Aquel verán en Lugo (15)

.../...

-Non disimule falando só, que ben sei que vostede é un contista, lle repito, pero de tolo, o que é tolo - tolo, grazas a Deus aínda non está; ¡faise, pero non o está!

-¿Díxocho a Doutora...? ¿É o seu diagnóstico, non é? ¿Sábelo certo? -E para máis picardía, chisqueille un ollo.

Ela, pola súa parte, deulles aos ombros, mostrando indiferenza:

-¡Se cadra, si!


Xa libre daquela preciosidade á que chamabamos Egeria, volvinme ao Servio Tulio Apicus:

-Querido romano, despois do xantar vou subir a Lugo, que xa me apetece ve-la civilización: esa trasfega das oficinas, os autos que baixan ás catacumbas de San Domingos...; ¡cousas así!

-¿Comerás arriba? ¡Daquela botareite en falta!

-¡Nin por penso, que aquí no balneario as comidas son máis..., digamos que, sanatoriais!

-¿Dixeches senatoriais, non si? -O Tulio era algo duro de orella, cousa que xa lle notara de ocasións anteriores, pero non me resultaba estraño, ¡con vinte séculos de soidades...!

-¡Oíches mal; ou é que tes problemas de asociación de ideas! Dixen sanatoriais, saudíferas, que os ágapes senatoriais fanse precisamente en Lugo; si, sobre todo cando veñen eses cuneiros, eses catacaldos... ¡Xa che contarei, aló á volta, a mediodía! De paso falaremos de María Castaña, esa heroína lucense, case mítica, pola que teño unha especial devoción...

-En tal caso, como ti non tomas café, despois dese xantar invítote aos vapores carbonatados, aquí, no apodyterium, ¡que iso si que é senatorial!

-Acéptocho, carísimo Tulio, que así líbrome, ¡por hoxe!, das biografías de tan heroicos bañistas, esas historias caseiras que pirran á miña dona, á miña muller. ¿Enténdelo?

-¡Mira que es folgazán! ¡Claro, como tes secretaria..., que nos meus tempos diso non había!
-¡Despois din que os pasados eran mellores...! -Ironicei.

-¡Neste mundo, no occidental, nesta cultura, nosa pero bastardada, dinse tantas cousas..., sen xeito nin dereito!

Xa me sentía tan compenetrado co meu Centurión que logo parecíamos da mesma quinta. Que Deus me perdoe, pero tiven momentos de desexarlle que nunca atopase unha oestrimnia bautizadora..., ¡para seguir indefinidamente con aquela conversa, para romanear a fondo, para transportarme aos tempos da colonización! O único que botaba en falta era non poder sacalo das termas, fóra daquel recinto, que ben me gustaría ensinarlle o Lugo moderno, e de paso presentarlle tres ou catro juppies, e incluso algún Xunteiro, para que o vello Tulio, aquel Centurión Servio Tulio Apicus, se vise nun espello..., ¡actualizado!

Aos poucos sorprendeume a miña muller, que estaba eu acobado no peitoril da ventá que mira ao mediodía, embelecado cos adiantamentos, que non adiantos, dos coches, alí, na VI, na estrada que vai a Madrid, ou que vén de Madrid, que niso teño dúbidas. Xa deran o primeiro aviso para baixar ao comedor, pero, claro está, ¡eu sen ela non vou nin ao presebe! Con isto, fíxenme de novas, como que era cedo, que outra actitude coa muller de cada quen é tempo perdido, nervios ao aire. Preguntoume, inquisitiva coma sempre, dunha tacada:

-¿Xa estás de volta, ti tamén? ¿É que non había ambiente por Lugo? ¿Botáchesme en falta, cariño; tardábache por verme, por recrea-la vista na miña espeteira tan..., luguesa?

-¡Si, muller! -Mentinlle, tiven que garolar, tiven que inventar, tiven que disimular, pois, entretido co meu Profesor, co meu Centurias, para daquela aínda non subira a Lugo, que proxectara deixalo para a tarde. -De ambiente, -fabulei, -o de sempre, meu amor; estupendo, que Lugo niso non cambia... ¿Sabes que che digo? Esta cidade ten o tamaño preciso para ser grata..., con só que a remodelen un pouco... ¡Deu-la conserve así, por moitos anos! Pero arriba estiven tan só un intre, que baixei andando..., ¡para volver esta tarde!

