Aquel verán en Lugo (13)

.../...
Mentres falei coa miña dona, de cama a cama, o Servio Tulio Apicus foi discreto, que fixo mutis; para onde, nin o sei, que non mo dixo. Daquela, ao sentirme só, púxenme a anota-las cousas e mailos pensamentos, para levar ao día as miñas "Memorias". En principio titulei estes episodios como "Un verán en Lugo", inspirado na George Sand, un pouco parodiando o seu "Un Hiver à Majorque". O dela, a súa infidelidade, tiña música, pero o meu era un gran concerto, ¡o concerto do desconcerto!

O que si me daba un pouco de vergoña, -que de postos na sinceridade dun balneario, haberá que recoñecelo-, era aquel asexar nos bañistas, nos nosos camaradas das augas, das augas e do faladoiro, pero pareceume un tema axeitado, así que non lle dediquei maiores escrúpulos. ¡En definitiva, un ensaio científico, sociolóxico! Detívenme nalgún dos pormenores, que incluso estiven matinando, á vez que escribía, naqueles políticos que escaldaron, que coceron, as súas experiencias, os seus decretos, neste e noutros balnearios da Gallaecia termal: Arteixo, Caldas, Carballiño, Céltigos, Cuntis, Guitiriz, Incio, Mondariz...

Con iso cheguei á conclusión de que aquelas convivencias eran as da parte corda da vida; mais, para entende-lo noso entorno, así, en bloque, ao completo, habería que pasar unha tempadiña complementaria, por exemplo, en Castro, ou en Conxo, onde seica está a xente máis lista do país, a que se pasou de ozca precisamente por iso, por un exceso de intelixencia, e/ou de xenialidade. Con todo, o problema era distinto pois a xente que sae dun balneario, tanto se entraron sans coma doentes, poden volver á rúa presumindo da súa curación. Por contra, saír dun psiquiátrico presumindo de cordo..., ¡se cadra é pouco crible!

Cando baixei ás salas das molleiras xa se me adiantara medio balneario. Daquela collín o meu número, que por certo tocoume tras, que non detrás, da inefable Xenoveva, así que cumpriuse o dito de que non hai mal que por ben non veña, e con iso dispúxenme a escoitala con respecto, con atención. Díxome tantas cousas que xa non lembro a metade delas; todas amenas, inefables. En canto ás inxenuas, ¡inxenuamente preciosas!, que non hai nada tan galano como escoitar unha boa comadre, unha dicidora desas do noso rural.
¿Para as vacacións unha boa narrativa, unha boa peza literaria...? ¡Ca, ho, que onde estea o oral, o parladoiro, iso de abrirse con xente agradable, canto máis analfabetos, mellor, que eses tales son os graciosos, os sinceros, os únicos que quedan desta clase..., con clase! O malo foi cando nos xebraron para baixar á sala respectiva, que na miña atopeime co pelmazo aquel, co inevitable Centurión, que a tal momento ben que o permutaba pola viúva de Riotorto... A ilustración é coma o ferro da roupa: ¡quítanos a naturalidade, a vitalidade, as engurras, as curvas, os reconcos da vida!

-¿Pero, ti, aquí...? ¡Facíate no leñeiro...; ou mellor aínda, no quinto inferno, nese dos pagáns! -Dirixinme ao Centurias de malas, pois a tal momento case me estorbaba a súa presenza.

-¿Que di, señor? -Preguntoume, daquela, o Enfermeiro, que, naturalmente, non me entendera; pero tampouco se estrañou moito, que xa se sabe que hai xente que fala para si, para dentro de si.

-Nada, rapaz; é que está saíndo esta auga demasiado quente, pero... ¡xa me irei afacendo!

-Dalgún xeito tiven que disimular, así que lle contestei o primeiro que se me ocorreu, por estúpido que fose; fose, ou resultase.

-¡Así lla receitaron...! Se a quere rebaixar un pouco, para días sucesivos se entende, daquela terá que ir á Doutora, e pedirlle unha revisión do tratamento, que nós temos que cumpri-la receita, ao pé da letra..., ¡por moito que sexa letra de médico!

-Rapaz, dime onde se corta, e con iso podes irte, que teño anunciada unha visita. ¡Date un garbeo; anda, faime ese favor!

