De pura cerna (44)

-Señora Silvina, vostede estame gabando coma se estivésemos de pretensión, ¡coa nai de chufona! ¿Xa non se lembra de que esta manciña pedina eu, de lonxe? ¡Reserveina para min sachando no seu horto, que ben que lles axudei aquel día...! Eu, con vostedes, maiormente coa Herminia, só fago o que debo, ¡o que merecen! Por min, iso do casamento, cando ela queira, que logo vén o verán..., ¡e o traballo bótase encima!

Herminia, que non contaba con aquela présa, con aquela urxencia, con aquela captación laboral..., sentiuse desbordada, manipulada, e tentou fuxir, sequera fose momentaneamente.

-Mamá, aquí non podo comer, que nin te vexo con este fume..., que incluso volvín a chorar, e xa parece que teño nos ollos toda a auga do Río Pedroso.

-¡Muller, non sexas mexeriqueira, que agora, o que é polo fume..., xa hai menos!

Pero Herminia, con fume ou sen el, insistiu en fuxir.

-Imos subir, si, agora, ao cuarto novo, ao meu, con algunha cousa destas, e de paso falamos dos nosos asuntos, tranquilamente...

-Muller, comede algo, primeiro, que as vosas cousas ben cativas son, e teñen espera...

-Non, mamá, que de paso imos facendo as miñas contas, que as teño que apuntar...

Máis que ao sobrado, de serlle posible, a onde quixese subir era ao Pradairo, á soidade da Pena Grande, á das Tabernas, ou por xunto daquela das Mentiras, cabe dunha rocha que tiña, de petróglifo, unha especie de ferradura...

Aquela nai, como tódalas nais, ou case que todas, que ben se di que non hai regra sen excepción:

-¡Miña currusca, ata terás razón, que nin se me ocorrera iso de deixarvos solos! Vouvos subir este queixiño, que está fresco, da facenda miúda... E logo esta bola de torresmos, que mira canta sobrou... Tamén teño unha botella de augardente, do país, que lla escondín ao Manuel, na hucha; ¡para unhas fregas, para unha menciña!

Non, non era o pan de cada día, nin o pan nin a empanada das festas; eran outras cousas, todas elas inmateriais: ¡aquelas lembranzas...!

-Mamá, ponlle ao Toño o que queira, ademais das fretes, que eu prefiro unha cunca de leite, dese da Teixa...

-¡Muller, tantos anos...; perdíche-la memoria! ¡Onde vai a Teixa! Morreunos..., ¡descantiá, que xa nin me lembro! Agora temos a Marela, que tampouco é mala... Despois están a Marxa, a Marxa e maila Pardela, coas que teu pai vai arando algún que outro leiro...; e de paso, carreta as estrumes, o mulime, as leñas...

Silvina subliñou aquilo de pai, con toda intención, que sería bo, agora, de retornada, que fixesen as paces, definitivamente, aplicándolle ao padrasto un nomeamento máis..., ¡máis íntimo!

-O que é leña, na palleira, de quitado esas canas de debaixo do feo..., ¡pouca tedes, que pouca vos vin!

-Non, muller, é que a temos amoreada por tras do palleiro, que xa a verás cando vaias ao horto... Non, claro que non, que agora non tes que ir, que fixemos ese retrete, o teu, no teu cuarto... E do Manuel non teño queixa, que xa foi peor do que é... ¡Éche certo que mellorou, e xa non berra; polo menos daquel xeito, que se fixo máis pachorras!

Toño arrimou candela en contra do padrasto coidando que así afagaba á súa Herminia:

-¡Non arrea coas leñas para dentro, non as pon a cuberto, porque lle doe o óso palomo, ese da pachorra...! ¡Ai se todo fose levanta-lo cóbado, tal que na taberna do Cuco...!

Herminia, facendo caso omiso daquela intriga:

-Mamá, se non che berra, ¡eu perdóolle o resto! ¡Todo sexa polas ánimas, tanta xente boa que teño por aló...!

¿Quen era ela para tirarlle pedras ao padrasto, un colega, outro emigrante? Foi a pregunta que se fixo; e contestouse a si mesma con xenerosidade: ¡Pobre Manuel, que se cadra tamén ten os seus segredos, americanos, coma os meus, que aquilo do Panamá, ese canal que tantas vidas custou... Só Deus sabe dos seus remorsos, das súas penurias, da súa soidade e das amarguras do seu periplo; acaso as estea afogando na casa do Cuco, nesa adega dos solitarios, que o alcohol seica é o mellor líquido para que naden as penas..., ¡que nel non afogan, ou iso din!

