De pura cerna (42)

Pero, es ti, ti mesma? ¡Incrible!

Lugo, 1934. Estación da RENFE. Unha mañá bretemosa, camiño da primavera. Ambiente miñoto, que con isto dito, ¡de momento, entendémonos!

Na Estación, aqueles mozos da corda, unha cordada deles, coas leas enleadas, ao lombo; tres ou catro; entre eles, O Curuxo, ¡unha institución!, cos seus carretillos de man, á man, aprestados para o transporte de proximidade. E despois, nos esperantes esperanzados, gorras de viseira; moitas, de moda por entón, achantadas por culpa do frío. Dous ¿limpa?, ¿encera? ¡A perrona, coma novos! Tres carteiristas..., ¡ou polo menos, dous, con un tapia deles (cómplice)! Todos co chino ben afiado, vexetando no alfoz lucense; de garda permanente na Estación, nese vestíbulo dos ricos, dos ricos e dos pailarocos, todos eles julais, ¡polo menos, en potencia! Cando non, entrando e saíndo polas portas, especulando, á busca das aglomeracións, das mareas humanas, reais ou motivadas. Ignorados dos Municipais, a cotío, porque lles avantaxaban en listura, ¡a listura dunha mala crianza! E logo que a xente de ben non quere leas cos mangantes, cos moinantes, con aqueles que foden ao próximo...

Alternando cos da coitela, cos do chino, con aqueles prestimáns, un trileiro, ¡outro máis! Un aprendiz de fazai; con perdón dese lugarciño tan acolledor, situado no Camiño Primitivo, no de Santiago, ás aforas de Lugo, pola estrada das Grandas de Salime, rueiro do que colleron alcume máis de catro malandríns, e iso a pesares de que só se criou en Fazai, casualmente, o mestre deles, o Fundador daquela tropa lixeira, ¡áxil! Aqueles amigos do alleo, esparexidos coma o fume das borroeiras polos vedros adiante, alternándose, substituíndose, intercambiándose, pasaban o día, maiormente ás chegadas do tren, ollando oportunidades, repasando fisonomías, e ponderando índices externos; en definitiva, observando destinos e tramando seguimentos. ¡Canto menos traballo, máis traballo para vivir ao pairo, para malvivir sen traballar!

Baixaron do tren, das primeiriñas, preparadas de antemán para iso, que xa nin traspasaran as plataformas de acceso aos vagóns, aquelas leiteiras das canadas de folla de lata, cocadas de tanto ir á fonte..., ¡para face-lo dixerible! Tan madrugadoras, ¡iso sempre, de sempre!, que empezaron a subir en Monforte, e por Bóveda, en Sarria, no San Xián..., en tódolos apeadeiros/subideiros, para que os lugueses, ou máis exactamente, para que os lucenses, se lucisen; para que almorzasen con xeito, con calor, en quente e do quente, ¡cunhas pingas de país, que é o ron galego! Coa calor e coas calorías da Teixa, asemade, que boa falla lles farían para contrarrestar aquelas friaxes, aquelas humidades dun inverno tan prolongado, ¡ou máis ben, lucense, habitual!

-... a este puto Lugo o que é antes do verán non se pode vir con mercadoría, que nolos viaxantes, maiormente os costeiros, aquí axeamos; ¡e para despois, estes señoritos da muralla vanse de augas; polo menos, ao Arteixo! -Conclusión que lle estaba transmitindo a un colega seu, outro cascarilla, un Corredor de Chocolates, ¡herculinos, por suposto! Ámbolos dous subiron á présa ao seu tren, aquel dos letreiros Lugo – Coruña, polo que agardaban, friorentos, inquedos, que xa daquela os vendedores eran, precisábanse así, ¡agresivos! Coma quen busca a querenza dunha lareira, tan agresivos, que a pouco non deixan baixar aos madrileños, aos recentemente chegados, ¡ou aínda non!