Mentirlle a unha muller, coa perspicacia que teñen, é tempo perdido. ¿Aquilo de que a serpe enganou á Eva...? ¡Iso é a maior trola do mundo! O que seguramente pasou foi que Adán, tan bruto coma os seus fillos, a saber en qué pecado caeu, e xa non fose el, el mesmo, o que botou á muller do Paraíso... Como o Xénese foi escrito por un home...; etcétera, etcétera.

-¿Andando, ti, barrigudo, de aquí a Lugo...? ¡Cústame traballo crelo!

-Non tivo mérito pois boteille máis dunha hora, aí pola calzada romana; ¡mellor dito, polo que queda!

-¡Claro, andarías polas silveiras, ás amoras , coma os merlos! -Chiscoume o ollo e sorriuse, pícara, burleira.

-¡Eu, ás silveiras, só vou coa miña merla; ás silveiras ou a onde faga falta, a onde ti ordenes, meu sol! Foiche outra cousa: É que baixei facendo meditación transcendente; tan transcendente, que traspasei vinte séculos, ¡coma se nada!

-¡Mentres non traspases unha sebe das desas hortas..., que por aí arriba igual che soltan os cans, de gardadas que as teñen!

-Muller, xa case non quedan hortas, ¡nin de ortigas!, que as tornaron en solares. Eu non pretendía ir ás verzas, senón buscar unhas nádegas..., embutidas nunha saia rabena..., desas mozas que sachan nos couceiros, pero..., ¡nada, nin mozas nin vellas, nin limpas nin sucias, que deberon emigrar, todas!

-¡Ti es un vello verde, xa o sei! E ademais, contraditorio, que de mozo ben concordabas con Castelao niso de que os vellos non deben namorarse. -Censuroume con certa acritude, con moita, ¡coa merecida!

-Máis verde é un amigo que teño, que xa está balorento, pero vaise esmorecer, de seguida, se non atopa unha hortelá a xeito.

Verónica, a todo isto, inocente, inocente habitual:

-Iso será porque quere, pois con só virse aos baños tería o abano máximo de posibilidades. Mira ao redor noso: ¿ti, que es tan verde como observador, irás dicirme que esta colección de viúvas non é, non está, potable? ¡Eu son muller, e por tanto sei distingui-las miñas rivais!

-¿Abano de posibilidades? ¡Para abano o desa Manola, que ben che pintou esta mañá, daquela que te mareaches estultamente, aí abaixo, con esa hidromasaxe...! ¡Moito presumir de segura, pero iso proba que tes pouca chumbada, pouco peso..., específico!

Paseime naquela broma, así que recibín esta labazada; ¡e menos mal que foi verbal!

-¡Palabras necias, do teu dicionario...! Deume esa lipotimia porque ando baixa de tensión...; ¡pero xa verás como recupero, en dous días, coa paz deste balneario! O que traía enriba de min era un mareo de sete estalos, maiormente deses coches que atascan as estradas; máxime agora, no verán...

-¡Ah! ¡Daquela, se chegas a ter un marido trotamundos...! -Fíxena rabiar, unha vez máis.

-¡Trotamundos non serás, pero iso de pecharte no teu mundo, no interior, como fai esa dona Triste, tampouco é bo! A propósito, ¿quen é ese amigo teu, ese do que falabas; anda por aquí, vai ao comedor...? ¿Non será o Parafuso, como ti lle chamas? Non será, non, que ese xa está aparafusado. Mírao aí, nese curro, sorríndolle á súa Tentación. ¡Ese parafuso atopou a súa ozca, e viceversa!

-Muller, non mires tan fixamente, que van notar que espréita-los seus acenos, que nin que estivesen na brisca. O meu amigo é outro; non está visible, aquí, a tal momento, que se quedou aí abaixo...; digamos que..., ¡paseando nas augas!

Collina descoidada, que por iso me admitiu aquela carambola:

-Mal feito, que as augas deben pasearse por estes corredores dos pasos perdidos, por estes dos andares altos, que aquí non fai corrente; e agora que temos bo tempo aínda é mellor pasealas a ceo aberto, tal que por ese carreiro de xunta ao río..., ¡desde aquí as aceas da Olga, polo menos!

-Terás razón, muller, terala, pero o meu amigo éche da pelella do diabro, e con el non poden os anos; nin os anos nin as augas, ¡por mornas que manen!

-Tanto me falas dese señor que xa me entra a curiosidade de coñecelo. Podes invitalo para que vaia connosco ao salón dos recreos, que polo menos ao dominó saberá xogar..., ¡máxime agora que o puxo Fraga tan de moda!