Subiron ao sobrado con aquelas cousas retiradas da mesa de levante: pratos, cuncas, leite... Todo nunha patela daquelas de ir ao horto, ou de levantar as patacas...

-¿Que cesteiro a fixo? ¡Ai, ho, que é ben xeitosa!

-Foiche un de aló de Sarille..., ¡que xa quedan poucos! ¡Estarán na Habana, maiormente; incluso as mozas, que ata non sei por que falades por aló o castelán, sendo todos de por aquí...!

Herminia desentendeuse do almorzo, inapetente por completo, e asomouse á ventá mentres Toño se daba unha enchente, máis prosaico que unha vaca no prado da herba verde.

Ao nacente, monte arriba, facendo de crista, tal que a dun galo, aquela pena, a Grande, a dos lobos. Naquela contemplación respirou a fondo, canto lle deu de si o peito, como para inchar o fol dunha gaita grileira, pero non lle saíron as notas... Seguiu calada, oferente naquel altar da natureza, atordada pola procesión, inacabable, daquelas lembranzas. ¿Aquelas decisións...? ¡Aquel calvario!

Toño, de farto, quitou do peto aquela pava do véspera, ¡que se esquecera de fumala en San Cibrao!, e utilizou un prato para a cinsa.

-Herminia, pero, muller, ¡que pouco che interesan as nosas cousas! ¡Claro, vés estragada de tanto ter...! ¿Como che parece que arranxei este cuarto, o teu, o noso? ¿Está ben, non si? ¡Quedou coma unha casa desas aligantes, das de Lugo!

O rapaz falaba pero non era escoitado. Decepcionado, era incapaz de comprender o por qué lle interesase máis á cubana, a tal momento, despois daquela ausencia tan prolongada, aquela vista dos currais da esterqueira; máis que o albeiro, máis que os mobles, máis que toda a reforma daquela habitación; ao seu saber, ao seu entender, tan excelente, ¡con retrete, para máis novidade! ¡Un retrete detrás dunha portiña; un escusado, un luxo de cidade! Non foi capaz, nin sensible, para percibir, para intuír, que aló adiante, aló arriba, despois daqueles currais, alén daquelas hortas, daqueles prados, dos pasteiros..., ¡o que é para Herminia, naquel intre, só estaba a Serra!

Ela volveuse cara ao seu rapaz, co sobresalto dun espertar incómodo:

-¡Ah, si, perdoa! Estábache lonxe; aló arriba, nesa Pena dos Lobos, ¡que por iso non te oía! ¿Falabas disto, do meu cuarto? ¡Pois si, ben; bastante ben, pero puido quedar mellor, que eu non che puxen taxa de cartos...! Toño, por favor, escóitame: nisto noso non me apremes; déixame ir lentamente, aos poucos, en tódalas cousas, que teño demasiadas aflicións nesta cabeza tan pequerrecha, ¡que sen o pelo pouco máis é que unha cebola! Aquí por dentro teño un arquivo..., ¡que nin o do Concello! E logo que os meus pensamentos son rebeldes coma as cabras: corren e saltan, turran...; ¡dan máis voltas có rodicio da Cernada, aquel do batán vello! Meu Toño, non che pido que me entendas, que tampouco sería doado, pero si espero, e quero, que non me aloules con cousas miúdas, ¡pois a tal momento estou cocendo outras de bastante máis calibre!

Para Toño, na súa percepción, no seu entender, aquela rapaza subírase aos candeeiros coa herdanza de súa tía; e dábase un pote, unha fachenda..., ¡que nin a muller do Secretario do Concello, unha que fora bailarina! ¿Cousas miúdas aquelas paredes, aqueles paramentos, aquel mobiliario, feito de encarga...? ¡Soberbia, pura soberbia! Oíralle dicir ao señor Tellado que ás mulleres hai que rodrigalas, como as fabas subideiras, para que se lles desenrole o entendemento, para capacitalas, ¡por se algún día quedan viúvas! Teu dito, meu feito; un feito retrancudo, burleiro:

-É natural, muller, que despois de tantos anos, metida neses luxos habaneiros, todo isto de por aquí, isto que fixen, que por ti o fixen..., ¡cos teus cartos, claro, pero eu tamén aportei, algo, algunha idea, que ben discorrín, e traballo que puxen! Pois iso, polo que vexo, para ti, ¡nada! Es capaz de dicirme que aínda estamos aló en Bolaño, nesa Cova da Valiña, na prehistoria, e que todo isto, comparado co de Cuba..., ¡un palleiro!