Aqueles apeados, aqueles cortesáns da República, a feito funcionarios e/ou militares, os máis deles, envolvéronse, atarapuzáronse, canto lles deu de si cadansúa prenda; e coa mesma, ben instruídos e ben regateados, aqueles curuxeiras, para arreárlle-las equipaxes respectivas, dispuxéronse a ocupa-las rúas lucenses, a subir, a pasar para dentro da muralla, alén dos fielatos, ¡aqueles fielatos nos que se doutorara Lerroux!, pois o que é fóra deles, no trinta e catro, aquel Lug, aquel Luguiño Augusto, romano, ¡nin Lugo era! Herminia, non, que Herminia nin levaba nin precisaba do clásico, do vulgar tapabocas, a prenda de viaxe máis xeneralizada naqueles días, fose en homes ou en mulleres. A cubana saíra ao seu nome, de rotunda etimoloxía xermánica: Herminia, a grande, a forte... A maiores, embutida, portante daquel abrigo de marta cibelina...; ¡o nunca visto no Lugo de entón!

A cousa, para os carteiristas da plataforma viaria, presentaba o seu aquel: serias dúbidas, que viaxar, baixar, apearse, daquel Wagons Lits Cook, alumáballe á xente de Lugo, aos de portas a dentro, e tamén aos do arrabalde, aos de murallas fóra; ¡canto máis ao seu lump, fose interno ou externo! Os máis deles nin sabían que aquel coche azul, aquela unidade especial, de acceso restrinxido, prohibido para os que non aportasen un billete especial, un suplemento, era simplemente para viaxar durmido, ¡coa perna solta! Podía ser unha cámara especial de Correos, a disposición dunha autoridade, podía; un gabinete do Gabinete; ou a cuncha secreta, reservada para a querida dun Xeneral...; acaso un corredor de fondo, evacuado, supervivente daquelas glorias nefandas do desastre de Annual...!

Canta experiencia tiñan aqueles malandríns víñalles da súa propia observación, de que sempre, ¡sempre!, se apeaban daquelas unidades do convoi unhas señoras moi aseñoradas, moi tapadas, moi abrigadas..., ¡no inverno! De chegados ao verán, os mesmos pelos, os mesmos rizos, ¡de tenaces, á brasa!, pero adoitaban ir sen sombreiro, ou con un pallarego de cores, ornado con fitas de seda; faldras ad hoc, curtas, curtísimas; todas sufocadas e sufocantes, pero ninguén as cobizaba por..., ¡inalcanzables! No caso concreto da nosa Herminia aquel pasmo non podía ser meirande: ¡unha zarina! ¡Seguro que si, daquelas que fuxiran da Revolución Rusa! Pero unha zarina non era, en verdade que non, pois aquela dama aínda non se esquecera do seu galego; ¡nin do seu galego, nin do seu mozo, nin daquelas ovellas de Vilar...! ¿Mais, aquelas peles...? Aquelas si, aquelas eran rusas; auténticas, ¡de marta cibelina!, o nunca visto en Lugo, co colo alzado, pero compradas en Madrid, na propia Gran Vía, no Loewe...

Dadas as circunstancias, aqueles carteiristas, aqueles Fazais apañaotodo, nin para ela miraron, e non porque non estivese apetecible, pero..., ¡o dito, que detrás daquela potencia tiña que haber unha resistencia, proporcional, axeitada! ¿Acaso un gardacostas, de paisano...? O que é por poder, podía ser calquera daqueles catro ou cinco señoritos do chapeu calado, abaixado ás mesmísimas cellas, que tamén se apearon do tren... ¡Por se acaso, compañeiros deste oficio ambulante, garduñeiro, descanso, ar, que haberá que estudala, observala, seguila..., para ver en qué acaba e onde acaba esta ricura tan rica!

Toño, Toño de Montecubeiro, ou máis ben, da Serra, da Ferradura, tamén chamada do Pradairo, aquel mozo serrano, aquel Toño de Polín, compañeiro, ¡ex - compañeiro!, da nosa Herminia naquela garda, naquela xebra das ovellas... ¡Pobriño! A tal momento, o tal Toño non existía, non pisaba, non era deste mundo, ¡que nin a terra o sostiña! Aquel rapaz mal rapado, ou máis ben, atesoirado, estaría / estaba cos pelos de punta..., ¡se non fose porque se peitara de mañanciña, na Bica, coa auga do Río Pedroso feita un xeo, laca pura!

