De pura cerna (60)

Sempre llo inculquei
A Historia, sexa a da Humanidade, a dos pobos, ou a das familias, non ten parénteses coma, por exemplo, unha obra literaria, que esta admíteos, e precísaos, por razóns de tempo e de espazo, para posibilitar certas ópticas, certos encadres, a modo de extractos, conformando uns flashes significativos, dicentes para a masa lectora. Por parte, a Historia, por veces, tómase un repouso, aletárgase unha tempadiña, perde pulo, pero os corazóns non deixan de latexar, indefinidamente, fagocitando as toxinas da etapa precedente, que con iso recóbranse, acugúlanse, recárganse as pilas, rescatando enerxías para un inminente espertar, ou para o aceleramento da etapa seguinte.

O peso da labor civilizadora non está nos caporais, que eses fan unha machada, un despunte, de cando en vez, e a partires diso, ¡a cantaruxar nos loureiros! A consolidación, a fariña levedada, a do pan de cada día, está nos antiheroes, que son precisamente os heroes discretos, os humildes, aqueles que non reciben, ou non aceptan, medallas, por máis que fosen eles os continuos, os imparables, os infatigables, os exemplares...! Despois de todo, é unha sorte que se fale pouco dos antiheroes, xa que, ¡a menos papel, menos árbores caídas en acto de servizo!

No caso concreto de España, pasamos dos Corenta Ladróns aos Cincuenta Ramplóns, nunha transición continua, sen fisuras apreciables, ¡grazas precisamente ao esforzo, á austeridade e ao anonimato deses antiheroes! ¡Arriba España foi o berro de catro fantoches, pero os atlantes, os que a ergueron por sobre dos seus ombros foron os restantes, máis ben o pobo raso, uns desde o interior, e os outros coas remesas daquelas divisas que se lle facturaban ao I.E.M.E., habitualmente, naquelas fichas verdes, de Turismo, que non sempre o era, senón froito da emigración, pero aos empregados da Banca resultáballes máis cómodo cubri-la outra ficha, neglixencia que, sen dicilo, agradecían os gobernantes!

Se alguén o contradí é que non viviu aqueles anos; non os padeceu, ou non tivo un pisco de sensibilidade, ¡fose na urbe ou no rueiro!

¿Así, radicalmente ramplóns, sen paliativos? ¡Pois si, e quedo curto! Claro que no alto estaban os luceiros, os luceiros da laboriosidade, asemade, en simbiose, cos luceiros da cultura, que eses nunca se apagan, sexa de día ou de noite, con guerra ou sen ela. ¡Para mostra, un botón; e para botón, calquera destes do clan da nosa Herminia! ¿Pero, os Cincuenta, todos, ano por ano? Falemos deles, aínda que sexa en etiquetas, que ás veces non se ten outro xiz para mellor perfilar:

Mediocridade creativa na industria; un comercio exterior tutelado, fomentado, desgravado, pero aínda así, negativo; comercio interior minifundista, ¡de feira medieval! En síntese: ¡auto-auto-auto! Auto produción, inventando chapuzas chapuceiras, como aquilo tan elocuente da bencina obtida das toxeiras, que seica lla ofreceron a don Francisco, ¡e din que o creu! ¡Deus, en qué mans estivemos! Autoconsumo..., consumindo os chourizos das reses enfermas, que eran as únicas que vendían os paisanos para o consumo externo; ¡ou case! E quen diga chourizos, por aquilo de que as tripas teñen conta do que se lles mete, pois escondido, ou conservado, queda; tamén se pode mencionar o affaire do metílico, a la rexenerada, o caucho rexenerado, o aceite rexenerado... ¡Todo reconvertido, menos o país! Auto compracencia, en definitiva, presumindo dunha España diferente, cando de feito xa estabamos camiño de volver a ser europeos..., ¡vía emigración!

