De pura cerna (51)

¡Saúde, Camarada!
Tan ben lle foron as cousas a Herminia con aquel pasaporte cubano de infausta obtención, e de tan oportunas renovacións, que aos vinte días xa estaba en Madrid, contemplando a protección que lle puxeran á Cibeles, enfaixada en sacos térreos para protexela das bombas nacionais. Foi o único alto, a única detención que se permitiu desde que se apeou daquel tren inverosímil que a levara, dando tombos, de estación en estación, con paradas irregulares, transbordos inusuais, e todo luxo de complicacións propias daquela guerra anacrónica; marroquí, lle chamaba Herminia.

No calendario, marzo, 14, de 1937. Nos periódicos do día, a designación do xeneral Rojo como Xefe de Estado Maior da República. Alí, na Estación das Delicias, ¡de delicias, nada! Outra partida de sacos terreos, e canóns antiaéreos. A vendedora dos periódicos, tomando a Herminia por estranxeira, sentiuse comunicativa: ¡Aínda imos gaña-la guerra, que temos a Miaja e a Rojo, dous pesos pesados, que para si os quixese ese galego...! Herminia contestoulle, simplemente, Of course!, e a velliña quedouse tan feliz, coidando que medio mundo, polo menos medio mundo, estaba con eles, coa República. O que ignoraba aquela vendedora, a pesares de tanto periódico que lle pasaba polas mans, era que ese medio mundo cobráballe á República, ¡en ouro! A Franco, o outro medio, cobráballe en débeda adiada, ¡en hipoteca política! Así que o país endebedábase por partida dobre naquel desafogue salvaxe, naquel turrar de carneiros, das dúas Españas.

¿Non lles chegaría coas corridas de touros?, matinaba Herminia, contemplando aquel parapeto da Cibeles cazadora, desde a mesma parada daquel tranvía que seguía rodando de milagre, cos carrís descarnados do seu habitual asentamento, todo ao aire, que se vían barricadas de lastras por todas partes, cornixas de edificios que baixaran á beirarrúa cansadas de lucir nas fronteiras de medio Madrid; sucidade, carros da Intendencia tirados por mulas esfameadas, que as houbesen depreciado os propios tratantes, e incluso os xitanos, un ano antes. Desfeita total...; ¡e iso que estaba empezando a guerra! Tivo que desandar parte do traxecto porque non lle parou aquel tranvía esmendrellado, desconxuntado, ata despois do Banco de España, xa chegados á porta de Alcalá. ¿Por qué? ¿Acaso por se soltaba lastre un bombardeiro alemán que sobrevoaba a zona a tal intre? ¡Pero debía estar fotografando, que metralla non lanzou, ou a deixara noutro lugar!

Chamou á porta da Neves, no Paseo do Prado, suavemente, cos cotelos, pero case o puido facer co corazón, de tan forte que lle latía naquel intre:
...
-¡¿Herminia?! ¡¡Ai, Deus, a miña Herminia!! ¿Pero, es ti? ¡Deus, qué milagre, qué sorpresa, qué incrible sorpresa! ¿Como puideches pasar...?

-¡Chist! Baixa a voz, que nos poden oír; os de arriba ou os de abaixo! Veño de Inglaterra..., vía..., ¡nin che sei dicir! En barco ata Valencia; e desde alí, en tren, un tren fantasmal, noctámbulo, que tan pronto nos levaba ao Norte coma ao Sur; pero por fin cheguei ao Centro deste manicomio, esta España que se volveu tola. ¿Pero, a nena, a miña nena; onde a tes, que non sae? ¿Está ben?

-¡Tranquila, muller, serénate, que está do mellor..., tal e como andan as cousas, que temos escaseza de todo! ¡Iso á parte dos tiros, dos paseos, das checas...! Está aí, nese cuarto onde estuda, no de sempre. ¡Non, espera, non entres, que non está soa! Agora está dando clases...; ¡figúrate, de ruso! Vén á cociña, e falamos en segredo, ¡antes de que saiba que estás aquí! ¡Ai, muller, que nin podo crer que sexas a miña Herminia, en persoa!