O pobre miraba, e remiraba, e volvía a mirar: ¡Condenada, que é capaz de non vir! ¡Mira que fiarse dunha cubana...! ¿Será esta, ou aquela...? ¡Ai, Deus, que non, que non veu! ¡Chegou tarde ao tren..., ou se ennoivou con un madrileño, chulapos eles, roubaperas, comedores dos impostos...! A palabra das mulleres é o que ten, moi melosa, pero..., ¡escorregadiza! ¿Daquela, que lles digo en Vilar...?

Pero a señora do abrigo, ¡nin zarina nin nada, que o fitou deseguida, xa desde o estribo! Coa mesma botouse a correr cara ao rapaz, co bolso de crocodilo, ou máis exactamente, de caimán caribeño, bambeándolle nun daqueles brazos, que eran longos / que foron longos..., ¡antes do seu empelellamento actual, circunstancial, estacional!

Só conservaba, só tiña, unha foto do seu mozo, aquela que lle mandou desde Coruña, vestido de caqui..., ¡tan rapado, que maldito un pelo se lle vía por debaixo, ou por fóra, daquel gorrazo coas cintas, coa pasamanería, de Cabo! Naquela foto só había unhas meixelas prominentes, e unhas orellas igualmente notables, das que amosaba o lóbulo, un lóbulo aberto, ou máis ben, abertal. O resto, dentro do pucho ía, ¡e cabía! Para máis detalles, un nariz bastante curvo, de peto, capaz de picar nun castiñeiro; ¡ou cesáreo, ou xudeu! Ollos gachos, coa pupila invisible de tan afeitos a mira-lo chan desde arriba, sempre, ou case sempre, con timidez. Aquel queixo anguloso, maiormente o queixo, anunciaba un carácter rexo, pero anguloso, ¡máis ben obtuso! Todo o demais, pel; unha pel curtida, reseca, mouriña; do sol e da terra, daqueles aires serráns. De pouca barba pero con abundante pelo no peito, que lle amosaba por tras do seu colo redondo, que se lle soltara o botón apical, dunha camisa de flanela, ¡con raias coloradas! En canto á osamenta, moita e moi contrastada, recachada e fornida; ¡un cavador típico, coa aixada, a tal momento, no ferreiro, calzándoa con vistas ás próximas cavadas, ás inminentes decrúas da próxima primavera!

-¡Ai, Toño, meu Toño! ¡Toñiño..., aquí estou! ¡Que ledicia verte..., outra vez! ¡Aquí me tes, aquí estou, no meu Luguiño, no noso Luguiño! ¡Tardei, iso si, que non foi ida por volta, pois o home propón, e Deus dispón! Rapaz..., fala..., dime algo...; o que sexa, pero fala..., ¡que antes, daquela, ben que largabas, sen parar, así fose para queixarte do lobo, da chuvia, do meu padrasto...!

-¡Falarei, muller, falarei..., en canto poida, que así, con estes soponcios, case que chorando, é que nin te vexo por máis que esteas diante miña! E logo que me cortas, que pareces outra, que eu viña...; ¡eu viña busca-la miña moza! ¿Coñécela? ¿Sodes amigas?

Sen interromper as súas bágoas, a “moza” riuse, ou máis ben, sorriu:

-¡Sonche eu! ¡Disfrazada de Carnaval..., que é como andamos polo mundo adiante!

-Pero..., ¿es ti, ti mesma? ¡Incrible! ¡Vou ter que mirarte con espejuelos...!

Naquel intre decatouse de que a súa elegancia, lonxe de agradarlle ao rapaz, asustábao:

-¡Pois aquí me tes, ben cerca, como para non precisar lentes...! Xa digo, algo disfrazada, ¡por culpa do frío! Sonche a mesma, aínda que parezo algo máis gorda, pero é por culpa desta roupa tan..., ¡invernal! Pero ti tampouco reviches, que moito dobraches, ¡co chuchado que eras! Pero aínda así sempre te recoñecería, sempre, ¡na Porta do Sol que fose!

O noso paisano, a pesares daqueles peazos tan asentados, embutidos nuns zapatóns de artesanía, de becerro mal curtido, ¡nin case se tiña en pé!

-¡Muller, qué cousa, cántos anos...! ¡Cheguei a matinar que nunca de aló volvías! ¡Maldito mar, que ben se di que do mar..., iso que dicían na Coruña, que do mar veñen as amarguras!