¿Que ten que ver todo isto, esta pequena digresión, coa Herminia, unha muller dunha peza, unha muller con ideas, dentro e fóra da botica, dentro e fóra da cociña? ¡Unha muller que lía periódicos, ademais das receitas, anticipada en varias décadas ao seu tempo real! Moito, de todo, que precisamente esas persoas aparentemente miúdas, pero cultas, cultivadas, esa especie de antiheroes, que saben e se esforzan por saber, aínda que sen presunción algunha; que emanan perfección cos seus aromas de modestia; que falan dos grandes temas con verbas sinxelas... Eses tales, esas tales, homes e mulleres, son os verdadeiros próceres sociais, os de maior efecto rexenerativo dese entorno que os observa, que os escoita, e que, por veces, incluso os segue, pero disimulando, ou ata depreciándoos, ¡son a fonte, a inspiración, a elevación do chanzo seguinte!

Basta pondera-la nobreza e maila elegancia do seu discorrer nunha etapa de tanta fatuidade, en tódolos estamentos, para apreciar os quilates da personalidade influínte, desbordante, suxestiva, desta luguesa. Con porlóns da efectividade da nosa Herminia, o mundo, a civilización, xira, evoluciona sen chirlos, con eficacia, nun servizo colectivo, construtivo, progresista.

Despois de concederlle un repouso á súa intimidade, naquela España vulgar e chocalleira, que neses cualificativos estabamos, persistiamos, tan somnolenta en definitiva, dos Cincuenta...., visitemos, outra vez, con un enésimo flash, se vos prace, ás dúas comadres, aqueles dous exemplares, aqueles polos da especie humana, tan diferentes en tantas cousas a pesares de proceder do mesmo rueiro e dun mesmo tronco familiar, pero particularmente atraídas e perfectamente equilibradas pola tolerancia, pola comprensión e pola bondade recíprocas, que niso, e só niso, descansan as convivencias perfectas, ¡sexan ou non sexan perfectos os conviventes!

-...

-¿Que, qué hai de novo, Herminia? ¡Véxote sufocada! ¿Estás ben?

-¡Muller, algo si; tantos sobresaltos que tivemos daquela con que se casaba, ou non casaba, e agora, cando menos o esperabamos..., decidiuse!

-¿Logo, esa carta que estás sacando do bolso..., é da nosa Neviñas? ¿Cásase? ¿De verdade?

-Si, Neves; acabo de recibila e faltoume tempo para vir falar contigo. ¡Xa sabes, compartimos unha filla, unha filla moi amada, polas dúas!

-Pois a nós débemos carta. Veño observando dun tempo a esta parte, que che escribe máis a ti... ¡Oes, coma se tivese un sexto sentido, como se algo, aló dentro, lle dixese que ti es a nai, a verdadeira! ¿Non será iso que chaman tele-non-sei-qué?

-Dise, telepatía, pero non irás celarte, a estas alturas, ¿ou si, curmanciña?

-¿Celarme, eu? ¡Bendito sexa Deus! ¡Ai muller, ben sabes que sempre lle inculquei que che quixese moito, e que fose agradecida con súa madriña!

-Ben o sei, que esa é outra débeda, impagable, que teño contigo, convosco, con ámbolos dous. Pero con ese carácter tan recio da Neviñas tamén é certo que se non saíse dela, os consellos e mailo noso exemplo servirían de pouco. Teño matinado se non será certo iso que chaman a voz do sangue, pois nos últimos anos tivo comigo atencións e afectos propios dunha filla. Tan cariñosas foron as súas cartas desde que está en París, que as conservo, absolutamente todas, nun bargueño; ¡coma o mellor dos tesouros!

-¡Pois, parabéns! E como di un cura deses dos Xerónimos, ... que de corazón lo deseo, para mi y para vosotros! Mira se é egoísta, que se pon diante, pero o meu corazón, que ti ben o sabes, sempre tivo por diante a túa filla, que eu non sei latín, pero niso gáñolle ao cura!

