Eu lembro que...

Dentro do programa "Eu lembro que..." ( Yo me acuerdo...), alumnos da Uned Senior invítannos a viaxar a través das súas lembranzas:

Mª Lourdes Pérez Freire.
Uned Senior de Xestoso.
Aula: Paderne

"As primeiras miñas lembranzas son de cando tiña uns dous anos e medio ou tres, aproximadamente. Collín un xarabe, que había debaixo do vertedeiro, e tomei pola botella. A tal medicina era para as galiñas. E eu empecei a vomitar por enriba dun vestido branco, que tiña un volante arredor do pescozo, no colo de meu pai. Menos mal que botei todo, pois, se non, non estaría agora contando esta historia.

A miña familia era moi humilde. Aínda que meus avós eran de “casas de pan”, meu avó materno acabou con todo. Embargáronlle dezanove fincas e máis a casa. Así que, meus pais tiveron que traballar moito para sacarnos adiante, a min e máis a meu irmán.

Cando eu tiña cinco anos, naceu un irmán meu. Pero, por falta de médico e da asistencia necesaria, viviu uns minutos nada máis. Viña de nádegas e traía o cordón enrollado no pescozo. Miña nai choraba. Eu estaba acurrucada na lareira e tamén choraba, supoño que porque vía chorar a miña nai e tamén porque non quería aquel neno. Eu dicía:” Mira que sodes bobos, ídelo comprar á feira e traédelo morto”. E tiráballe por un xersei rosa pequeniño, que fora meu, e que lle puxeran para metelo na caixa.

Cando cumprín sete anos, naceu outro irmán. Como eu era máis grande, este xa o quixen, e aparentemente, estaba contenta. Aparentemente, pois, cando chegaba a noite, meu pai xa non me collía no colo, coma sempre, xa collía o neno, e dicíalle: “ Ven para aquí, que un home non é unha ovella”. Miña nai tamén estaba contenta co seu neno. Meu pai preparáballe unhas tazas de chocolate para almorzar e ela sempre me deixaba, no fondo daquela potiña encarnada, uns cachiños de pan e un pouco chocolate, que me sabía a gloria.

Empecei a escola aos sete anos. Xa sabía ler e escribir algo, pois miña nai ensinoume na casa. O primeiro curso, estiven contenta. Despois, veu unha mestra que me colleu manía, porque eu ía mal vestida, non ía a misa todos os domingos, porque, moitas veces, non tiña a roupa adecuada, etc., etc... Eu non era o seu perfil de nena bonita nin aplicada. A verdade que me amargou bastante a existencia. Espero que eu a ela non tanto.

Cando cumprín doce anos, quixen deixar a escola. Supoño que non estaba moi motivada. Hoxe, sorpréndeme como meus pais o consentiron, porque mamá era unha persoa que valoraba moito o saber e a cultura. O que pasa que a pobre tiña tantos problemas que a sobrepasaban. Así, empecei a ir aprender a coser, durante uns meses. Non continuamente, pois tiña que axudar a traballar na casa o que me mandasen: chamar as vacas, apacentalas, etc.

En setembro dese ano, meu tío Manolo, que estaba solteiro, e vivía en Valencia con outro irmán casado en con dúas fillas e un fillo, levoume consigo. Fomos nunha lambreta, durante tres días, pasando os portos de Pedrafita, Manzanal, o Alto dos Leóns de Castilla, e Contreras, entre Cuenca e Valencia.

O primeiro día, só chegamos a Bembibre, ao lado de Ponferrada. De noite, despois de cear, meu tío estivo ligando cunha comadrona (era moi moceiro), e eu dormitando, na mesa, enriba das mans. Despois, tiña medo na habitación, aínda que estaba ao lado da de meu tío. O segundo día, chegamos a Arévalo. Alí, chorei moito, porque eu pensaba que Valencia estaba detrás da Espenuca, e parecíame que me levaban para a fin do mundo. Meu tío preocupábase e falaba moito comigo, e así funme tranquilizando.

