Ben querido, Don José, queira Dios, na súa infinita misericordia e tendo en conta os seus merecementos, que ó recibo da presente se encontre vostede absolutamente ben de todo, quedando eu, sólo un regular, pero tamén a Dios gracias, xa que podía ser peor.
Escríbolle no noso idioma da nación chairega e no de Ramón Lamote de Paco Martín, mestre de chairego, pra dicir que sentín non estar na homenaxe que con motivo dos vinte anos do seu pasamento organizou o Ateneo Galeguista de Lugo, ó que felicito de corazón. Non lle vou dar razós publicamente de por que non asistín; pero ben sei que vostede, pola súa bondá, picardía e xenerosidá, desculpará a ausencia deste tamén fillo do seu Concello de Castro de Rei. Ben sabe Dios que non me esquencín de vostede nin ese día nin muitos outros ó largo destes vinte anos.
Como podería esquencerse aquel que sendo neno achegaba a orella ó erradio pra escuitar millor os seus refráns galegos, os seus consellos prós labregos e non labregos e as súas paroladas que remataban sempre co consabido: Bon proveito, amiguiños?
Nunca llo dixen, porque nas veces que falamos máis adiante, menos das que eu agora quixera, o tempo non fundía nada cabo de vostede; pero, sin preténdelo, ou pretendéndoo, quen sabe?, fíxome querer esta lingua, a máis nosa, coa que nos aleitaron.
Verá como foi o conto: Sin conocelo admirábao e queríao. Todos os da casa e os veciños o queríamos, por eso repondíamos ó seu: Bon proveito
con un: Igualmente, e como saberá que estamos comendo?. Cando, máis adiante, intentaron facerme crer, por imperativo legal coma en todos os centros de ensino eclesiásticos, civís e xa non digamos militares, que o galego era unha lingua despreciable en comparanza co castellano, eu pensaba pra min: E logo, como a fala don José Trapero, que da gloria oílo? E como o escuita tanta xente con tantísima atención?
Non falta quen o acuse, como a Filgueira ou a Cunqueiro de compangar con réxime porque tamén usaron o castelllano. Agora doume conta de por que vostede mesturaba. Tamén por imperativo legal e por agudeza mental, xa que, se falase sólo galego naqueles tempos, o mismo lle tapaban a boca de vez. Aínda hoxe non estaría libre, por eso do bilingüismo imperante, impertinente e rasposeiramente asoballante.
Nos meu anos no Seminario de Mondoñedo soupen que tamén vostede estivera por alí, e que acabara toda a carreira de cura, pero non chegaron a ordenalo, porque parece que aínda lle gustaban ben as mulleres, e con esto, Dios me aparte de telo por mullereiro. Deso nada!; pero algo pillabán debía ser, que unha vez escuiteille dicir nos claustros do mismo seminario, por unas rapaciñas que lle deron uns bicos: Estas son as fillas das mais que amei tanto e que me bican agora como se bica a un santo.
Dicíao con un candor que non deixaba lugar a pensar mal nin a que se lle pasen pola cabeza infidelidades tan de moda, daquela nas películas e agora na vida, pra estar ó día con bandeira de progresismo.
Pouquiño e pouco e medio a escondidas fun sabendo que alí no seminario se codeara con José Crecente Vega, con Aquilino Iglesia Alvariño e con outros poetas chairegos e non chairegos e entón entráronme ganas de parecerme a vostede no uso do galego e en escribir algo na lingua da santiña, Rosalía. No asunto de gustar as mulleres non me esforcei en imitalo, por imperativo legal, aínda que, sendo sincero, pra ser cura non é rigorosamente obrigatorio ser pampo. A ver se me dou aclarado; quero dicir que non é o mismo gustar ca probar, porque tamén me gustaría ser piloto, pero non teño avión pra probar e facer prácticas.
Cando puiden comenzar a tratalo, ademais de agasallarme co agarimoso: Meu ruliño que duraría pra sempre, (como recordou Xulio Xiz, cando intervíu na homenaxe do día 1 xuntamente con José de Cora), foi poñendo nas miñas maus Codeseira de Crecente Vega, e Triángulo Isósceles e El Alba del Quchemarín de seu primo Francisco Vega Ceide, alias Francisco de Feintosa, advertíndome de que eses dous libros eran coma un tesouro, xa que o seu autor, tamén de Castro de Rei, tiña tanta categoría coma Lorca. E digo eu, con Ricardo Polín, o estudoso da súa obra case completa:
-Tanta ou máis!- Pra min máis, sin despreciar a nadie.