-El, ese amigo, nos seus tempos, xogaba aos dados; aos dados, e tamén á pallaperra, que daquela non había dominó; ¡mellor dito, había dominio, moito dominio, que se cadra esa é a raíz etimolóxica dese xogo!

-Entón, ¿a qué sabe xogar? ¿Non é ludópata, non ten vicios? ¡Hai tantos..., que un máis...!

-¿Xogar? ¡Muller, non sei; seguramente ao escondedoiro! -Quixen dicir sen dicirlle a verdade, receoso de que non fose crerme, ou de que se asustase pola presenza daquel fantasma irredento, que incluso o podía tomar por un íncubo deses que roldan polos hoteis de catro estrelas.

-¿Cos netos? ¿Xoga cos netos? -(¿Por que será que as mulleres sempre preguntan po-los xermolos, polos refillos, séxase, polos fillos dos fillos?)

-¡Non; faino comigo, xoga comigo, que se ten netos non os coñece!

Xa no comedor, coidando que me chanceaba, a miña Verónica cansouse daquel parrafeo reiterado, enigmático, daquelas alusións ao “meu amigo”.

-Estas augas iranche ben para os achaques do corpo, pero o que é da mente..., ¡mal te vexo, rapaz! Polo menos, disimula, que estas compañeiras de mesa van tirar mala impresión dos galegos..., ¡e precisamente por culpa túa!

Aquela Cesárea, sempre aluspada, ao oírnos deuse por aludida:

-¡Todo ao contrario, señora, que despois destes augues o que precisamos é sentido do humor, para face-la cura máis completa! ¡Dígotelo yo!

-Pode ser, pero este contista, este Gatte que teño por home, pásase de tarabelo. Aos anos del non lle acaen estas xocas, nin estes falares tabernarios, ¡é menos, na mesa!

Para facer paces, despedinme delas, de todas:

-Miñas donas, para que a miña muller non se avergoñe das toleadas que fago, voume ás termas. ¡Vou xogar..., ás escondidas..., aí cun amigo! Quedan aquí, as catro, de sobremesa, falando dos trapos e dos fillos, que supoño que esas son cousas serias; ¡polo menos, caras! ¿Non si, miñas donas, miñas queridas e admiradas belezas?

-¡Vostede é un sol; Deu-lo conserve! -Gaboume a Cesárea, nun galego perfecto, regalándome, de paso, aqueles ollazos seus, de amazona, tan hipnóticos que por iso coido que o fixo de corazón.

-¡Igual lles digo; e se estas casadas, vostedes, chegan a quedar viúvas, por favor, avísenme, que xa ven que preciso unha compañeira comprensiva para un posible relevo; na segunda fase, quero dicir! ¡Deica logo, pois!

Verónica encaixou mal aquelas bromas e castigoume. Vouno dicir, que teño para min que os homes non volveremos á cadeira presidencial no entanto andemos con abusos e con mentiras, ¡do calibre que sexan!

-¿Un sol? ¿Este home, o meu, un sol? ¿Vostedes, qué din, cándo viron un sol barrigudo? ¡Ou son miopes, ou...!

Chisqueille o ollo á Cesárea, de paso que lle rebatía á miña:

-¡Din a verdade, que o sol é barrigudo; tan barrigudo, que xa é redondo! Amor, aprende das asturianas, que ti non capiscas; ¡andas pola vida con gafas, e para máis negrura, escuras...!

Foi Salomé a que se puxo en medio, un tanto ecléctica:

-¡A verdade é que..., algo entrado en carnes si que está, pero así preme máis..., que iso nun home tamén se agradece! ¿Nun lles parez?

A miña, que cando usa a lingua agreste, a da súa recámara, é de abrigo:

-¡Non me diga! ¡Esta Salomé...! ¡Pois eu non reparara niso! ¿Verdade que o meu home se parece á Petra, á osiña que teñen engaiolada no Parque de Ovieu, quintal arriba, quintal abaixo?

Boteille unha ollada de prognóstico reservado, e argüín, irónico, case que satánico:

-¡Pero qué encanto de muller! ¡Que metáforas, que analoxías...! Xa o di o refrán: O home, coma o oso, canto máis feo..., ¡chispé, chispón!

-¡En les Asturies dicimos que si; aquí en Lugo non lle sei!