Naquel intre si que me mirou con estrañeza, con dúbidas, con máis aínda:

-Pero, vostede...; vostede, aquí, sen reloxo, ¿como saberá cando se cumpren eses dez minutos?

-¡Non preciso dunha megana, que sei contar ata mil, incluso en arabía! Así: wahid, zoosh, thalatha, arba'a, khamsa, sitta, sabah, tamanya, tissa, ashera, ...

O Enfermeiro enlouquecía coas miñas mexericadas, e volveu a ollarme con ganas de atarme á ducha, ¡á ducha das cen pirolas!, pero tamén quixo demostrarme que el tiña tódolos sentidos en regra; el si, e deixoume por imposible:

-Daquela quédese co seu latixo, ¡se Deu-lo aguanta!, que xa me vou, pero non se esqueza de estar cinco minutos sobre da tarima; e despois diso, por fóra...

-Descoida, rapaz, que se me esquezo...; ¡se me esquezo, xa me avisará aquí o Tulio!

O Bañeiro estalou de carraxe, con toda a razón da súa parte:

-¡Señor, mal que ben, paso polo resto, pero non lle son Tulio, senón Xulio! É un nome que abunda bastante aquí por Lugo, maiormente neste barrio da Ponte, que así se chamaba meu pai, e meu avó, e non sei cantos máis, que na miña casa deulles por aí. ¡Xa sabe, cada tolo co seu tema!

-¿Pensas que non o sei? ¡Seino; e tamén sei o por qué dese hábito, dese atavismo...! ¡Sonche reminiscencias, evocacións fondas, arraigadas, de século en século, meu querido amigo! Aquí xa vos coñezo a todos, desde a Egeria Sorrisos á señora Manola, pasando por ti mesmo; e tamén ao Paulo... Mira, xa me sinto tan afeito nesta casa coma..., ¡coma ese vello milite, ese Centurión!

-¿Que dixo do cinturón...? ¡Nin vello nin novo! E non faga parvadas, que na ducha ten que entrar co calzón posto, ou... ¡ou bañarse só!

Disimulei como puiden aquela indiscreción miña, aquel desvarío:

-¡Rapaz, non me oíches co ruxido da auga! Dixen, ou quixen dicir, que neste balneario síntome tan afeito coma... ¡coma ese fantasma que rolda por aí...! ¡Aquel romano, ese milite que aínda está en fase de purgatorio!

O enfermeiro volveu a cabrearse. ¡Lóxico, que motivos dinlle!

-¡Señor, coidado co que di, que aquí non hai fantasmas! E non ande por aí con difamacións, que se cerran este choio das augas, daquela ímonos á rúa uns cantos..., ¡e hai paro dabondo!

-Menos mal que o credes así, rapaz, que se non, vaia prezo que terían estas augas, fantasma incluído! ¡E xa non levan frío! Pero diso falaremos, despois; desde que vos pague a factura..., ¡por se acaso!

Deixoume por imposible; desta vez, ab irato! (Nun arrebato de cólera).

-Ben; pois, definitivamente, o que queira, pero acórdese de corta-la auga; aquí, nesta billa. ¿Sabe, ou non sabe?

-Anda, vai amolentar outro bañista, nesoutra peza; ¡e deica logo!

Cando me quedei a soas co Centurión, aquel fantoche deu en rirse de min, a non sei cantos decibelios por encima do ruxido da auga:

-¡Puñeteiro Oestrimnio, que case es tan falador coma a túa muller, pero fáltache a súa simpatía natural, que a ela sáelle polos poros! Volves tolo a ese bañeiro, ao tal Xulio...; ¡con esas lerias misteriosas, enigmáticas, case que de político...! Vaise queixar á Dirección, e daquela igual te expulsan. ¡A ti; si, a ti!

Pero a miña vea latriqueira, máis presumido que erudito, non aquietaba:

-Hai que dicir falangueiro, e nunca falador; que son normas da Xunta, desa Xunta que nos arrexunta conxuntamente na nosa denominación de orixe.

-Falangueiro ou falador, o caso é que case me descobres diante do persoal. E como se decate diso o empresario, como ti dixeches, dará en subi-los prezos, e daquela, co que lle gustan á xente as cousas caras, isto porase intransitable..., ¡sobre todo de mulleres feas, que adoitan se-las máis ricas, e tamén as que máis se pirran polos fantasmas! Só hai que vérlle-los abrigos que portan...; ¡a que menos, de visón, de visón salvaxe, que das granxas non queren nin os ovos!