-Toño, estasme cargando con esas alusións a Cuba, e dóenme, -medio reaccionou, -pero eu teño abondo cos meus exames. ¡Luxos e miserias, ¿sabes?, que ben o dicía Gómez de Berlán, que comparando bienes y males, todos los pueblos son iguales! Aquí, de momento, estou gozando do que temos, que o resto non o boto en falta, que ben me apetecía volver á miña caneta, ao barrelo... En falta, o que é en falta..., unhas cortinas; ¡iso si! Vanme ver desde a casa da Panceira..., ¡e coas ganas que terá esa xente de fisgarme!

-Muller, con estas contras en tódalas ventás, moito ollo fai falta para verche o xustillo..., ¡salvo que amoses para ensinárllelo!

Na mentalidade do rapaz estaba clarísimo que pechando as contras, ou pechando os ollos, ou recollendo a lingua..., ¡tódolos interiores eran puros, puros e decentes!

Herminia, cos seus nervios en desorde, non puido controlar unha reconvención:

-¡Pero, home, hai que ser prácticos, como di miña curmá Neves, que se entornamos as contras, despois non vemos nin a punta do nariz! Ela sempre está con iso da punta do nariz, que lle ten teima ao seu!

-Tamén é certo, muller, ¡que estás en todo! –Acantoado, acomodouse ao seu criterio, ao criterio e tamén á broma da rapaza. –Ademais, eses veciños, -remachou, -se nos ven aquí, cerrados, poden pensar que estamos facendo...; iso, a lebre escura, antes do casoiro, e non quixera eu, nin por canto, que falen mal de ti, da miña Herminia, ¡que a decencia é a decencia, aquí, en Cuba ou nos madriles!

Herminia, algo desconcertada con aquela anatema, con aquelas filosofadas de rueiro, despois de cavilalo a modo:

-Meu Toño, é incrible atopar un home tan puro...; quero dicir, da túa pureza. Tanto é así que me quedei calada, matinando, matinando que un home dos teus escrúpulos merece unha muller igual de pura..., ¡e vala ter que buscar nestes arredores, onde non haxa vicio!

-¿Unha muller..., pura? ¡Xa a teño! Esa es ti, ¡se aínda me queres! Mira, moito che gocei hoxe, aí arriba, nese Campo de San Cibrao, que ben notei que tódolos mozos rabiaban de envexa ao verte comigo..., ¡tan guapa, tan seria, tan formal; e logo, con esas alfaias...!

Outra vacilación, outro silencio, que lle custou romper para contestarlle:

-Diso dos quereres, tamén diso..., xa falaremos; de vagar, máis adiante, que por agora..., ¡nin forzas teño! Ti fai o que queiras, ou incluso, se che parece, que xa descansaron esas eguas, podías baixar polas maletas, que me vou poñer outro anaco, aquí, nesta ventá, ou igual me deito unha migalla, arroupada, que teño, que noto...; ¡nada importante, algo de mareo!

Pero el tiña outros plans:

-Para ir a Mosteiro aínda é cedo, e logo que cando veña Manuel, se non lle dá pereza, de non levar o carro das vacas, igual me acompaña, que así, con cadansúa besta do ramal, que as maletas son mala carga, e tórcense, e un só enténdese mal con dúas eguas... ¿Enténde-la cousa? Ti, o que é por min, descansa, se che fai falta, que eu voume para abaixo, coa Silvina, por máis que diso que dis de falar, falar falamos, cando queiras, pero doutras cousas, que do noso casamento pouco hai que dicir..., ¡como é na mesma parroquia! Mañá mesmo vou encarga-las amoestacións, que só nos falta a bendición, ¡que do demais...! Do outro xa estamos emparellados, e tan conformes, que coido que se nos deitásemos nesta cama, agora mesmo que fose, ¡nin pecamos!

Herminia mirouno, e remirouno, sobresaltada, ponderando aquelas contradicións: ¡se lle daba por aí, nin forzas ía ter para defenderse, para desanimalo! O rapaz seguiu no seu parrafeo, facendo nós e contranós, coma quen enlobeta cun adival:

-Muller, o caso é que só nos falta o Si na igrexa, así que non poñas esa cara de venres, ¡que é domingo! As nosas promesas, a miña petición, desde aquel día da sacha..., ¿onde van? Oes, mentres esperamos polo Manuel, dime unha cousa, ¿que tal che foi co señor cura? Din que lle gustan as mulleres da Capital, que moito viaxa para aló. ¿Será polo ben que falades...?

-¿Que dis? ¡Toño, non calumnies; por favor, non, a menos que o vises ti, ti mesmo, neses pasos..., pois o contrario sería..., unha difamación!