-¡Ardo en desexos de ver a miña filla, esta filla tan querida, que a temos a medias! ¡Non pasou un día no que non me lembrase dela! ¿Pero, cómo é que estuda ruso? ¡Que disparate; outro máis!

-Cousas do Nicasio, que lle parece que así desconfiarán menos de nós. A el tivérono en sospeita, e case o deteñen, polas acusacións de certos obreiros, mais agora todo vai ben. Seguimos coa tinturería, pero sen aqueles despachos, sen os auxiliares. Eu axúdolle, pero a mediodía véñome un pouco antes para face-lo xantar, que de criadas, quen as viu, que moitas están de milicianas, e outras quedáronse por aí, ¡fornicando! ¡Isto é un relaxo; peor que en Cuba, sen comparación, que alí polo menos cobraban...!

-Pensei que Nicasio estaría militarizado, nesas milicias...

-¡Si, e non! Case que o está pois naquela nave, aló para atrás, onde estaban aquelas caldeiras, as grandes, as das alfombras, ¿lémbraste?, agora hai un taller de costura, para facer monos e cousas desas dos milicianos. Nicasio é o Camarada Xefe de Taller. ¿Non che dá risa, Nicasio dándose de comunista, co pouco que lle gustaban daquela en Cuba? Pero falemos de ti: ¿é que morreu Rodrigo; matárono...; os nacionais, ou na fronte?

-¡Non; separeime del! –Era tanta a felicidade que sentía Herminia a tal momento que incluso se permitiu aquela chanza con súa curmá.

-¡Oh! ¡Pobre Herminia; non levantas cabeza! ¡De quitado o meu Nicasio, tódolos homes son iguais! Se eu mandase..., ¡cortáballes o pito!

-¡Tranquiliña, que non é certo; pero teremos que dicirlles así aos coñecidos! A verdade, toda a verdade, é que me pasei con vosoutros, para aquí, aos rojos..., porque era incapaz de seguir vivindo sen noticias da miña nena. Esta é a verdade, a máis absoluta, a miña razón íntima, secreta, decisiva, de todo o demais.

-¿Cal é..., iso, o demais, se pode saberse? –Neves, coma sempre, ao fondo das cousas, unha preguntona insaciable, que niso non cambiara, ¡nin coa guerra!

-¡Chist; cala, que xa oio á nena!

-¡¡Madriña, madriña!! Profesor Andrés, -díxolle, con todo orgullo, como se lle berrase, aló dentro, naquel intre, a voz do sangue, -¡esta señora tan guapa é a miña madriña!

-¡Meu sol, qué linda estás; xa vexo que non me esqueciches!

Ben quixera cubrila a bicos, pero sería demasiado alarmante para unha simple madriña; máxime co profesor diante, aquel descoñecido...

-Herminia, este camarada, gran amigo noso, é o profesor da túa afillada. –Presentou Neves, con astucia galaica.

Andrés, Andrés Roig, naquel Madrid tan proceloso e tan sorprendente, sentiuse desconcertado, receoso:

-¿Non estabas en Galicia? ¡Faláronme de ti...!

-Nacionalizada cubana, pero eu son internacional..., ¡de corazón! O meu home resultou ser un noxento fascista; xa sabes cómo son eses tipos..., ¡así que o mandei á merda! Abandoneino, aló polo Norte, e daquela vin para aquí, para Madrid, ¡a colaborar cos meus, cos meus afíns!

Seguiu improvisando sobre da marcha ao notar que aquel fulano poñía interese e credibilidade naquela historia tan natural, tan ordinaria:

-Eu pertencín, allá en La Habana, ao Partido Comunista de Cuba..., ¡case desde a súa fundación, no ano 1928! Pero míralle a cara á miña prima, que está sorprendida porque llelo ocultei, que era unha cousa comprometida; daquela podíalles ter consecuencias no seu negocio, un restaurante cunha clientela de burgueses... Teño carné do Partido, un número dos máis baixos..., ¡pero quedoume nunha maleta, esquecida, na Habana! ¡Vou ter que escribir para que miren na ditosa maleta, e mo manden!

