A materia do que somos nútrese de víveres e de palabras. Así foi dende o principio dos tempos e así será, porque o ser humano só se entende nese equilibrio entre o perentorio nutricio e a ánima soñadora de historias.
Por tanto, que o universo gastronómico ocupe moi sinalado lugar en gran número de obras literarias de todas as épocas non é senón consecuencia dunha lóxica en maridaxe máis que obvia: nada máis presente nas nosas vidas que a comida, tanto no cuantitativo (calcúlase que ao longo da vida xantamos unhas sesenta mil veces) coma no cualitativo (a transformación dos alimentos naturais en produtos cociñados non só é un fenómeno cultural de primeira orde, senón que o seu refinamento alén do funcional constitúe unha auténtica arte). Por iso, a literatura, ese fabuloso e fascinante espello da vida, non pode deixar de recuncar no alimentario.
Dende o berce mesmo da escrita occidental a comida estivo moi presente. Abonda con lembrar que o pai da literatura gastronómica foi Apicio con De re coquinaria liber decem e que Marcial nos Epigrammatum fala xa dos bos viños de Veyes, das ceas poéticas con leitugas e malvas laxantes, do célebre xamón dos Cerritanos, as pitas de Libia ou as ostras de Lucrino, o mesmo que Petronio no Satyricon, quen ofrece un verdadeiro recital de usos e costumes gastronómicos na moi famosa cea de Trimalción.
Ao longo dos séculos esta presenza mantívose constante e houbo épocas e xentes que fixeron dela unha bandeira. Velaí os goliardos, herdeiros do espírito de Anacreonte nas súas composicións, estudantes disolutos que libaban e libidaban a todas horas. Ou o Gargantúa e Pantagruel de Rabelais, emporio de excesos e paradigma universal da loucura á mesa, gula imposible e herdada que se rebela xa dende a propia nacenza, pois Gargamelle ten o parto de Gargantúa mercé a que llo provoca unha enchenta de callos e Pantagruel é expulsado do ventre de súa nai grazas a que tiran del oito homes que levan un mulo cargado de sal con eles, nove dromedarios inzados de xamóns, sete camelos con anguías e vinte e cinco carretas de porros, allos e cebolas.
Os exemplos de textos doutras épocas nos que a comida foi definitoria poden multiplicarse ata nunca acabar. Non hai
máis que lembrar o Dumas do Grande dictionnaire de cuisine, quen, por certo, confesa que o máis delicioso peixe fresco o comeu en Compostela, que en España se dá o mellor xamón e que de aquí son as ostras polas que devece toda Europa. Ou a Emilia Pardo Bazán escribindo La cocina española moderna e prologando La cocina práctica de Picadillo. Ou a Julio Camba con esa biblia que é La casa de Lúculo o el arte de comer.
¿Como entender en toda a súa fondura a Alicia no país das marabillas sen o té do sombreiro tolo, o unto que repara reloxos e o viño imaxinario? ¿Compréndese acaso Na procura do tempo perdido de Proust sen o saibo da arquifamosa madalena que lle lembra as da tía Leoncia? ¿Podemos ter unha visión verdadeiramente integral de Pessoa sen coñecer como el e os seus heterónimos se nutrían do moito e ben que el comía, das presadas de cigarros que fumaba cada día, do café por cuncas que imbaba e do viño e a augardente vella dos que tanto gustaba polos locais do Chiado? ¿Ten sentido O gran Gatsby sen as festas que Jay ofrecía, cheas de luxos, jazz e manxares como caviar e canapés sen fin nesa orxía perpetua dos happy twenties?
Nos últimos lustros este feliz convivio literario-gastronómico fíxose axial en autoras como Isabel Allende ou Laura Esquivel. A primeira elevounos os sentidos e non só en Afrodita: cuentos, recetas y otros afrodisíacos. A segunda asinou a bestsellerizada Como agua para chocolate. Mais non foron as únicas e, dende entón, moitos seguiron o seu ronsel, como Franz Olivier-Giesbert, Saira Shah, Jonathan Grimwood e tantos outros.
Mais se houbese que sinalar, por remate, un espazo literario no que nos nosos días o bo mantel formase parte do adn da escrita ese sería, a non dubidalo, a novela negra. O saber gastronómico do detective Pepe Carvalho nas obras de Vázquez Montalbán é incontestable. E o mesmo acontece co homenaxeador Montalbán de Camilleri ou as intrigas de Donna Leon.
Cociñando letras á galega
Para falar da arte dos fogóns e da escrita en Galicia ha ser suficiente amentar apenas un nome que nos lembre tan feraz casoiro: Álvaro Cunqueiro, gastrónomo literario onde os haxa, autor dunha copiosa bibliografía sobre o particular que inclúe obras de culto como Teatro venatorio y coquinario gallego, Viaje por los montes y chimeneas de Galicia, La cocina cristiana de Occidente ou A cociña galega. De igual maneira, no seu tempo e antes, son tamén referencias Picadillo, Xosé María Castroviejo e outros. E, nos nosos días, continúan a tradición da novela negra ben cociñada, Domingo Villar e o seu degustador Leo Caldas ou Miguel Anxo Fernández e ese xenuíno ianqui-galego que é Frank Soutelo.