A Salomé era fina, case que galega; polo menos, no de chapurreira. Para deixalas máis enlegadas, dinlle unha finta á conversa:

-¿Ven as analoxías e mailos contrastes ástur-galaicos? ¡Aquí a miña muller, en tal caso, diría, "Nin lle sei", e quedaríase tan fresca!

Funme á cafetería, que despois daqueles ácidos precisaba unha manzanilla, e deixeinas ensarilladas naqueles dimes e diretes seus. Ao saír fíxenlle un aceno, chisqueille un ollo, á mestra, a Lurdes, que estaba comendo de par noso; estivera caladiña todo o tempo, ruborosa, que ben se lle notaba que por fin o santo Antón lle fixera aquel milagre tan rogado. ¡Coido que non acababa de crelo, nin co crente que era! Neste día baixara de Lugo, cediño, o seu Avogado, aquel dos solares..., e aló que se foron, non sei se aos Ancares ou ás moblerías... En calquera caso, se non fose por se alguén o pode tomar a publicidade encuberta, eu tería que recoñecer, aquí e agora, que un balneario, despois do responso do santo Antonio, por suposto, é a mellor axencia matrimonial; ¡tamén con permiso das axencias! Por se acaso, que todo é contaxioso menos a fermosura, suxírolles ós célibes que non queiran correr riscos que se absteñan das augas mornas, maiormente destas de Lugo. Son infalibles como afrodisíaco, pero sempre en razón directa da idade: ¡a máis idade, máis risco! ¡Se o chega a saber, ou a descubrir, aquela doutora Asland...!

Volto á habitación, soliciteille audiencia ao Romano, ávido de comparti-los seus saberes, ¡tantos que tiña!

-Amigo Tulio, don Servio, ¡ja soc aquí!, como dixo Tarradellas. Outra vez, que esas mulleres van ir a Lugo, de tendas. Libreime delas porque lles dixen que xa mercara, esta mañá, todo o preciso, e que tiña que quedarme no balneario..., ¡por se veñen cos paquetes! Esta clandestinidade, a nosa, estame traendo dificultades, que me custou traballo escapulirme... Poucas menos cás que tivo Enriqueta Otero, daquela, aquí en Lugo, cando os fuxidos...; si, daquela que repartía panfletos comunistas pola Praza de San Domingos. ¿Non sabes que levaba os papeis na cesta dos ovos, e no fondo, unha pistola...? ¡Do nove largo, nada menos! ¡Aquela muller si que era bragada; bragada, calzada e bicada!

-¡Oestrimnio, iso que afirmas...! ¡Como todas as de Lugo; se che contase feitos, século a século, incluíndo á María Castaña, por suposto, aquela que lles meteu temerona aos bispos temporalistas! Iso de que, "Para comer, Lugo", é atinado, é bo, pero quedouse raquítico. O slogan máis transcendente, o que mellor cadra aquí, podería ser, máis ou menos, "¡Se queres mellora-la raza, cásate cunha luguesa..., en xaneiro!".

Nunca tal oíra, así que fixen por ilustrarme:

-¿Por que en xaneiro, Centurión? ¿En Lugo, en xaneiro...? -Insistinlle, ignorante eu, desconcertado, pero a súa réplica foi elocuente, informativa:

-¡Iso, machiño, é unha experiencia persoal, miña, de cando tiña frío nestas latitudes tan..., nordesías! ¡Norteñas e fisterráns, asemade!

Agora si que o entendera; ben, por suposto, pero gocei en retrucarlle:

-¡Non se me alcanza...! ¡Dimo en galego, tío!

-¡Elemental! Érache por culpa dos incendios, deses incendios talámicos... ¡Se eu che contase...! As luguesas, lucenses incluídas, sonche de abrigo, ¡mesmo incendiarias, que con catro meneos...! Vosoutros, os varóns, co voso machismo arcaico, cavernícola, tedes moitos erros conceptuais; por exemplo, iso de dicir que Lugo é a terra do nabo...

-¡Claro que o é! ¡Sempre tal se dixo, de aquí a Madrid! -Afloroume o chauvinismo.

-¡En absoluto! Querido Galaico, esta é a terra das leitugas, que aquí danse coma os fentos, voluptuosas, agarimosas..., ¡tenras! Por cada home, dúas mulleres; ¡e qué mulleres, oh Venus divina, só comparables coas sabinas! Pero con iso de que a vaca do veciño..., ¡que nin vos decatades do que tedes na propia casa!

