Semella que os libros hoxe en día non teñen boa prensa. Editoriais e libreiros quéixanse, e non sen razón, de que a xente non le. Dise incluso que os libros non valen nin para os queimar porque os libros arden mal a teor dun dos títulos de Manuel Rivas. Hai un par de semanas lin unha entrevista que lle fixeron ó político andaluz Julio Anguita e nunha das súas respostas facía o seguinte comentario: España é un país que se pon diante dun touro, pero ve un libro e sae correndo... En fin, espero que polo menos vós, benquerido público asistente, que estades a vivir coma min nas periferias da península, non lle deades razón a Anguita e aturedes mansamente aquí uns minutos o noso parolar.
Dada esta situación, pódese dicir que vén sendo case un pequeno milagre a presentación dun libro. Pois ben, o milagre de hoxe débese, en primeiro lugar, ós esforzos e á xenerosidade dun editor e promotor de tantas actividades culturais no noso país como Bieito Ledo (aquí ó meu lado). A el, pois, moitas grazas polo seu taumatúrxico poder. Debémoslle ademais a el algo tan importante nun libro como é o seu título, pois el é o autor do título definitivo Galicia. Raíces e compromiso. Título que lle acae certamente moi ben. Eu en principio pensara noutro: Galicia como herdo e tarefa. Mais era un título que o asemellaba algo de máis a outro dunha publicación de Valentín Paz Andrade que leva como título Galicia como tarea. Quizais (é só un dicir) esa miña primeira e provisional querenza respecto do título Galicia como herdo e tarefa se debese, de maneira subterránea ou subconsciente (claro!), á estreita relación política e humana que tivo dende o ano 1931 un meu tío galeguista, Xosé Manuel Cabada Vázquez, con Paz Andrade pola súa común pertenza ó Grupo Autonomista Galego de Vigo, primeiro, e pouco despois ó Partido Galeguista do que eles foron cofundadores.
Temos ademais aquí connosco a alguén moi importante e ben coñecido por todos, un milagre case poderiamos dicir- da nosa cultura nacional, Xosé Luis Méndez Ferrín. El é o autor dese magnífico Prólogo que con tanta xentileza e xenerosidade, a pesar das súas moitas tarefas, aceptou gustosamente escribir para este libro á proposta do editor. E digo magnífico no senso orixinal latino de agrandar, de facer grande. Porque nese prólogo, que fai de pórtico ó texto do libro, o seu autor enaltece e exalta, dun xeito para min só explicable pola magnanimidade de quen o escribe, a valía e a pertinencia do que o lector atopará logo na lectura do libro. Este fino e intelixente Prólogo é en si mesmo ademais moi esclarecedor para que o lector saiba desde o principio situar axeitadamente o lugar ideolóxico e histórico da temática do libro. Moitas grazas, pois, amigo Xosé Luis. Para min é un inmerecido honor contar cun prólogo así, tanto polo seu contido como por quen o escribiu.
Por outra parte, o artístico e fermoso deseño en viva cor da portada debémosllo ó ben coñecido e por todos admirado pintor Antón Pulido. Quérolle agradecer moito. Moitas grazas. O libro quedou así, grazas a Antón, ben campado, para que lectores ou lectoras por Galicia adiante poidan sacalo a bailar prendidos da súa beleza.
E que podería eu dicirvos sobre o meu propio labor como autor do resto do libro? Pois pouca cousa. Tendo en conta sobre todo que á fin e ó cabo para algúns isto de escribir non leva consigo traballo ningún. Conservo viva aínda na lembranza unha caricatura de hai anos do sabio Mingote que tiven durante moito tempo espetada cun alfinete nun dos andeis onde repousaban os meus libros. Ata que a cor das letras e do debuxo foi esmorecendo. A caricatura viña ser esta. Un escritor amósalle nunha librería o seu recente libro a unha persoa coa que se atopa e dille: Este libro significa o meu labor dun ano. Ó que lle responde con atrevida presteza o seu sisudo interlocutor deste xeito: Pero é que estivo vostede un ano enteiro sen traballar?.
Nestas estamos, pois. Aínda que hai que recoñecer tamén que o que se fai con gusto non cansa tanto coma cando no mesmo traballo se está a desgusto. Certamente, pola miña parte non estiven a desgusto. Para min alomenos o desgusto sería, polo contrario, non poder intentar aclararme sobre algo que interiormente me estaba a remover dende hai tempo. Esta preocupación concentróuseme en min no que constitúe a cerna mesma do tema do libro e que queda condensado nese título: Galicia. Raíces e compromiso.