Na lambreta, pasei moito frío, pois a roupa que levaba era moi sinxela. Non había outra. Eu apoiaba a cabeza na espalda do tío, e así, tira millas. En Madrid, había moito tráfico, e meu tío tivo que apoiar os pes no chan e ir a modo. A rúa era un pouco pendiente, e, non sei como foi, a moto empezou a irse para atrás (supoño que non puido frenar, pois levaba a bolsa da comida ao lado do pedal), e caemos. Eu caín de pé, e el debaixo da moto, pero non nos lastimamos. Veu o garda de tráfico ofrecernos axuda, e eu estaba morta de vergoña.

Ao terceiro día, chegamos a Valencia. Que bonita me pareceu. Entramos no portal dun edificio precioso e subimos nun ascensor de ferro, que se vía todo segundo ía alcanzando os pisos superiores. Nós paramos no cuarto. Abríuse a porta e abrazoume un señor que era o meu tío José María, a quen eu non coñecía. Tamén a miña tía, primas e primo. Na tele, que eu nunca vira, estaba bailando flamenco unha rapaza, cun vestido de volantes e unha peineta na cabeza.

En Valencia estiven desde finais de setembro a xullo. Alí, meus tíos mandáronme, polas tardes, a aprender a coser coas Señoritas de Isasi. Eran unhas modistas vascas, solteiras, moi boas profesionais e cunha cliantela moi distinguida. A min tivéronme pasando marcas, cunha táboa enriba dos xeonllos, e sobrehilando todos os meses que estiven alí. Polas mañás, axudáballe a miña tía a ir á compra e a limpar a casa. Miñas primas ían á universidade. Estudaban Filosofía e Letras. Meu primo ía aos Maristas. Cando recibía unha carta de meus pais, ía chorar ao balcón para que non me visen. Non porque me tratasen mal, todo o contrario. Pero, botaba de menos a meus pais e a meu irmán.

En xullo, volvín a miña casa, nun Renault Ondine, recén estreado, con meu tío José María e a súa familia. Logo, volvín ir coser cando o traballo da casa mo permitía. Pero, unha tarde gris dos primeiros días de setembro, estando cosendo na casa de Carmiña de Blas, que era a miña ama, coa miña compañeira Esperanza, veu Marita de Picado facernos unha visita. Ela estudaba na Atocha, en Betanzos, e tróuxonos a noticia de que se ía abrir un instituto feminimo, pois o masculino xa existía.

Nese momento, afloraron todas as emocións e pensamentos que estaban no meu subconsciente desde a miña estancia en Valencia. Esperanza veu durmir a miña casa esa noite de tronos e auga a Deus dar. Coa axuda da miña amiga, convencín a miña nai de que foramos falar coa mestra, Dona Maruja (a quen lle estarei eternamente agradecida). Esperanza aínda ía á escola con ela. Aló fomos. Eu quería ir a ese instituto que se ía abrir. A mestra díxonos que faltaban só vinte días para o exame de ingreso. Pero, díxolle a miña nai que me mandara, a ver que pasaba.

Eu, nese momento, cumprín catorce anos e non ía a escola desde os doce. Esa mesma noite, Esperanza ensinoume o que era unha décima, unha centésima e unha milésima. A partir dese día, eu fun feliz aqueles vinte días á escola. Dona Maruja enchíame a libreta de exercicios, os cales eu facía moi gustosa. Chegou o día do exame e miña nai díxome que era mellor que suspendera, pois eles non me podían pagar os estudos.

Aprobei cun cinco raspado. Fun a que menos nota levei de todas as que iamos da escola de Areas, pois as outras tres levaban preparándose bastante tempo. O primeiro curso, fun andando e viñen a Betanzos, dezaseis kilómetros cada día. Coa fiambreira debaixo do brazo, mollada desde pola mañá no inverno, etc. etc. O segundo curso, xa fun no Rápido, pois xa tiven beca. Así fixen ata quinto de Bacharelato en Betanzos. Sexto e sétimo Laboral fíxeno na Compañía de María, en Ferrol, pois alí, vivía a tía Pastora, irmá de meu pai, quen me acolleu na súa casa durante dous cursos.