Debín poñer cara de sorpresa xa que el insistiu cos seus argumentos:

-Repara no candor destas luguesas; no seu ritmo, solto pero harmónico, decidido e subxugante, que lles vén, por atavismo, daquelas avoas que portaban na cabeza, nunhas rodeliñas, aquelas sellas da auga... E logo están eses ollazos, fondos, dun mirar ensoñador; máis ben melancólicos, ou séxase, profundadores, intelixentes, namoradeiros, comprensivos... ¡Un poema! O seu sorriso, sempre inxenuo; esa boquiña..., ¡chuchadora! Nada lles sobra, pero tampouco nada lles falta, que as fixo Deus así de perfeutas, en todo, salvo se acaso no van, no talle, na cintura, un tanto redondeada, que como non adoitan cinguírllela, enfaixalas, na súa remota infancia..., ¡iso, que as desborda un pouco, pero só un case nada! ¡Mira que cho digo eu, que me vexo neste interdito por culpa dunha luguesa! A propósito, e volvendo ao caso da Enriqueta, ¿esa muller, non sería natural de Rozabragada?

-Non, que naceu en Miranda, na Miranda de Castroverde, pero alí tíñana por tola... En canto ao das faixas, ten a súa explicación: non llelas poñían que se precisaban para face-los queixos remansados, ¡máis que para entulla-las nenas...!

-Aquela Enriqueta..., ¡unha deusa! ¡Pero seica está escrito que ninguén é profeta na súa terra! Oínllo aos cristiáns, daquela das catacumbas de Lugo. ¡Tan ben que dicía que lle sentaban os baños, pero nunca volveu por aquí, ás termas! ¿Sabes que che digo? ¡Namoreime dela, pero non fun correspondido, que me debeu tomar por un burgués aburguesado!

-¡Miña pobre! ¿Non cho dixen...? ¡É que, poñémonos a falar, a falar, e con todo iso sempre queda algo no tinteiro! Morreuche de morte natural; ¡e eu funlle ao enterro; faltaría menos! Estas augas curan de moitas doenzas, pero non dan a eternidade, ¡iso non! Dona Enriqueta nos seus últimos anos non gozou de saúde, e non sen motivos, despois de tantas molleiras no monte; e da metralla que recibiu nos pés, daquela, aí en Albeiros, que lle fixo fronte a unha Compañía de Civís... Pero tamén foi por mor daqueles fríos de Nanclares de la Oca. ¡María Pita, esa coruñesa tan famosa e tan loada, ao seu lado, flor dun día!

-¿Fixéronlle un monumento, aló, no seu rueiro...? ¡Farían, seguro; qué menos! -Comentou Tulio, sempre pirrado polos fastos e polos honores públicos.

-¡Aínda non, pero foi por culpa dela, que só deixou consellos...; a maiores daquel horto do preito, alí en Miranda! Se polo menos fundase algo importante, en beneficio directo, palpable, crematístico, da súa bisbarra; algo que redituase en especie para o seu próximo..., ¡tal que dotes para casa-las mozas, como fixo un paisano noso, aquel bispo Osorio, aquel Señor de Vilabade...!

-Eses ególatras, eses veciños, esperarán que volva o comunismo..., para reparti-los bens alleos, agora, no XXI... -Comentou Tulio.

-Iso das cousas en común, todo por aquí..., ¡na vida dos vivos! Mira como é a xente de desagradecida, tantas mulleres ás que lles salvou a vida Enriqueta, daquela, en Madrid, no cárcere das Ventas, cando lle puxo un coitelo no pescozo á Directora para que fuxisen tódalas presas antes de que chegasen os de Burgos..., ¡e ninguén se acordou de facerlle a mascariña mortuoria para baleira-la súa estatua! Se eu fose rico encargaríalle ao Paco Pestana que a retratase, en madeira de carballo por suposto, e poñeríalle, polo menos, unha faciana, en Castroverde, na mesmísima Praza do Rolo.

Tulio quedouse meditabundo, feito un senador, e despois dun silencio longo, demorado, díxome:

-Tampouco sei por qué dis iso, que ti de comunista non tes un pelo..., ¡ou disimulas! Por outra parte, rolenta non era. O que pasa é que non a comprenderon, ¡en absoluto! Entendo que, se esa "Dolores" do teu Castroverde, foi algo extremista, daquela dos fuxidos, a culpa foi dos tempos, que se prestaban para iso, ¡para iso e para máis!

Rebatinlle cruamente, cun certo énfase:

.../...