-Neves, é unha bobada, unha anécdota, que nin vén ao caso, pero voucha contar: Daquela, en Marianao, querendo exemplificar non sei en qué, que alí todo exemplo era pouco, o párroco referiuse a unha pasaxe evanxélica, e de corolario,... “Dixo Cristo, e en parte tiña razón...” Na primeira oportunidade, que niso gáñannos os protestantes, que eles, nos seus cultos, poden contradicirlle ao seu pastor, díxenlle eu, un tanto sobresaínte, dándome de ilustrada, que na doutrina de Cristo non había partes, e non vexas ti cánto mo agradeceu, que nin se decatara daquela contradición involuntaria. Un modismo mal empregado, ¡simplemente iso! Sempre hai que ter conta do que se di, e tamén de cómo se diga. No meu caso, de tanto facer comedia pola forza das circunstancias, afíxenme a falar paseniño, como facemos os galegos tímidos, ¡que seica somos así, case todos! Desta maneira teño máis tempo para remoer no que vou dicindo... ¡Non me dá mal resultado, afellas que non!

Demasiado alto para que o acadase súa curmá. O que lle dixo foi:

-Diso que me dicías, Herminia: ¿así que as artistas tamén casan? ¡Xa a dabamos por perdida! Pero non será tan bo partido como foi aquel Arturo... ¿Por certo, volviches a saber del?

-¿Non cho dixen? Se non o mencionei, que cho conto todo, é que perdo memoria.

-¿Dicirme, qué? –Inquiriu Neves. –Lémbrate que somos comadres...

-Pois que Arturiño xa é Capitán, ¡Capitán Médico! Está destinado en Sidi Ifni... ¡Para que vexas qué pequeno é este mundo, e como se enguedellan as cousas! O que non podo ensinarche é a carta do Toño, que a rompín, de contado, para que non ma visen na casa, Rodrigo ou José Antonio, que eses len canto atopan por onde pasan...

-¿Toño? ¿Escribiuche aquel Toño...? Non volvín a saber nada dese home desde aquela que fomos ti e mais eu ao enterro de túa nai, da tía Silvina, que en paz estea. A verdade é que non souben del porque non quero preguntar aos que coñecemos de por aló; e como a xente percibe que algo raro houbo contigo, que xa te daban por noiva daquel rapaz, pois iso, que ninguén me conta, nin eu pregunto. A min, directamente, non me fixo mal ningún, pero, contigo, daquela, foi un porco, que nin agardou polas túas explicacións...!

-Muller, agora véxoo de forma diferente, co pouso dos anos; e matino que fun, sen querer, senón ao contrario, bastante cruel co meu rapaz. Pensa que Toño era unha natureza pura, cun instinto machista tamén puro, propio dos costumes e do illamento daquelas montañas onde á muller se lle deixaba mangonear, facer e desfacer, ¡con tal de que non deshonrase ao seu home! Unha contradición entre o machismo e mailo matriarcado, que ámbalas dúas desviacións coexistían, nin sei ben cómo, pero estou segura de que as había!

-¡Herminia, ti sempre cos teus escrúpulos de conciencia! Non o deshonrabas, non, en absoluto, que o ías facer un señor, unha especie de marido da mestra, coa túa compañía e cos teus cartos. ¡Case nada, unha millonaria, das poucas que había daquela, en todo España!

-Tampouco é así, miña Neves, que na súa intimidade, no seu amor propio, si que o deshonraba. Un home tan compacto, tan cerrado, non podía venderse por canto tiña eu, gañado dun xeito misterioso para máis complicación, aínda que ninguén da bisbarra llo soubese. A miña matinación é esta: Toño víame nunha poza daquelas da Serra, penso que en tódalas pozas, ano tras ano, invariablemente. A miña imaxe éralle indeleble, bonita e pura, coma no mellor espello, coma nunha infancia permanente. Pero eu mesma tiven a segunda gran torpeza da miña vida, que a primeira foi por confiarme, por confiar nas miñas forzas; e na segunda, condeneime por desconfiar de min mesma, de non dar a altura honrosa que eu me esixía, tanto ou máis có propio Toño. Con iso, coa miña propia confesión, pisei aquela poza, eu mesma, diante do meu rapaz, nun intre no que estaba emborrachándose coa luz dos meus ollos. Metín a pata, a miña, naquel cristal do xeo...; e por iso, con aquela torpe sinceridade, Toño viu, de pronto, o lodo dos meus ollos, a auga turbia da pociña; ¡todo á vez! Entón, naquel intre fatídico, afundíusenos o cariño, ¡na propia fondura do meu lodo!