-¡Non, muller; eu, nada! É que din que sempre volve cheirando a colonia...

-Cala, Toño, non digas picardías, que iso non vai contigo. E se te celas, daquela...; ¿por qué non subiches comigo, á sancristía, cando fun saudalo?

-Muller, pensei que sería secreto..., ¡suposto que non saíu ao adro para falar contigo, que che mandou recado polo sancristán, polo señor Afonso...!

-Pois, non; nada de particular. Tan só quería ensinarme o vella que ten a casula dos días de festa, que ata lle perdeu cor de tanto sacala nas procesións; e como vén a Pascua...; ¡iso, que me pediu unha, que a ver se lla encargo á Neves, a Madrid, para que lle chegue a tempo! O malo será atopala ao seu gusto, que quere que axugue co manto da Virxe do Rosario, e a ver como lle explico iso á Neves, nunha simple carta..., ¡salvo que vaia a Lugo, e a chame por teléfono...!

Toño púxose feito un renarte, que era moi amigo do cura, ¡pero no adro!

-¡Cabroncete; ese corvo, que se quere igualar coa Virxe...! Outra comenencia del, que se vía vir desde que lle mandaches aqueles candeeiros, ¡de prata! O pedir e mailo rascar..., ¡requiren empezar! E logo que, contra o vicio de pedir, ¡está a virtude de non dar! Non te doas del, que todo se lle volve venga a nós, que ese home non se apea da egua..., ¡nin de preñada! Xa se ten dado o caso de ir por aí adiante velliños derreados, detrás dun cadaleito, e daquela, o fulano ese, sen apearse, ¡Requiéscat in pace! Veña descanso...; ¡pero o del, na egua! Volvendo ao caso, ¿que lle dixeches?

Herminia, submisa, por non contraria-lo seu rapaz:

-Pois..., ¡que si! Que rece polos meus pecados, que así xa non é donativo; ¡unha cousa pola outra!

-Muller, iso dos donativos..., ¡alá ti! Pode pasar, que polo menos fuches ocorrente, pero o que non me gustou, ¡nada de nada!, foi que saudases á xente, alí no adro, con tanta efusión; ¡bicos e todo! Tamén son cousas túas, pero téñocho que dicir...

Comprensiblemente, que así o entendeu Herminia, aquel rapaz do Monte, do Montecubeiro, enfrontaba o seu machismo director, reitor, co complexo que lle motivaba aquela aparente, só aparente, seguridade en si mesma; tanto nos faceres coma nos dicires.

-Toño, aí pásaste, catro pasos; ¿como non ía saudar aos nosos veciños, aos coñecidos, despois de tantos anos, ¡anos!, sen velos? ¿Por qué mo dis, dese xeito? Ao meu entender, a xente debe ser comunicativa, sinxela e cordial, que todos nos parecemos, polo menos en algo, máxime nunha cousa fundamental: ¡en ser mortais, que por vir de Deus, non podemos retornar ao Pai sen cruzar este mar, este abismo, esta eliminación do material á que lle chamamos morte!

Pero aquel mozo tiña filosofías propias:

-¡Muller, non se fai así! Neste país, se vemos que un señorito nos dá a man, daquela mesmo, a partires dese intre, el rebáixase, e nós subimos, que despois diso xa estamos á par.

Herminia, que non lle entendeu aquela cazurrería:

-¡Vaia forma de igualarse...!

-Desde que nos igualamos ao señorito xa lle podemos ter envexa, e mesmo criticalo, cóbado a cóbado. ¡Hai que entende-la xente!

Herminia, alí, no seu cuarto novo, arrimada á ventá, e aquel mozo que non se lle ía; ela quería deitarse, ou polo menos, estalicarse na cama, e co tío aquel albiscándolle as pernas..., ¡cada vez máis incómoda! Só lle quedaba conversar:

-Toño, diso, ¿se eu esperase a que eles viñesen a min, daquela, qué? ¡Xa que censuras, explícate!

-¡Ah, iso é diferente! –Pavonouse. –Desa maneira triscarían freo; e rabiaría cada quen por adiantarse ao outro para conseguir o teu saúdo; e co saúdo, o sorriso. Así non lles quedaría envexa; ou disimularían para sempre, porque ti seguirías arriba, fodéndoos de arriba para abaixo. Daquela terían que tragarte, como señora que es, que diso de iguais...; ¿contigo, coa miña muller, iguais? ¡Narai!