Non quero cansar ós lectores relatando paso a paso a nosa relación, que pouco poderá importarlles. Tampouco quero entretelo a vostede que xa estará de volta destas cousas; pero é que a min fáilleme ben escribirlle, sabe? É coma estar falando con vostede e sentilo máis preto; ademais así podo presumir diante dos lectores de amigo importante que pasou pola vida suavemente.
Pero, xa posto, non podo resistirme a contarlle que no seu funeral cabreeime. Non foi polo pasamento, non; que xa me dixera vostede, dando un paseo pola que daquela era Praza de España e agora de Bruxelas, que lle tardaba por irse, porque non podía coa soledá da casa despois de morrerlle a súa xeitosiña muller e ademais porque xa case non tiña quen falase con vostede, debido a que todos os seus amigos, máis ou menos da súa edá, xa finaran. O enfado foi, (non sei se o diga ou non o diga), porque oficiou a Misa de Honras un gran predicador de Lugo, que en paz descanse tamén, todo nun castellano mui pulcro e grandilocuente, pero, por non haber en galego, nin houbo o: Podedes ir en paz, que ven sendo o equivalente ó seu Bon proveito, amiguiños. Pouca honra lle puido facer en lingua allea a quen foi numerario da Real Academia Galega; aspecto este que mui a miúdo se esquence, como se esquence tamén que o Concello de Castro de Rei o nomeou Fillo Predilecto.
Despois, no cementerio de Duarría volvín a coller outro rebote, porque non vin ningunha representación de ningún organismo, institución ou empresa que terían muito por que estar.
Se cadra non os vin e estiveron, pero xuro que mirar, mirei ben e aínda houbo máis que repararon no asunto. Por conversaciós que temos tido, a vostede préceme que non lle estrañaron muito esas ausencias, porque vostede, ó son do caladiño, tamén era bon sicólogo e non reparaba en pequeneces.
Acabo dicíndolle que a familia Pelúdez sigue vindo ó San Froilán, pero nin as festas e feiras nin esta familia son o que foron. Ás feiras xa non veñen castellanos mecar mulas, senón subsaharianos vender bolsos de marcas pirateadas pra señoras que debido á crise e ó cambio climático viñeron a menos, pero que queren aparentar que aínda siguen empoleiradas. E Pelúdez parece que cos anos perdeu chispa, filosofía e retranca.
Cambiáronlle muito as cousas nestes vinte anos, Don José! Vinte anos xa! Quen o diría?
Agora os Pelúdeces supoño que farán o traballo case todo por mau de rumanos, a non ser que vivan todos á conta do subsidio dos vellos, como fan, ou teñen que facer, muitos outros labregos, porque mirei o periódico tódolos días e paréceme que mentres duraron as festas non foron un sólo día reparar a explotación á hora de muxir. Hai xa ben anos escoiteille dicir ó Pelúdez vello, ou se ría a vostede? que o de chamarlle explotación era polo explotados que estiveron sempre os labregos. Aínda me falta saber se o Peludeciño estivo na tractorada ou se quedou fregándolle as pernas á Vanesa, ou dándolle o peito a un dos pequenos, porque agora coa conta da igualdá de xénero, non se diferencia facilmente o dril da pana, lo menos mentres non saen do armario.
Ata por aí calquera día, Don José, e muitas gracias por todo. Déalles salúdos especialmente a Roberto Michelena de Mondoñedo e a Paquiño da Fientosa, e dígalle, se fai o favor, a Paco que andamos mirando a ver se podemos facernos con algo dos seus restos que deben estar aló por Aravaca de Madrid, onde lle segaron a vida uns mal nacidos, botándolle a culpa á guerra, cando sólo tiña 24 anos. Dígalle que o próximo 18, día das San Lucas, salimos pra aló a ver se damos sabido algo máis.
Mándolles unha boa aperta pra cada un dos tres en forma de Ave María e Salve.
P.D. Xa se me esquencía, Don José. O 17 deste mes, facémoslle unha homenaxe antigos alumnos ó Seminario de Mondoñedo. Contamos tamén con vostede, a ver se non falta.