Desabafei co meu inseparable Centurias. En certo modo dabamos ben: Dous resabidos, dous pinchafoles, dous admiradores... ¡das guapas!

-Claro, como estás por todas partes, estorbarían o teu paso...; ¡o teu paso etéreo, quero dicir! Andas tan revolto que logo pareces un deus, e tan só es un ánima, e para iso, en pena; ou, por mellor dicir, ¡sen pena nin gloria! Un fantasma presuntuoso xogando á lotería de que podas ser redimido por unha moza concreta, pero..., ¡mal te vexo, romano, que esa tal non dá aparecido! As virxes atópanse nas salas de festas...; ¡á entrada, máis ben!

Servio Tulio, pese ás afinidades, era algo máis modesto cá min..., ¡ás veces!, así que desviou aquel tema:

-Home, o que é por todas partes non estou xa que, por exemplo, aos chorros, non vou, que para min non teñen encanto, ¡ningún! O que me gusta son as hidromasaxes, particularmente as difusas; e tamén esa ducha circular, ese invento de teu tío-avó, aquel fulano das Cen Pirolas...

-¿Iso das túas preferencias..., por qué; acaso por ser técnicas máis recentes, modernas, da hidroterapia científica? ¿Consultaches coa Médica...?

-¿Coa Médica...? ¿Esa...? ¡Co corpazo que ten, se me aplica o fonendo igual me esfarela o tórax! ¿E se me manda soprar...? Quita, quita, que sería como auscultar unha momia pulverulenta. Non é por aí, querido interlocutor, que a min a ciencia esvárame. Eses dispositivos gústanme tan só porque vós fan cóxegas aos vivos, mesmamente un efecto parecido aos lategazos que daba eu, daquela, nos meus tempos, aí arriba, nas obras desa muralla. Por certo, vouche confesar, agora que gozas da miña confianza, que aqueles condenados, aqueles oestrimnios, eran da pel do diaño, que canto máis lles zurraba na cotra, máis se rían de min. ¿Enténdelo? ¡Para rirse deste menda, cun vergallo na man, fai falta telos ben postos! ¡O nabo de Lugo!

Divertíame, pero tamén me daba que facer con aquelas reviravoltas interminables, que logo parecía o rodicio dun muíño.

-¡Tanto Roma, tanto Roma, pero, alén de requisar e de transportar...! Mira, ho, confianza por confianza: se en vez de maltrata-los galaicoes, ou de infrautilizarnos nun traballo rudimentario, como foi ese das murallas, nos trouxésedes unha remesa de sabinas, tal que cada ano súa visita, o voso imperio aseguraría a súa permanencia, a súa perpetuidade... ¡Nós, a producir; e vosoutros, co dereito na esquerda, a repartir!

Interrompeume, desconcertado:

-¿Cara a onde vas, por onde tiras...? ¿Ou é que te alucinan estas augas...?
En descorrer gañáballe eu; iso estaba claro:

-O imperio colonial de España, a colonización de América, afianzouse, expandiuse, grazas á mestizaxe, á fecundidade galaica... Ergo, sobre conquistar, o problema subseguinte é poboar, repoboar... ¿Que fixo Odoario, concretamente aquí en Lugo? ¡Entendámonos: Odoairo e mailos seus, que supoño que non sería el só!

Aquel Centurias tiña de galego que, cando non lle conviña, non lle saían as verbas. ¡Adaptación ao medio, camuflaxe! Pola miña parte, en vista da diana, ¡e non precisamente da de Batitais!, cambiei de terzo:

-A propósito, falando outra vez da muralla, ¿é certo que os meus antepasados, aqueles escravos que morrían nas obras quedábanse nela, de bocata, para recheo, aforrando carretos da pedra? Dixéronme que nesas tripas, neses cubos, non só ten rebo, cascallo, lousa...

-¡Pero, home, non sexas burro! ¿Non ves que se así fose quedaría completamente fofa, e aos dous anos comezaría a regañar? Leva dous mil, e as únicas regañas que tivo, e que ten, seica lle viñeron de afuracar nos seus cubos para arrimarlle pendellos e fielatos. ¿Fielatos, dixen? ¡Mira ti qué cousas, e daquela, nos tempos do Galileo, negábanse a pagarnos os tributos debidos ao César! ¡Quen entende aos pagáns, que por algo lles chaman así!