O “ruso” non sabía se crer ou non, que todo aquilo era insólito, pero Herminia, ¡unha actriz de circunstancias, co cerebro acelerado, a pleno rendemento!

-¿Camarada, tes oído falar do gran Rubén Martínez Villena, un auténtico primum inter pares? –O profesor asentiu coa cabeza, mentireiro el, que a súa cultura política non ía tan lonxe. –Daquela, sendo así, -advertiulle Herminia, -tes que saber que ese gran polígrafo foi un dos fundadores do Partido Comunista de Cuba, e tamén da Confederación Nacional Obrera. ¡Iso, ademais de gran poeta! ¿Queres que che recite versos do noso Fundador, do noso Rubén...? ¡Si, ho, para que vexas que é verdade canto digo! Escoita: Al combate corred, milicianos / que la Patria os contempla orgullosa. / No temais una muerte gloriosa / que morir por la Patria es vivir.

Herminia cambiou, sobre da marcha, segundo ía cantaruxando, bayameses por milicianos, ¡atribuíndolle a Villena nada menos que o Himno Nacional de Cuba!, que ben notara que aquel ¿profesor?, de poemas, ¡cero! Diso non precisaba para comer, que lle bastaba con chapurrear ruso. Co comunistoide diante dela, de ben calibrado, seguiu meténdolle palla na súa albarda para manipulalo en todo tempo e lugar, segundo se presentasen as circunstancias:

-Camarada, xa que coñeces a obra de Rubén, terás oído que el, Martínez Villena, chamáballe ao Presidente Machado aquilo de, El Asno con Garras. Pois agora vén o máis divertido, que esa ocorrencia foi miña. Si, si, miña; e como lle fixo graza ao Rubén, el non se cansaba de repetilo; tanto, que quedou para a Historia como se frase súa fose. ¡Aqueles si que eran tempos: sementeiras, ideoloxía, abri-lo suco, interpretar o Das Kapital, divulgalo...!

Estiven comprometida co comunismo, xa digo, en Cuba, cando aquí, en España, a penas leran ao Marx, nin ao Lenin..., ¡a ningún dos grandes ideólogos! ¿E sabes por qué? ¡Pois porque certos documentos de alta reserva deumos Rubén, a min mesma, para mecanografarllos, que son unha dactilógrafa de categoría! Ti ben sabes como son esas cousas, que non se pode un fiar de calquera en asuntos de tanta responsabilidade... –Herminia xogou de órdago, coa avantaxe de que, efectivamente, sabía algo daquel Martínez Villena, falecido no ano 1934, así que aquela comedia súa, aínda que improvisada, era incontrastable.

Aquel ¿profesor?, no entrementres, deulles ás fazulas, mastigando satisfacción, a máis duns buñuelos fríos que desempaquetara Herminia. Neves tivo dificultades para conterse, que mesmo se lle ían os dedos á cara para persignarse. Ladeouse un pouco, facendo que fregaba, para que o profesor non lle vise aquela expresión e lle fose notar algún xesto inconveniente. ¡Aquela Herminia dicía cada cousa, cada disparate! Neviñas estaba in albis, e menos mal que tivo a discreción de non articular palabra, enmudecida por aquelas sorpresas, por aqueles descubrimentos, que naquel intre un mal xesto, unha inocencia calquera, podía estraga-lo xogo.

-¡Ben feito, Camarada! –E con iso deulle unha forte palmada á Herminia, no ombreiro, no máis puro estilo tabernario, no daquel neurótico Manuel de Maxide. -¡Así somos nós, os comunistas: internacionais! Xa o dixo Lenin: ¡Rusia, matriuska de tódalas patrias!