Despois, en vez de ir para a Caixa de Aforros ou Administrativo de Marina como foron as miñas oito compañeiras de Bacharelato Laboral, fun estudar Maxisterio a Santiago. Para daquela, xa meus pais estaban felices cos meus estudos. Papá carretaba no Castromil todo o que podía para, xunto coa beca, poderme axudar a saír adiante.

Logo, traballei dous cursos no colexio Lestonac de Caranza, en Ferrol. No seguinte, xa aprobei as oposicións, e tiven a sorte de exercer unha profesión marabillosa, que me permitiu traballar con nenos e nenas, dos cales aprendín cousas que nunca máis esquecerei e que me foron tan proveitosas na vida, tanto para as emocións como para os coñecementos. Gracias a todos eles e elas, tamén aos bos compañeiros e compañeiros con quen exercín a miña profesión. Coa súa axuda, puiden desempeñar o meu traballo con dignidade.

Agora, estou xubilada, e acórdome de todo iso cun sentimento de alegría e gratitude para todos os que me axudaron na vida a chegar ata aquí. Tamén, moitas gracias a Carmiña de Blas, pois, gracias a ela, sei poñer un botón, subir unha bastilla, zurcir un furado, etc., cousas moi importantes que todo o mundo debía coñecer."
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------Mercedes Cachaza
UNED Sénior A Coruña
Aula: Paderne

"Era no outono do ano 1952. Eu aínda non tiña os catro anos. Era moi miudiña, moi mal comedora, con saúde bastante enfermiza e mimosa a máis non poder. Unha auténtica filusmía si, case me tiraba un pequeno refacho de vento. Seique era como unha boliña de algodón; pero unha persoa tamén. Unha persoa pequerrechiña, pero unha persoa.

Eso foi o que viu Dona Raquel Rey de Castro, unha muller sabia e santiña que exercía de mestra na parroquia onde eu me criei cos meus padriños e unha tía.

A miña tía queríame con delirio. Levábame a tódolos sitios, que naqueles tempos e naquelas circunstancias eran moi poucos. Presumía de ter unha nena que lle deixara tres anos antes a súa irmá da alma porque eran moi ben levadas e compartían todo o que tiñan e o que eran.

Eu ía feliz coa miña tía a calquera sitio. Cando me levaba á misa colocábame de pé no banco de diante dela para que vira o que facía o señor cura revestido con roupas de colorines que dicía unhas palabras moi raras de espaldas á xente.

Hoxe é o día que non entendo como unha criatura de tenra idade podía estar atenta naquela situación, pero era así porque na miña casa, había moita veneración cara ás cousas da Igrexa. Pois un bo día ía eu da man da miña tía por unha corredoira de lama en dirección á parroquia veciña porque o cura misaba en domingos alternos nunha e outra parroquia.

Aquel domingo tocáballe misar na parroquia do lado que dista aproximadamente três ou catro quilómetros. Polo camiño iamonos atopando con outras persoas que tamén facían o mesmo que nós.

Unha desas persoas que deixou unha pegada na miña alma infantil para todo a vida foi a mestra Dona Raquel que tamén ía para a misa acompañada da súa criada Sara.

Dona Raquel ademais de ser unha belísima persoa, levaba a profesión marcada a lume na súa alma. Poñía escola nunha casa en ruinas á que xa foran os meus avós e probablemente os meus bisavós. Contábanme os meus avós que o señor Mestre debía ter moito frío porque nos recreos acudía á casa contigua a quentarse ó carón do lume, mentres os nenos corrían o frío xogando á pilla no curral de toxos que había entre a casa da escola e a casa dos veciños.

Ben, pois a escola que rexentaba Dona Raquel non se diferenciaba nada da que foran os meus avós. Aínda era máis vella. Non sei como non caeu algún neno para a corte por algún dos buratos que tiña o piso de madeira.