Cansada de apoiarse no peitoril, decidiuse pola cama, estirándose por riba da colcha, unha manta preciosa, de la en cores, ben debuxada, simétrica, coa trama de liño, ou sexa, do tear caseiro. Toño substituíuna na ventá do Nacente, sen quitarlle ollo. Ela, por dicir algo:

-¡Vaia sermón, que se chegas a ter tonsura...! ¿Non serían os frades, aqueles de antes, os autores desa metafísica túa? Eu, modestamente, pola miña parte, pensei que non erades así, tan retortos...; ¡máis que unha corra de salgueiro!

Toño, oufano, desconsiderado coa fatiga da moza, proseguiu, maxistral, dándose a valer:

-Fúcheste demasiado cedo, de nena, e por iso non tiveches tempo de aprende-los nosos costumes, a nosa forma de ser; ¡de ser, e de obrar!

A cubana, ¡miña pobre!, con poucas ganas de parola, ¡menos que un recén!, pero había que sosterlle aquelas palinodias ou..., ¡ou mandalo para Mosteiro...! Optou polo acatamento:

-Agora pódesme ensinar ti, ti mesmo, ¡xa que tanto sabes! ¿Segues de Mestre, con dous ferrados ao mes, por alumno?

-Pois, si; ¡e contentos que están comigo! Fago escola todo seguido, desde que volvín do cuartel. Á miña só van os adultos, que agora, con isto da República, ¡cantas escolas pediron, cantas lles deron! A de Cas Pombal pariu dúas: en Sagaruxe, e tamén no Cepomundín. ¡Total, cartos ao aire, do Estado, que lles pagan todo o ano e só traballan medio; e para iso, ensinando bobadas, gramática, xeografía, historia..., cousas que non teñen aplicación neste país, pois o que precisamos son contas: calcular xuros, rendementos do gando, cubicar a madeira, e por aí adiante!

Xa que non había forma de botalo do seu dormitorio, polo menos falarían dos seus proxectos. Mudou de tema para leva-la auga ao seu muíño:

-Toño, ¿é certo iso de que non botaches en noiva..., nin despois de tanto tempo de gardarme as ausencias? ¿Non te cansaches de esperar? ¡Se o fixeches, por min non hai ningún compromiso, que por onde vin, volvo!

Molestouse, moitísimo, que ata se virou en redondo, dándolle as costas, ostensiblemente:

-Muller tiñas que ser, que a min sempre se me atopa onde me deixan. ¿E cómo; xa me dirás cómo, co que tiñamos falado...? ¡Coma se fosen outros dez anos! Un home de palabra é un home de palabra, e tratándose dun mestre..., ¡vaia exemplo!

Herminia quedouse calada, outra vez desconcertada, navegando naquel piago de indecisións. Pero el non arrincaba, que diso non saía; non daba pé para outra cousa, agardando pola resposta do alumno, desafiante, ¡sempre de mestre a alumno!

-Toño, ¿non pensaches que eu, tantos anos polo mundo adiante, extraviada nesa Cuba tan cosmopolita como viciosa...?

O rapaz, rotundo, que se volvera a encarar descarado, e non estaba polas falas baldías, pasou un ferrollo dialéctico, poñéndoa nun brete:

-¡Se te casaras, daquela facías ben, que eras libre! ¡Total, con devolverme a palabra; iso si, con aviso! –Subliñouno. –Eras libre coma as andoriñas, que ninguén as pode reter, que elas invernan en África..., ¡e ti en América! Por certo, vaia país; do mellorciño, con tanta riqueza..., ¡se non houbese esas liortas...!

Estaba claro que o rapaz tiña os seus proxectos persoais, os seus ases. Herminia, cadora máis indecisa, seguiu explorando:

-Iso que dis é relativo, que puiden ter complicacións, incluso involuntarias. Caídas, ofuscacións máis ou menos pasaxeiras, desesperos, soidades... Todo iso, aínda que non estivese casada, que a vida, alí, no trópico, éche diferente; máis..., ¡máis animal, se así pode dicirse!

Toño, que algo captou, mirouna e remirouna, intensamente, tal que un tratante na feira rexistrando unha vaca, por dentro e por fóra, mirándolle o dente, tentando atoparlle as eivas, fose por palpación ou por contradicións do propio gandeiro:

-¡Déixate de mexericadas, e non vaciles comigo, que xa fun á mili! Ti nunca farías nada malo, ¡que non saberías facelo! ¡Nin malo, nin deshonroso!

A tal punto, Herminia, cansada, hipersensibilizada con tantas emocións, e molesta con tantos dimes e diretes, perdeu o autocontrol, a dirección daquel parrafeo, e botouse a chorar; coma unha fontanela no outono, despois das primeiras tronadas.