-Muller, de mirado así..., non che sei, que xa é demasiada filosofía para min, pero, ¡nin que foses unha monxa! Sen embargo, cos cartos que tiña ao seu nome foiche completamente legal, que chos devolveu todos, ¿non si?

-Si, todos; incluso os réditos. ¿Non te lembras que merquei un cheque nominativo para retornarlle algún diñeiro, e que lle escribín, aquí mesmo, desde a túa casa, dicíndolle que aquela cantidade, aqueles xuros, eran seus, que os considerase unha comisión, simple e merecida, por haberme administrado, por haberme representado, e todo iso?

-¡Diso do cheque, agora que o dis...! ¿Ves como tamén vou perdendo memoria? Xa choveu por nós, miña comadre; tantos anos...!

Neves volveu a chorar, emocionada por tanta morriña, “¡tantos anos...!” Como dixo a nosa Rosalía, coa súa percepción tan sensible e tan perfecta: ¡Lonxe da casiña, lonxe do lar...!

-Toño quedouse, por fin, con aquel cheque, e cobrouno, por suposto, -seguiu comentando Herminia, -pero penso que o fixo unicamente pola miña insistencia naquela carta, que despois diso, cando me fixo aquelas contas dos gastos do enterro e dos funerais de miña nai, que en paz estea, volveu ás andadas, que ben lle tiven que insistir para que mos cobrase, pero el mantívose na súa palabra de que con aqueles réditos xa tiña recibido de máis, e incluso para o enterro, panteón, misas... ¡Un cabaleiro rural, máis fidalgo cós fidalgos, que non chos hai deses aquí en Madrid, por moito amidón que gasten!

Neves, con aquel tic tan galego de collerse as mans no seu regazo, por sobre do mantelo:

-De todo iso non sei que che diga, que ti dáslle un mérito excesivo..., ¡pois aló dentro, nese peito, algo de cariño che queda! ¿Eh, pícara?

-O fillo do Toño tampouco é mal rapaz...; ¡non mo pareceu! –Desviou Herminia.

-¿E ti, cómo o sabes? ¡Non me digas que se atreveu ese Toño a mandarlle ao fillo que te viñese ver, á túa casa...!

-¡Pois si, para pedirme un favor! Verás cómo foi: Un día, de mañá cedo, fará un mes, mesmo ao saír do baño, díxome a doncela que no vestíbulo estaba un soldado que me traía un paquete, e que non quería soltalo da man porque dicía que era fillo dun tal Toño, e que tiña que falar comigo, ¡en persoa! Quedei voada; e menos mal que José Antonio xa ía na Facultade, e seu pai acababa de marcharse para abri-la farmacia. Éche un mocetón, un tipazo; ¡as vitaminas e mailo exercicio da labranza! Con algo de cotra da aldea, que deducín que lle foi a máis, pois aló en África, entre o sol e mailo po do campamento, estes rapaces esturrúxanse de mala maneira, que ata se lles endurece a pel.

O caso foi que despois da instrución fixéronlles un recoñecemento; coido que sería por se colleran lesións no campamento, ou enfermidades co cambio de clima, mouras con venéreas, e todo iso. Daquela, o capitán médico, ao apuntar non sei qué na ficha do soldadiño, viulle que era natural de Castroverde, así que lle mandou poñerse ao final da rea. Despois díxolle que non se preocupase, que estaba forte coma un buxo, pero que quería falarlle porque lle fixera graza que fose natural dese sitio. O médico seguiu dicíndolle que tivera unha noiva da que seus pais eran dese Castroverde, cousa que Arturo non lembra con exactitude, pois Nicasio ben que repite, a todas horas, que é de Pol. Lembrábase dos vosos apelidos, iso si, ¡perfectamente!