Dinme de urbanícola para afianzarlle o meu polifacetismo:

-Eu engadiría que a circulación pola Ronda tamén lle foi ás tripas; coa trepidación, ¿sabes? Pero botemos outras contas xa que ti es un criminal daquelas guerras, daquelas escaramuzas; digamos que..., ¡cesáreas!

Provoqueino con exceso, que se chega a estar en carne mortal, ou sexa, coa musculatura a punto..., ¡uf, houbéseme esfarelado!

-¿Criminal, eu? ¡Serás oestrimnio...! ¡Se chego a ter un contus (Pértega ou pica) á man..., daquela ías saír masaxado, ao meu xeito! Eu, tanto nas galaicas como nas guerras cántabras, fun un mandado, pero, como era patricio, sobriño do César por máis mérito, non puiden obxectar..., ¡nin por conciencia!

Este si que foi un descubrimento: ¡o tal Tulio era sobriño do César...! Está visto que Lugo, sempre e de sempre, foi un país de enchufados, todos eles fillos daquel Nepote que inventou o nepotismo; ¡e cando non, sobriños do César!

-¡Mira ti, o que é a Lei do Péndulo, que agora os que non poden obxectar son os plebeos, que se lles volve a torta un pan, que despois non os queren nas oposicións de Gardas! Direicho doutra maneira, para que non te cabrees: Se a lápida dedicada ao César por Paulo Fabio Máximo é do ano corenta e cinco antes de Cristo, e se as cántabras terminaron no dezanove, tamén de antes, ¿o Medullius foi primeiro, ou despois, destas murallas; antes ou despois daquelas escaramuzas, das cántabras? Teño estas dúbidas, xa de vello, e fardaría bastante cos meus amigos deste Círculo de Lugo se llelo puidese demostrar...; ¡dun xeito indubidable, quero dicir!

-¿Pero, aínda estades así...? E mais debera contestarche con evasivas xa que, de mínimis non cúrat praetor (Que non se ocupe o Pretor de miúdezas). Este Campamento de Lugo fixémolo permanente a raíz daquela batalla do Azúmara, da enésima, a causa e por consecuencia do pánico que nos entrou ao ver do que eran capaces estes oestrimnios miñotos, pero as murallas, as presentes, discorrémolas despois... ¿Data, dis? ¡Direicho con precisión! Foi no século II, e fixéronse para a seguridade das gardas..., ¡que calquera as facía en campo aberto, aberto e xeado! O truco para atacarnos, para roubarnos, era sempre o mesmo: Á media noite, atordados do sono e aterecidos do frío, presentábase unha oestrimnia cabe das sentinelas ofrecéndose para quitárlle-lo frío, pero desde que tiña ao milite boca a baixo, ¡zas!, viñan os nativos e dábanlle marcha atrás á sentinela, que así non había mestizaxe..., ¡cun garrotazo na caluga! ¿Séguesme, catequista?

-¿Aquel caso das cántabras, motivadas por...? -Tireille da verba.

-¿Por qué ía ser? ¡Polo fustrigamento daqueles castrexos de Coaña, que, aliados cos ástures das Cangas, cangados todo por alí, polos arredores, nin nos deixaban minar neses montes das Pedras Apañadas, nin pasar cara ao Leste, que era un atranco no camiño da Gigia, e por ende, da Tarraconense! Aqueles castrexos xogaban ás dúas bandas, que tampouco deixaban pasar para acó aos ástures...; supoño que o facían para evitar que se civilizasen e lles redimisen aqueles foros... Nin a nosoutros nos permitían iso que se di adiar, cerra-la chousa, ¡o vedro hispánico!

-¡Tiñades Astorga, de apoio, para subir ao Pajares, por aquel porto...! -Apunteille, para estimulalo a proseguir.

-Esa entrada tamén a tiñan aferrollada os ástures, concretamente alí por onde lle chamaban, Ponte dos Fierros. Con todo, a mellor entrada era pola costa, dominando previamente Coaña, insisto, que tamén se fixo así na última guerra, na do 36, daquela cando o Tenente Coronel Teixeiro...

Corteille para non falar da do 36, que esa aínda sangra no corazón de moitas familias, de ambas partes.