-¿Pero ti, muller, por qué choras? ¡Claro, estás tan débil, sen facer exercicio! Levántate e vén para aquí, á mesa, que aínda queda comida; e do que non, do que non che guste, baixo á cociña. Tes que ter coidado cos nervios, que non che entre unha anemia, que despois, para criar, ¡mal te vexo!

A rapaza incorporouse para ir á almofía; lavouse a cara e con iso reaccionou. Despois quedouse ao fresco, na outra ventá, na do Mediodía, que facía ángulo coa que estaba utilizando Toño. Desde alí:

-¡Xa me sinto ben, ou algo mellor! Pero, xa que adiantamos na conversa, temos, teño, que rematala. Téñoche que falar, meu Toño: antes hoxe que mañá, que as cousas non se resolven sen falalas, sen tratalas...; ¡pero nin case me atrevo, que non me saen as verbas!

O mozo, sen alterarse, sen acercárselle, desde a súa fiestra, coma se botase un mitin:

-Muller, pouco hai de qué falar, que xa o dixemos antes, que unha voda, aquí, no país, en familia, salvo que veñan a Neves e mailo Nicasio, arránxase con pouco. O único que me preocupa é como te vas afacer, aquí ou por aquí, nas inmediacións, que eu, para Cuba, co revoltas que están as cousas, salvo que teñas que ir de ventas, para liquidar o que deixases por aló, eu..., ¡eu non me movo! ¡Estaría ben libre, que aquí en España, habendo cartos..., os amos!

Os dous permaneceron en silencio, bastante tempo, cocendo naquelas diverxencias, ata que o Toño sementou a restreba:

-Aquí, na casa, como ben sabes, teño solteiras, dúas, e hai que buscarlles acomodo. Teño que estar ao tanto, que non lles vaia pasar algo, tal e como están os tempos, estas modas que trouxo a República, isto do amor libre...! Mira, xa que falamos das nosas cousas, voucho dicir: Eu andei zapateando, co Manuel das Cavozas, e teño matinado que se ti non queres acougar neste Vilar, ¡pois tampouco pasa nada! Ímonos para Castroverde, amañar zapatos... A ti dábaseche ben a costura, e co que aprendeses por aló, en Cuba, ¡tantos anos nun país aligante! Pois iso..., ¡un taller! Agora vístese algo mellor, que subiron as carnes, e fanse cartos; e logo que os mozos vanche de zapatos ás festas, ¡coma en Lugo! Así que, entre os teus cartos e maila miña administración, ¡sabendo prestalos, nós, pouco menos que caciques!

Aquel rapaz, ¿era bobo, facíase, ou tiña por boba á rapaza? ¡Mira ti por onde saía: braguetazo, xuros usureiros, a muller dándolle á agulla...; aprendiz de cacique! Herminia, se non chega a estar naquel cuarto, con súa nai abaixo e co Manuel a punto de presentarse..., ¡é que mesmo se escapa para Mosteiro, andando que fose, a esperar polo coche de liña do día seguinte! Fixo un esforzo de concentración; outro, outro máis, sacando forzas da súa fraqueza:

-Meu, Toño, non tan á présa, que nun matrimonio as decisións sonche mancomunadas, de parte a parte, que eu tamén terei algo que dicir. Se poñemos un negocio...; ¡ben, vale, o que ti queiras, pero que sexa en Madrid! E xa que sabes algo diso, dos zapatos, pois ben, póñoche unha zapatería, unha tenda, pero unha cousa boa, e nada de remendos: ¡con dependentes! E logo está que ti, de postos a planear, pareces ignorar ao Nicasio, que temos que pensar nos curmáns; no Nicasio e na Neves. Sequera ben sabes que vimos de ser socios. Foron moitos anos de compartir penas, penas e traballos, así que, o que é separarme deles, ¡en vida, non! Estámosche moi unidas, as dúas primas...; e logo está a nena... ¡Ai, miña maíña do Ceo, que me perdo nos puntos!

De momento, contívose, con un esforzo adicional, que estivera a piques de empeza-la súa confesión polo epílogo. Toño pregouse, e iso que só entendera a metade da metade:

-Iso de Madrid...; ¡iso non, non me chista! Tanta xente, tanto boureo, e eu de xeonllos, para probárllelos, cheirándolles os pés..., ¡para que compren, ou non compren! Cando che levan uns zapatos para amañar, ou llelos fas de encarga..., ¡daquela pagan, de contado! Eu, nesa babel de Madrid, non sabería levar esa clase de tenda, e encima con empregados, discutindo con eles..., ¡agora que hai folgas! Se aínda fose en Lugo... ¡Que se veñan eles, que tamén é a súa terra!