Pero, a pesares da súa credulidade, algo había que non lle cadraba ao Mariñeiro - Profesor, así que se lle ocorreu dicir, cando xa todo parecía encarrilado:

-¿Tés o carné do Partido, o de España? ¡Móstramo; por rutina, xa sabes!

-¡Aínda non, Camarada, que acabo de chegar de Londres; e xa che dixen o que me pasou con aquel de Cuba...!

E menos mal que o Andrés, aquel Roig, que aproximadamente así era como pronunciaba o seu apelido, tivo abondo ante aquela seguridade, con aquel apromo das verbas de Herminia, perfectamente plúmbeas; chumbeiras, teatrais, cunha entoación rotunda e forte. Deuse por satisfeito, así que, na súa euforia, xa nin lle deixou termina-la frase:

-Sendo así non te preocupes, por nada, que a túa información para saca-lo carné fareina eu. ¡Faltaría máis! Mañá vémonos, aquí mesmo; e daquela traio unha ficha... Prepara unhas fotos...; ¡unha delas para min; dedicada, eh!

-¡Saúde, Camarada! Xa o sabes..., ¡non pasarán! E menos agora, que vin eu..., ¡para axudarvos!

-¡Así se fala, camarada, que este Madrid está podre de tanto derrotismo, empezando polo propio Goberno!
...
Neves foise ao servizo aínda ben non lle cerraron a porta ao comunista; ¡non aguantaba máis! Cando volveu:

-¡Se tarda en irse, rebento! ¡Pero qué rápido aprendiches, Herminia! ¡Logo me parecías unha actriz, que nin esas do teatro Martín! ¡Pero qué trolas máis gordas: iso de que inventaches non sei qué; iso de cantarlle o Himno da nosa Cuba; a cousa do carné...! Lembrábasme ao noso avó, ás Cavozas, por tras da lareira, fabricando aqueles contos dos aparecidos, ¡que llos crían tódolos rapaces da bisbarra!

-¡Neves, que asco! Todo isto dáme noxo, pero..., ¡son esixencias do noso rol, neste teatro da guerra!

Neviñas ía cos ollos dunha para outra, da madriña á nai, e viceversa, desconcertada por aqueles falares crípticos, inesperados:

-¿Que dis, madriña? ¿Que ocorre? ¿De qué vos rides?

-¡Nada, corazón; nada! Dicíalle á Neves, á túa naiciña, que non me sento ben, que teño noxo; ¡náuseas, que se di!

A aludida:

-¿Queres un vasiño de auga do Lozoya, para que che limpe a gorxa? ¡Polo demais, tranquila, muller, que a todo se acostuma un! –Neves seguía sendo, con guerra ou sen ela, tan pragmática coma sempre.

-¿E ti, preciosa? ¡Miña nena, meu sol, cánto me acordei de ti! ¿Que estudas, ademais do ruso? ¡Unha rapaza da túa intelixencia non pode quedarse de actriz, como di Neves, túa naiciña, referíndose a min, a min mesma!

Pero Neves, teméndolle á intelixencia da criatura:

-Herminia, vouche contestar eu: Nestas circunstancias estuda pouco, que o caso é sobrevivir, pero está contenta con ese ruso, que lle ensina á súa maneira, pouco e a modo, que así, ao Andrés, non se lle acaba tan pronto a cartilla; ¡nin a cartilla nin o presebe, que xa viches que lle tiña preparado un bocadiño de botifarra, que lle gusta máis que fumar. Despois diso chimpouse eses buñuelos..., ¡así que, fíxate! Esta casa apesta a tabaco desde que anda por aquí. Mira cómo será a cousa, que todo aquel tabaco do Nicasio, o da túa voda, as sobras, todo, absolutamente, lévao trasfegado este tío, que logo parece a cheminea da Fábrica do Gas...

-¿Que título ten ese..., ese farruco? –Quixo saber Herminia, preocupada pola calidade do ensino da súa filla.