-¡Eh, oes, iso lévame á outra cousa, á nosa: é que se lle acorda Neviñas...! ¿Seguirá solteiro?

-Si, que tamén mo dixo. ¿Pero ti, para qué queres sabelo? ¡Neves, que te vexo vir!

-É que, nese caso, podemos mandarlle a dicir que Neviñas se vai casar, agora si. Daquela, ao saber iso, igual lle escribe el, a tempo, que así volven a saber un do outro! ¿Déixasme...?

Herminia, máis prudente, nin precisou meditalo:

-¡Non, muller, que non me parece cousa! Acórdate do meu caso co Toño: ¡a auga pasada xa non move os muíños! Se eles, se eses rapaces, quixesen desanda-lo seu camiño, nestes anos tempo tiveron, que as ocasións fabrícanse.

-¡Así Deus me salve que son capaz de facerlle unha visita a don César Arnáldez, no seu Ministerio, coma quen que quero arranxar algún documento de Cuba, un pasaporte ou así, para volver aló! ¡Calquera cousa...! ¡Mellor partido có Arturo non vai ser ningún francés que se case coa nosa Neviñas!

-¡Éche ruso, un ruso branco! –Informouna Herminia.

-¿Ruso? ¡Oh! ¿Que dis? ¡Ai Santa Petronila, que pouco ma gardaches, e eu, rezándoche sen parar...!

-Neves, si que cha gardou, que en estado non está...! A voda será cando nós digamos, cando teñamos os papeis para ir a París.

-¿A París, a Francia? ¿E logo, non veñen aquí, para casar nos Xerónimos, que é a nosa Parroquia, ben elegante por certo?

-Miña Neves, non quixera darche máis detalles do que me di pois o propio é que o saibades vosoutros, directamente da Neviñas; ¡ou sexa, da propia Aída du Mont Cupeiro! ¿Xa esqueciches que a túa filla ten un nome artístico, ben axeitado por certo?

-Para min e para ti, bromas á parte, sempre será Neviñas, por famosa que se volva con iso do Aída, que non creo que sexa para tanto pois nos periódicos de Madrid, neses que le Nicasio, nunca me dixo que se falase dela.

-Agora hai moitas artistas; e logo que nos teatros non é coma no cine, que se ela traballase no cine veríanse aquí as películas onde actuase. ¡Ti nunca quixeches que fósemos a Francia, para ve-la representar!

-Herminiña, iso é verdade, e nin sei se fixen ben ou mal..., ¡pero esas cousas das artistas, tan escasas de roupa, con tan pouca vergoña, danme repelo! E logo que se cadrase de que non a aplaudisen nese día, ou mesmo que tivese pouca xente, íame dar pena... ¡Unha nai, así sexa postiza, sempre quere trunfos nas cartas dos fillos!

-Muller, tampouco hai que ser así, que eu tropecei, e incluso caín en estado, e mais non fun artista, nin parecido, que se en algo a son, é en aparentar que só teño un fillo. ¡Nada me custa tanto esforzo como dicir que só teño un, José Antonio, cando me preguntan pola familia!

-¡Muller, sempre estás con iso, que xa me fartan os teus remorsos! Oes, volvendo ao caso do Toño: ¿Como se chama ese rapaz? –Neves, sempre preguntona, tanto en Madrid coma en Cuba.

-Estevo, Estevo Polín. A nai del foi da Meda...; ¡xa sabes!

-Si, iso oírao. E ademais, ben a vin no enterro de túa nai. Non é fea, pero, ao teu lado...!

-Neves, non insistas. Eu non era virxe, así que Toño, polo menos niso, algo gañou, ¡ou podía gañar!

-Empezaches por dicirme que ese tal Estevo coñeceu ao Arturo en África...; ¡e non sei máis!