Herminia refolgaba, que grazas a iso, grazas ao osíxeno da Serra, tíñase en pé con só apoiarse no peitoril. De boa gana lle soltaría unha fresca, ¡pero, daquela, adeus compromiso!

-Meu Toño, entre os dous si que saberemos leva-la tenda; de zapatos, ou do que sexa, que xa iremos vendo, cambiando impresións, que os plans témolos que facer entre ambos, que xa non son aquela toia das ovellas... E logo que Nicasio...

-¡Que tanto Nicasio, nin tanto Nicasio, que nin que fose casar contigo! ¿Por qué non volven para Cuba, se tan ben lles foi? ¿Metinme eu no seu casamento? ¡Cadanseu con cadansúa!

Herminia, explicativa, sen tomarlle os piques:

-Non, que non volven, de momento, que por aló fixemos algún inimigo, maiormente con iso da política..., ¿sabes? E logo que eles xa se estableceron en Madrid; bastante ben: cunha tinturería, unha cousa de limpa-la roupa..., ¡en seco!

-¡Ah, claro, cepíllana! Pois para iso tamén sirvo, que teño moita forza, maiormente nos brazos; ¡e daquela axúdolle ao Nicasio!

-Mira, Toño, ao gran, que estoutro ten arranxo, de mil maneiras; ¡en Madrid, por suposto! –Decidiuse: -Pero hai outro punto máis..., ¡máis importante! Eu veño observando que me tes por pura, e como tal me recibiches, e me abrazaches..., pero ás veces ocorren cousas, cousas que non son doadas de contar, e que, de chegados a estas intimidades, aos preparativos dos que estamos a falar... Haiche cousas, hai circunstancias..., ¡que nin sei por onde empezar! Cousa de mulleres, perigos das mulleres, e máxime en Cuba, unha peneira pragada de gringos, que van aló, de vacacións, a..., ¡a peneirar coas mulleres! Mullereiros, ¿sabes? Comercio sexual; xogadores, extorsionistas...; ¡o peor de cada casa! Pois ben, se non me interrompes, daquela igual me atrevo a contarcho...; ¡todo, dun tirón!

El púxolle uns ollos noxentos, de anoxo, de refuse, que mesmo a tradeou. Deu en xesticular:

-¡Alto aí! ¡Non me contes nada, nada de nada, que nada quero saber! Nada tes que dicirme; ¡nada de nada, en absoluto! Nada sei de ti, ¡pero é que nin o sei nin o quero saber, que ollos que non ven, corazón que non sinte! Ti e máis eu, pasase o que pasase, e fixeses o que fixeses..., ¡tan amigos, que tampouco che vou conta-las miñas! Ti e máis eu coma sempre, con tal de que non andes por aí de pendón, levantando as saias..., ¡que comigo vas ter abondo!

Herminia, que case lle colleu medo, sacando forzas da reserva, do máis fondo da súa reserva, xa practicamente exhausta:

-Isto noso non é tan sinxelo, que eu penso que si, que che debo lealdade, co de atrás incluído... ¡É mellor que o saibas, todo, que nun matrimonio xógase coas cartas boca arriba, que é un xogo diferente, o máis íntimo, incluso sacramental!

Ante aquela saída, ante aquela insistencia da rapaza, o Toño, sen por iso deixar de ser rotundo, e incluso áspero, moitísimo, achantouse algo, e deu as súas razóns, pero ao seu xeito, cortantes:

-¿Cantas veces terei que dicirche que estou por ti, que me caso contigo..., salvo que esteas preñada? ¡Cando ti queiras, casamos; e do dito, non houbo dito; está borrado, coma na pizarra, que a tal hora nin me lembro desas puntadas que me deches...! ¿Ou é que vacilabas comigo? ¡Coas cousas da honra, e coas de comer, non se xoga!

-Iso de casar...; ¡nin sei como dicircho! Iso mesmo me prometeu aquel fulano, aquel becho, e eu, ¡pobre de min, torpe de min, crinlle! Que así chego a ti, sucia, de segunda mesa..., ¡e tes que sabelo, de antemán!

Toño, erre que erre, desde a outra ventá, pero tapándolle a boca, crispado, coas verbas máis rotundas:

-¡Iso non pode ser; sen saber o que, que non o quero saber, pero sei que non, que non foi, que nada pasou, que ti es a miña virxe..., así teña que mandarte ao capador para un cosido! Pero non, que non pode ser, que me estás talentando... Mira, ¿sabes o que che digo? ¡Que te vaias ao nabo de Lugo con esas bromas, que te pasaches comigo! Vou baixar, que de seguro xa témo-lo Manuel na cociña, e daquela, antes de que arranque para San Cibrao... Ti queda, por aquí, e lava outra vez eses ollos, e fai por quedar muda, que para dicir o que non debes..., ¡de muda estás mellor, máis guapa!