-¡Nin cho sei, pero ao caso tampouco importa! Nicasio chámalle, O Remeiro, O Remeiro do Volga. Calquera día váiselle escapar diante del... Seica foi xefe de máquinas, cousa así, moitos anos, nun cargueiro ruso que traía mercadorías para España. Tivo non sei qué accidente cos motores, e daquela quedou toco, da man esquerda; ¡mira qué cousa, precisamente da del! Agora ten o cargo de responsable de non sei qué, ante a embaixada rusa. ¡Trangalladas desta guerra, que aquí, en Madrid, todo é mentira; e coido que, do outro lado, ídem de lenzo!

-¿Polo menos non dirá tacos? ¡Se o fai, preséntolle unha denuncia, no seu propio Partido..., que tamén é o meu! –Escorreuse para disimular coa Neviñas.

-¡Iso dos tacos...; oes, non se me ocorrera; e se cadra faino en ruso! ¿Neviñas, sabes se o Andrés di palabras feas, ou picardías; pilláchelo nalgunha?

-¡Mamiña..., eu que sei! –A rapaza, desconcertada por tantos motivos.

-Pois mira, nena, -lle dixo súa madriña, -ten coidado con este fantoche, que ata se pode meter contigo, ¡agora que vas grandiña! Se lle notas algo raro, vén á cociña, que xa procuraremos estar por aquí, túa nai, Neves, ou eu, nas horas de clase, que ese elemento..., ese señor, con tantos portos de mar tras si..., ¡incluso pode ser un violador!

A nena non entendeu absolutamente nada daqueles reparos, así que, despois de bicar ás dúas nais, foise para o seu cuarto, para ler contos de Calleja, que por entón era o máis san do mercado editorial.

Tan felices se sentiron aquelas comadres recíprocas, ámbalas dúas, que deron en abrazarse, e tamén en rirse do mundo; ¡en Madrid, en marzo do 37, con tanto pánico nas rúas, e cos estómagos caídos pola inanición!

Neviñas, pola súa parte, tamén se sentiu leda, moitísimo, coa aparición da súa madriña; tanto, que nin se lle ocorreron preguntas ociosas, así que quedou certa de que a madriña era unha comunista boísima, se cadra tan importante coma a señora Ibárruri, daquela todo un personaxe, bastante temido nas dúas Zonas, ¡que niso había coincidencia! A cativa durmiuse convencida de ter unha fada madriña, de misteriosas aparicións, coma nos contos de Calleja, pero, ademais, de alta categoría política, ou sexa, que lles gañaba ás protagonistas daquelas narracións. E logo que tiña aquela voz tan cálida, melodiosa, timbrada, ¡que ben o demostrou co ben que lle cantou ao “ruso”!

Nicasio, cando chegou pola noite e se atopou coa Herminia, ¡en Madrid, do outro lado do Guadarrama!, e lle referiron aquela comedia, improvisada, co “ruso”, co Remeiro, aquilo do carné, aquel Himno de Cuba..., escachouse a rir, con tal escándalo da Neves que, ao decatarse de que tamén ela mesma o estaba facendo, deu en ruxir estrepitosamente coas cazolas para que os veciños confundisen a música. En vista diso, Herminia púxolle un dedo nos beizos ao curmán e levouno ao baño, tirando da cadea cada vez que Nicasio reincidía naqueles ataques hilarantes, para interferi-lo son, ata que lle deron contada, contada e recontada, a historia completa, desde Coruña a Madrid, pasando por Burgos, Tui, Londres, Valencia...

Para Herminia todo fora un drama, un segredo crispante, unha preocupación abafante por saber da filla; pero ao Nicasio, sen deixar de comprendelo, deulle pola vis cómica do asunto, e riuse naquela noite outro tanto canto levaba aforrado dos meses anteriores.

Aló fóra, na rúa, naquel Paseo do Prado madrileño, ¡que lonxe lles quedaba o de La Habana, en tódolos sensos!, oíase unha patrulla mixta, homes e mulleres, que ían cantando aquilo de: ¡Ay Carmela...!, coa fusila ao lombo. O resto, velorio; ¡todo Madrid un velorio!
…/…