-Volvendo ao caso das murallas, ¿sabes qué servizo nos fan agora, para qué se usan? -Pregunteille ao Tulio.

-Nin idea, que por aquí, nas termas, noméanas moito, e incluso falan de que ese paseo polo adarve é boísimo para despois de comer, pero o que é doutros usos ou aplicacións, nada oín. Por certo, moito me doeu que demolesen aquela Gran Torre, a Pretoriana, nesa parte do Castelo... ¡Foi un atentado, un atentado salvaxe á augusta memoria, á divina memoria, de meu tío Augusto!

Informeino con algún detalle:

-Mira, ho, aquela torre deu moita pedra; e logo que conviña abri-la porta do Bispo Izquierdo, ou Esquerdo, para que o xuíz chegase pronto ao cárcere do partido, ¡sen mollarse! En canto ás murallas, agora serven de refuxio nocturno aos maricas, e tamén aos navalleiros, que aló se van cos bolsos das señoras... Despois de baleiralos e de transvasar tódalas cousas útiles, seica baixan os calzóns, neles, e daquela arrebólanos ás hortas do interior, como abono. Deste xeito a policía non vai buscalos para cotexa-las súas pegadas... A min contáronme dunha rapaza, policía ela, tan eficaz e tan previsora que se andaba paseando por Lugo co bolso cheo de moscabeiras, desas das vacas, e que un navalleiro que llo raspiñou, ao utilizalo máis tarde, aí, na propia muralla, pasou tal apuro, e deu en brincar de tal xeito, que mesmo se caeu desde un cubo do paredón. ¡Quedou esnafrado, de por vida! ¡O que non discorran estas mulleres da nova policía...! Na miña opinión, Lugo foi unha terra matriarcal, de gobernadoras, con mando na casa e na praza, asemade, ¡todo a un tempo!

Tulio, o solteirón Tulio, era doutra opinión:

-¡Pero qué involutivos sodes: as mulleres son para adoralas; de peaña, sempre na casa e coa pata crebada! Se don Xulio, o meu Imperator, levantase a cabeza, daquela non se ía rir pouco da vosa civilización: mulleres na política, mulleres na policía, mulleres na lexión, mulleres na Xunta...; ¡que cousa! Deste xeito, agora que mandan elas, e máis ínfulas que collerán, vaise perder o atractivo dos uniformes varonís... ¡Tanto que fardabamos aqueles milites, maiormente con estas capas purpúreas...!

As cousas da muralla nunca me sacian, así que lle seguín ao Tulio coas miñas enquisas, aínda que a troques de ser reiterativo:

-Mira que che digo: Neses cento cincuenta mil metros cúbicos, entre pedra granítica, cascallo e ósos dos escravos, ¡por moito que o negues!, incluíndo as torres vitruvianas, botamos en falta dúas cousas: As ventás desas torres, das que só queda un tocón, como peza museográfica, pero que, segundo as idealizou o debuxante Ulises Sarry, tiñan catro andares; e tamén os seus foxos, os circundantes. As torres xa sabemos que se foron caendo, e os foxos enchéronse, pero a miña pregunta é: ¿Tiñan, os meus, aqueles nativos, onagros, e béstas, e máquinas lanzadoras de pedrolos, cousas desas, como para que vosoutros vos fortificásedes, aquí en Lugo, dun xeito tan..., inexpugnable?

-¡Ben! Verás: non tiñan, nin era probable que as construísen de tan vixiados que tiñamos os arredores, pero..., ¡érache tan grande o tesouro arroubado nesta bisbarra que viamos perigo ata nos legóns do campesiñado! Por outra parte, a nosa economía estivo ben calculada: para construí-la muralla tiñamos escravos, a fochicón, das tribos sometidas (albións, caporos, caranicos, célticos, cibarcos, curundas, lemavos, poemanos, zoelas...), mentres que para defende-la nosa civitas, e para recada-los tributos, só dispoñiamos dunha cohorte, séxase, de seiscentos lexionarios, trescentos a pé e cento cincuenta de a cabalo, que o resto eran especialistas. ¡Poucos! Daquela, por culpa do meu traspé, cun Centurión menos..., ¡figúrate!

-¡Chufa, carracha! Un Centurión que se caeu do cabalo con só agacharse para verlle as nádegas a unha nativa que sachaba nun horto...; ¡infeliz!

Non lle chistou que o provocase, así que rosmou:
.../...