A rapaza, desde a súa ventá, desde a súa apreciación do problema:

-Toño, perdoa que insista, pero non te vaias así, non te vaias aínda, ¡que as chagas mal curadas, gangrena son! Debo dicircho..., ou..., ¡ou non podemos seguir adiante! Mira, home, atende, que se non podo casar limpa..., ¡polo menos que sexa lavada, lavada e coada, coa penitencia que me corresponda!

O marulo dispúxose a saír, a baixar do sobrado, rotundo, decidido:

-¡Agora, non; agora, non; se acaso, outro día..., xa que te emperras niso! ¡Veña, baixa comigo, que no estado en que estás, tal e como te puxeches, así, tremendo dos nervios..., igual che dá un torzón! Imos para xunto de túa nai, que con ela te deixo..., ¡por se che dan eses mareos, que nin que estiveses preñada!

Ao notar que desfalecía, que se caía, colleuna nun brazado, unha man polas nádegas e outra polo cocote, en tesoira:

-¡Muchacha, ben lixeira estás, que pouco pesas para o que avultas..., con todo non ser moito...! Tes que poñerte a traballar, arreo, para facer brazos, para endurece-lo corpo, saíndo comigo ao monte, ás estrumes, ás leiras...

Ela sentíase collida, sostida, pero non amparada, senón todo o contrario. Tivo a impresión de que aquelas mocas, aqueles espaventos que fixo, que lle observou ao rapaz, eran de noxo; si, noxentas, de aborrecemento, tal e como se cargase cun feixe de ortigas por unha escaleira abaixo.

Nada máis se dixeron directamente, nin palabra. Manuel aceptou ir co Toño a Mosteiro, co aquel das maletas...; ¡e de paso, unhas copas, que llas prometeu Toño! Herminia desentendeuse de súa nai a pretexto de que tiña sono, e para arriba volveu, ¡a chorar, outro tanto e do mesmo xeito que daquela, daquela que se quedou sen o seu abázcaro, sen o seu Merton!

O reparto dos galanos, xa de noite, cando os homes volveron de Mosteiro coas maletas, fíxoos, fixéronos, con pouca graza. Por parte da Silvina, arrepiada daquel gasto salvaxe que fixera a súa filla, que con aquel paso, con aquela dilapidación, o tesouro chegaría aos fillos dos seus fillos, como moito, pero aos netos..., ¡na vida! Manuel foi o máis ledo; incluso o máis agradecido, e como tal mostrouse, que ata lle pediu un abrazo á fillastra, outro, de ben afeitadiño, ¡coa solingen que lle levara!

Toño foi leva-la súa egua, e coa egua, os regalos; os del e mailos de seus pais, os de súas irmás... E por aló se quedou, cocendo nas súas decepcións, ata o día seguinte, que o foi buscar Herminia, a propia Herminia, cediño, ao abri-lo día, para dicirlle, para pedirlle, que baixase con ela ao coche da Liña, ao de Trigo, cunha daquelas maletas, coa máis pequena, que ía a Lugo para falar por teléfono con seus curmáns, para encargarlles a casula do Cura, e tamén para cambiar impresións daqueles proxectos de abrir unha tenda..., ¡onde fose, onde a quixese o propio Toño! Pero o rapaz, en toda a viaxe, nin da man a colleu; falou do tempo, das colleitas, dos leiros, dos abonos...; ¡de todo o que non viña ao caso!

Quedara con Herminia en volver á noite, coa besta, para recollela á chegada daquel auto da Liña, pero... ¡a moza non volveu! Preguntoulle ao chofer, ao señor Avelino:

-¿Non sería que non lle deron berlina, e que queira vir nun taxi... para vir cómoda?

-¿Quen, esa cubana, esa das peles? ¿Rapaz, interésache moito? Precisamente falei co Curuxo para preguntar por ela, para non deixala en terra, para traela na berlina, que lla tiña reservada, e díxome que lle levou un maletín de coiro ao tren, ao de Madrid! ¡Iría busca-lo cuco..., e mais para iso é algo cedo! Así que, meu rapaz, nestes medios, e por se acaso, vai buscando outra, pois o que é mulleres, neste país de emigrantes, para mozos coma ti... ¡con abrigo ou sen abrigo, un cento!
…/…