Pretendín, efectivamente, aclararme en certa medida sobre algo, fondo e intenso, que rebulía no interior de min mesmo, mais que non acababa de se reflectir axeitadamente nin en min nin en boa parte daqueles cos que convivía. Nin no modo de pensar nin nos xeitos de procedermos.
O resultado, dito de maneira sintética, é que estaba ou estabamos vivindo desde esquemas mentais e de comportamento que outros, alleos ós nosos intereses e á nosa propia cultura, inocularan historicamente en nós. Cumpría pois, en consecuencia, desvelar, clarificar, analizar, pór ó descuberto esta situación. E, ademais, de maneira proporcionada ó esquecemento sobre nós mesmos que outros induciran ou provocaran interesadamente en nós. Dito aínda de maneira más concreta. Era necesario que nos contásemos a nós mesmos a nosa propia historia e que deixásemos de nos guiar pola historia que outros argallaron e continúan aínda a argallar, dunha ou doutra forma, para o noso propio consumo.
E cando aquí falo de historia non me refiro só ó que normalmente entendemos por tal cousa, senón sobre todo ós efectos que tal historia e os seus relatos foron producindo en nós, no seo da sociedade galega e dos individuos particulares, e que pesan aínda sobre nós. Trátase do efecto ou resultado ó que en definitiva se refería tamén no fondo Rosalía cando dicía que se sentía estranxeira na súa patria.
Era preciso, pois, pensar e analizar tamén os modos de sermos e procedermos. Aquilo que os antropólogos culturais ou sociais denominan a cultura dun determinado grupo social ou país e que non se identifica sen máis co grao de saberes simplemente técnicos ou científicos dos que un conxunto humano poida dispoñer. Trátase daquela cultura que proporciona cohesión e mutuo entendemento ós que dela participan, que os diferencia dos que participan doutra cultura distinta e que ten a súa manifestación máis evidente na propia lingua.
Deste modo quedan sintetizadas as tres grandes partes nas que se distribúen as análises e as reflexións que estruturan a armazón do libro: Cultura, lingua e país. Evidentemente, non se trata de asuntos mutuamente independentes, pois cada un deles depende dos outros dous e ó mesmo tempo posibilítaos e poténciaos.
En certo modo este escrito, aínda que cun formato excesivo para tales efectos, querería ser en realidade como unha especie de vademécum ou guía práctica para orientármonos os galegos neste complicado mundo noso. Por exemplo, e falando máis concretamente, a historia, máis ou menos violenta sempre, fixo que nacésemos e vivísemos nun país no que, ademais da propia lingua, existise e se movese outra que interfire problematicamente coa nosa, chegando case, pese á súa procedencia foránea, a converter a nosa en lingua marxinada. En boa parte, o maior ou menor uso da propia lingua vén sendo coma un termómetro bastante fiábel da maior ou menor confianza que temos en nós mesmos. Ou -o que é o mesmo- da menor ou maior dependencia respecto daqueles dos que non deberiamos depender se fósemos verdadeiramente conscientes das orixes da nosa situación.
Os percorridos históricos, as anécdotas, as análises, as reflexións, as críticas, etc., por moi sinteticamente que todo iso reciba forma ó longo da exposición escrita, camiñan intencionadamente cara a unha meta concreta. A de acadar conciencia, tanto individual coma social e política, de nós mesmos. Nestes días, nos que abondan análises de diversa orientación sobre a problemática política do nacionalismo, non son poucos os que apuntan de feito a que entre nós se bota en falta aínda unha necesaria conciencia nacionalista. Mais esta non se chega a adquirir se un prefire vivir alleo ó coñecemento de si mesmo e daqueles cos que convive. Aínda que disto, por outra banda, non é sempre un culpábel ou responsábel, pois é esa mesma situación de dependencia a que obstaculiza de mil xeitos calquera pretensión de rebeldía contra as inxustizas do pasado e do presente.
Hai agora case xustamente quince anos, nun breve discurso que leu Xaime Isla Couto na Universidade de Santiago, propuña el textualmente para o noso país estas tres tarefas: Repensar Galicia, proxectar Galicia, facer Galicia. De modo que: pensar ou tomar conciencia e actuar, facer. Algo moi semellante ó que está formulado no título do libro: Galicia. Raíces e compromiso. É dicir, tomar conciencia das propias raíces que dan vida á nosa existencia como galegos e proceder seguidamente en consecuencia, é dicir, comprometernos, compromiso, cun país, cunha cultura, cunha lingua que precisan dos nosos esforzos para a súa conservación e florecemento.
Pola miña parte, non quixen con este libriño senón contribuír, en grao mínimo e á miña cativa maneira, a iso. Moitas grazas a todos pola vosa atenta e benevolente asistencia!
(Palabras de Manuel Cabada na presentación do seu libro "Galicia. Raíces e compromiso).