-Concretamente en Sidi Ifni. Seica lle dixo que estivo a punto de emparentar convosco, cunha xente oriúnda do seu Castroverde, pero que Neviñas, daquela, era moi altiva, e que lle dera cabazas, ¡a pesares da liñaxe dos Arnáldez, con escudo e todo! Preguntoulle se as mozas de por aló eran todas así de guapas e de altivas; ¡bromas desas!

-En bo apuro metería ao rapaz, meu pobre, ¡que talmente se quedaría cortado! –Opinou Neves, doéndose daquel fillo do Toño.

-Non creo, que ese Estevo vese paleto, por suposto, pero intelixente; debeulle caer en graza pois colleuno de asistente; ¡e concedeulle un mes de permiso, daquela mesmo!

-¿E logo, por qué che escribiu ese Toño, se xa ten enchufe...? ¡Ganas de marea-la perdiz, supoño! Mira, eses pailáns, o que quixeron foi mete-los fociños na túa casa, ¡saber de ti!

-¿Muller, non coñeces cómo son os nosos paisanos? Acórdate que despois de ata-los sacos na albarda cinchaban outra vez, e dábanlle catro lazadas, en cruz, aos elos do aparello. ¡Neste caso, igual! Mandáronme, de reata, para aperta-lo encargo, dous queixos, unha restra de chourizos e tamén unha botella desa augardente de Portomarín, que por certo héivola traer, e ímola tomando aquí, que Rodrigo díxome que nin a probase, que pode ter sobredose de metílico, pero eu sei que Toño non ma mandaba se non fose de confianza, da mesma que tomen eles. O soldadiño presentouse pouco menos que a espertarme, xa digo, coa carta e co paquete, que non tiven máis remedio que poñerlle dúas letras ao seu flamante capitán. ¡Non vexas en qué apuro me vin con esas cartas!

-¿Que lle puxeches...? –Neves, rabiando de curiosidade.

-Pois, figúrate, camelo puro; ¡co pouco que me gustan eses cumprimentos! Que lle agradecía as atencións que tivera co Estevo, que me aledaba do seu ascenso, que tanto vosoutros coma eu mesma gardamos boas lembranzas dos tempos en que se relacionou coa miña afillada...; ¡cousas polo estilo, o que se di, palla en albarda!

-O que lle vai chocar ao Arturo é que a carta sexa túa... –Matinou Neves, sempre preocupadas, as dúas, polas coartadas, polos disimulos, daquel secreto sacrosanto.

-¡Xa o pensei! Pero como ese rapaz me dixera que tamén lle falara da madriña da que fora súa noiva, e seica lle dixo que eu era unha señora de exquisita educación, moi agradable... ¡Tal e como cho digo! Con todo iso gañoume pola vaidade, e daquela decidinme a escribir, eu mesma, esa carta de..., digamos de recomendación, ou máis ben, de agradecemento.

-¡Sendo así non hai perigo de que sospeite...! ¿Sabes, Herminia? ¡O Toño foiche un atrevido de carajo, que eles non tiñan por qué saber se as relacións dos rapaces acabaran ben ou mal!

-Parece mentira que ti, Neves, digas iso, que ben sabes o que se fai por un fillo, ¡aínda que mesmo se teña a medias, como é o noso caso!

-¡Muller, si, que con esa razón tápasme a boca!

-Neves, a todo isto, ¿por qué non baixas un momentiño ao portal, a ver se pasou ese carteiro? ¡Así vemos qué vos pon na vosa carta! Ou mellor, non, non vaias agora, que prefiro volver mañá, que así non te entreteño, e xa levamos un bo lerio; ademais diso, teño que ir á Cruz Roja...

-¿Que, qué é iso da Cruz Roja? ¡Agora só hai rojos..., en Rusia!

-Neves, esa pregunta non a fagas diante doutras persoas, que daquela quedas mal. A Cruz Roja é unha institución benéfica internacional, séxase, sen fronteiras, coa sede central en Xenebra. É apolítica, e realiza funcións humanitarias, maiormente de axuda sanitaria, localización de desaparecidos nas guerras; ¡cousas desas! Vou dúas horas diarias, máis ou menos, desde fai tres semanas.