Pero ela era unha muller de vocación e atendía a medio cento de rapaces de diferentes idades e sexos no piso desa casa vella que recibía a calefacción das vacas que estaban debaixo igual que se do Portal de Belén se tratara.

En canto me viu Dona Raquel aquel día camiño da misa, pediulle á miña tía que me mandara á escola. Estou oíndo o seu diálogo que sería máis ou menos así:

-¡Bos días Doña Raquel! ¿Que? Hoxe toca ir á misa a Coruxou, como o Sr cura leva tres parroquias...

-¡Buenos días nos dé Dios! Si hoy toca ir, pero el próximo domingo vendrán ellos a la nuestra.

E mirándome ós ollos díxolle á miña tía: -Y esta niña tan guapa y tan buena…¿Por qué no la manda a la escuela?

-¡Ai, Doña Raquel! ¿Non ve que é moi pequeniña, aínda non fixo os catro anos? Ademais é moi mal comedora... ¿Non a ve? ¡Miña xoía..! Ademais vostede xa ten moitos nenos na escola e non podería atendela. Esperaremos a que cumpra os seis anos. A ver se para daquela medra algo máis...

-No mujer, no se preocupe. Yo me cuido de la niña. Mándela mañana mismo.

-Bueno Doña Raquel, se vostede o di…mandareina, pero vai chorar moito porque non quere separarse de min en ningún momento. Para min tamén vai supoñer moita dor, vela sufrir desde tan pequeniña… Pero se vostede mo aconsella, mandareina mañá mesmo.

E dirixíndose a min díxome: ¿Queres ir con esta señora, é a Sra Mestra? Ten moitos nenos na súa escola. Eu agachadíña na súa saia refuxiábame ó seu carón porque separarme da miña tía era algo insoportable para min. Elas seguiron coa súa conversa e por fin ó día seguinte leváronme á escola. Había que poñer unha fila diante da porta nunha corredoira enlamada e ó pasar por diante de Doña Raquel dicir: ¡Buenos días tenga usted!

E se che preguntaba como te chamabas, debías contestar: “Mercedes Cachaza Platas, para servir a Dios y a Usted."

Así era como mandaban os cánones da época.

Doña Raquel co seu traxe de cadros de tonos castaños e coas mans metidas unha dentro da outra manga do traxe, contemplaba como íamos subindo as escaleiras ata aula que se atopaba no primeiro piso. Nada máis empezar a subir as escaleiras que eran bastante empinadas, dun só tramo; xa sufrín o primeiro contratempo: Os nenos maiores atropelábanme. Eu era tan pouca cousa que non sabía como defenderme.

Naquel intre, interviu Sara, a criada da mestra. Colleume no colo e subiume en brazos. Eu enseguida me botei a chorar porque me faltaba a miña tía da alma.
Aquel mundo non era o meu.

Daquela volveu a intervir Sara e levoume á cociña que estaba na planta baixa. Era un habitáculo de reducidas dimensións que tiña unha ventá pequena por onde entraba unha luz plomiza de dun día de inverno. O chan era de terra e tiña unha lareira nunha esquina onde había lume. Sara quentou un pouco leite nunha potiña pequna encima dos trébades e despois deumo para consolarme e para quentarme un pouco.

Estas experiencia repetíronse a miúdo porque a min rompíaseme a alma cada vez que tiña que alonxarme da miña tía, pero a vida esixía esa e outras moitas disciplinas.

Así foi como empecei a miña andadura pola escola. E nese momento foi cando o meu padriño empezou a dicirme:

- “Ven comigo, bonitiña. Ven ver como se fan os labores agrícolas. Ti has de ser mestra e non vas ter que traballar na terra, pero debes saber como tes que mandar."

E pouquiño a pouco –e con moito sufrimento- fun preparando: unha carreira xeralista, outra con especialidades e unha na especialidade para poder traballar de mestra e conseguín exercer como tal máis de corenta anos e aínda é hoxe o día que sigo dando clases a nenos pobres de solemnidade.

