China e a inestabilidade da política estadounidense, a posibilidade de operar un golpe de man de maior calado tendente a evidenciar o seu liderado rexional é cada día máis plausible.