-¡Tamén é avaricia..., coa riqueza que tedes! ¡Ai, muller, non me parece propio de ti!

-¡Neves, que non é por aí; que lles traballo gratis! ¿Enténde-la cousa? Son o que se di unha Dama Colaboradora, e teño a encomenda de traducir cartas, documentos, prospectos...; ¡cousas desas! Naturalmente do inglés, ou poñelas en inglés. Un médico, dos de alí oíume na farmacia explicándolle un tratamento a un turista, e daquela pediume esa achega graciable. Curmanciña, despois de atendidos os meus, si que sería avaricia non axudarlle á Humanidade, como facemos na Cruz Roja, sen importarnos credos nin razas. ¡Ti non me queres ben, pois co teu pragmatismo tan esaxerado lévasme a que me presente diante de San Pedro coas mans baleiras!

-¡Se o dis de broma, pase! Estame ben empregado por discutir con quen sabe máis cá min, que nunca aprenderei a calar, e iso que sempre desbaratas as miñas simplezas.

Herminia deulle unha aperta fraternal, acalándolle aquelas suspicacias:

-Non son simplezas, miña Neves, senón outros modos, outros xeitos de entende-las cousas. Lémbrate que Marta e María eran diferentes, pero as dúas agradaban ao Señor.

-Vaite logo, que xa me deches unha carda; vaite a esa cousa, pero trata de volver por aquí, a miúdo... Mellor cando estea Nicasio, para seguir falando desa voda, dunha filla que ten dúas nais, ¡que non é o mesmo que unha nai con dúas fillas!

-¡Conta con iso! ¡Adeus, Neves!

-¡Oes; para un momentiño! Agora que me lembro..., Herminia...

-¿Si?

-Do Manuel, dese neura que tes por padrasto, ¿que che dixo ese rapaz, o Estevo? ¡Desde que morreu túa nai, coma se o tragase a terra! Ti fixeches as paces con el, pero o túzaro..., ¡se te vin, adeus!

-¡Ah; perdoa, muller; esquecíaseme! Polo Manuel teremos que encargar unha misa; ¡outra, por outro pillo! Diso, ao pícaro do Estevo custoulle explicarse, ¡porque lles morreu na casa, no inverno, dunha pulmonía dobre, que seica a colleu indo e vindo da taberna, a cotío, chovese ou nevase, que de viúvo volveu a recaer! Quedaron de herdeiros seus, universais que se di, que esa é seguramente a razón cazurra de que non me comunicasen o seu falecemento. ¡Xa sabes a teoría do Toño: os pecados, se se fan, cálanse! Pero non llo tomei a mal, que algún castigo merezo de parte do Toño; e logo que canto deixase, na casa do Toño todo irá ben. Mira, para cerra-lo palleiro, incluso se me está ocorrendo que lles vou facer unha cesión do que herdei eu, alí, no lugar, tanto de miña nai como da tía Queta: aquelas terras, a casiña..., para que xunten aquelas fincas e retiren os valados, pois aló non che volvo, nin de corpo presente, que quero que me enterren no da Almudena, para que me levedes flores, que ben sabes que eu, sen un ramiño cerca de min, non sei vivir..., ¡nin de morta!

-¿Herminia, sabes unha cousa? Garda esa botella da augardente, esa que che trouxo o rapaz, que é unha boa menciña, ¡experimentada! Mira cantos anos durou aquel Manuel, que se mollaba por fóra con auga fría e por dentro coa augardente; ¡canto non resistiu!

-Foiche cousa da Providencia, que precisaba purgar moito, tanto que me acomplexou de cativa, que se cadra por iso o tiveron aquí abaixo tantos anos, naquelas molleiras da serra, ¡para amolentalo!

Non obstante aqueles pousos da antiga xenreira, na seguinte reunión rezáronlle un rosario ao Manuel de Maxide, con toda devoción, sen rancores, pois así eran de nobres e de cernudas aquelas heroicas mulleres, que tamén hai heroicidade no deber cotián, ¡se se fai ben feito, se se practica con amor!
.../...