A miña bisavoa materna tamén facía escola nocturna para os pobres porque polo día tiñan que axudar ás súas famílias e pola noite a facer contas e ditados a casa da miña bisavoa.

Eu tamén debo levar algo así nos meus xenes.

Cada persoa ten a súa experiencia persoal da súa entrada na escola."

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Erundina Souto

"Eu empecei a escola con seis anos. Tiña que camiñar medio kilómetro para ir e mesmo para voltar a miña casa. Acudía a escola cando me manbaban porque non podía ir tódolos días, tiña que axudar na casa coas vacas e coas ovellas. Recordo un día que estaba facendo os exercicios, en nese momento caeu unha zoca no chan e fixo un pouco de ruido. A mestra enfadouse e fíxome levantar, ir a un lado, sacar as zocas e deixalas alí. Tiven que estar sentada descalza. Daquela había que estudar o Catecismo de memoria. As miñas compañeiras e eu sempre nos esquecíamos, e a mestra castigábanos sen comer.

Cando fun máis maior tiña que traballar na casa. Carretar a auga para os animáis e para a casa. Había que ir ó río por ela e a traía nunha sella na cabeza. Ós 15 anos axudaba a muxir as vacas que daquela se muxían a man. Teño ido apañar a herba no medio do trigo e facíamos feixes para darlles ós animais. Tamén cando era tempo de apañar o trigo, segabámolo, recollíamolo e poñíamolo en feixes, despois viñan as máquinas a mallalo.

Eu padecín moito das amígdalas e poñíanme inxeccións de penincilina. Facía gárgaras con auga, sal e limón pero non me gustaba nadiña. De tan grandes que tiña as amígdalas, o médico pensou que tiña difteria, acordou que tiña que ir á farmacia e pedir o tratamento dela pero na botica confundíronse e déronme inxeccións para o tétano.

Cando tiñamos catarro e para prevenilo, íase á leira dos nabos, e collíase unha cabeza grande, quitábase todo o que tiña dentro, enchíase de zucre e con iso, tomábamos una cullerada tódolos días. Tamén se dicía que a flor do toxo era boa para o fígado e a visícula. Antes coas flores se facían infusións."
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------José Freire
Programa Sénior A Coruña

"Fun pouco a escola. Tiña que traballar. Fun a escola de "Ferrado", non fun a escola pública. De pequeno pasei moitos traballos, éramos oito irmáns. Iba a coidar as vacas e tamén apañaba estrume para estrar as cortes das vacas. Ós 18 anos botéime ó trato do gando; comprar e vender vacas.

Traballei de canteiro; picábanse a pedras para facer as paredes das casas, labrábanse as madeiras para facer os tellados. Tamén fun ás segas. Levaba unha cuadrilla de xente de 5 homes e 6 mulleres, e necesariamente tiñan que ser parexas para o traballo; os homes segaban, e as mulleres ataban o trigo. Unha muller que iba na cuadrilla a maiores era a que amarraba o trigo de xefe. Tamén traballei de poceiro.

Cando se necesitaba un médico, había que buscalo. Chamábase D. Ángel Pasarín. Un día, quixen prender o motor dunha máquina de mallar e soltouse a manivela. Abrín a cabeza e quen me curou foi o Dr. Pasarín, primeiro cuns puntos e logo unha pomada. Foi suficiente.

A roupa que poñíamos era a que facía unha costureira que viña a casa. Era roupa de sair; ir a unha festa ou a un enterro. A outra roupa, a que non era de sair, arreglábama a miña nai, e cando rompía, remendábase.

Nas festas, se querías bailar cunha moza, tiñas que pedir baile. Se estaba bailando con outra parella, ó mellor non dicía que sí, ou non quería bailar contigo. Tamén íbase as casas das mozas, petábase na porta e estabas a falar alí con elas.

Nas festas, levábamos fochos e pachucos; unha presa de palla de centeo, apretábase ben toda xunta, amarrada prendía fume. Todo iso para andar polos camiños e os carreiros e chegar á festa".