-¿E quén non volve, ho, qué emigrante non volve, que todos temos algo por qué volver, que se non é a familia, ou se non queda do noso sangue, sempre está o cemiterio? ¡Iso, a campa dos devanceiros, que tira moito..., que para saber canto, hai que botarse polo mundo adiante, pois de lonxe a chamada da terra síntese con máis forza!

-¿A qué vén iso de falar do cemiterio..., maiormente entre vivos? ¡Eu non podo dicir outro tanto de ti, pois ao ver que só baixaba do tren esta señorona, esta señoriña, como da túa idade, con este abrigazo, con estas peles..., que nunca llas vin a ningún raposo; e de lobo tampouco deben ser, que os coñezo ben..., daquela ocasión! ¡Verte así, ataviada con ese pucho...! ¿Non se che ocorrerá levalo á Misa...? ¡Vante axotar! Así, deste xeito, aquí por Lugo só andan as fulanas..., ¡algunhas! O caso é que case che tapa a cara...; ¡ai si que cha tapa, máis que se fose un pano da raíña! Pero, os ollos..., os ollos, non, que ata parece que che medraron; e telos mouros, fondísimos, coma o pozo de Penelas!

Tomoullo a broma:

-¡Vaia, vai de piropos; rapaz, fixécheste mozo, que ata para iso serven as ausencias, que non todo é malo!

-¿Ves como falo? Custoume arrincar...; coa sorpresa, ¿sabes?, co pánico de que non foses a mesma, que á xente que vai polo mundo mellórana por fóra pero escangállase por dentro...; ¡ás veces!

-Toñiño, non esaxeres, que con este tempo...; ¡con este tempo, desafeita como estou, terei que abrigarme! ¿Si, ou non si? ¡Lémbrate que fai pouco que chegamos do Caribe...; puro trópico!

-¡Ai, muller, abrigarte, si, pero con xeito, sen ofende-la parroquia...! Decátaste que te están mirando, e iso que estamos en Lugo; todo ao redor..., ¡que mesmo te comen! Ao non verte, ao non distinguirte..., ¡pois iso, pensei que non viñas! ¡Quero dicir, que non viñas hoxe! ¡Ai, muller, vaia aligante que vés; demasiado, que xa pareces unha bailarina, desas do Mercantil!

-¡Ah, pillín; así que fuches ao Mercantil...? ¿Bailaches..., con elas?

-Non, muller, que falo de oídas...; ¡polo que conta o Isidro da Cernada, que ese, como é rico...! Pero, con tanto luxo, así, tan guapa; esas alfaias, esas luvas...; ¡afellas que me atordas!

-Toño, non sexas burleiro, que che son a mesma, a de sempre...; ¡máis ou menos, máis ou menos!

Para demostrarllo, deulle, déronse, outra aperta; e despois, outra, outra máis...; ¡así que acabaron chorando, ámbolos dous enganchados, nunha peza, tal que un cazador vestido de pana, pelexándose, loitando, nun corpo a corpo, con unha osa peluda!

-Estás tan guapa, tan señora, que non me canso das túas apertas, pero..., ¡o peor é falarche, que nin case me atrevo! Por carta era máis doado..., ¡e daquela parecíame que non!

Herminia agradeceulle aqueles piropos, máis ben trobas, para ela música celestial, que ben notaba que lle saían do peito, daquel peito curtido, peludo, nobrote... Cada verba cruzada, arrincada, para ela era un arpexo pola resonancia que lles daba nos seus propios sentimentos, pois o que é o Toño..., ¡laconismo puro! Tan anoado se quedou despois daquelas apertas, que se atrapallou cabe súa, de par súa, ladeado, ¡que nin se atrevía a mirala de fronte!

Un pouco tamén para rompe-los carazos, para que non reparasen na súa curtidade todos aqueles do rural, que demoraban naquel vestíbulo metálico, da estación, agrupados, contándose a súa vida e milagres, cismando, ou agardando, a saber por qué ou por quen, que os lucenses tiñan para onde irse, e fóranse, Herminia preguntoulle por súa nai; non é que a esperase, dadas as distancias, pero si que o desexaba:

-¿Toñiño, qué me dis de miña nai? ¿Non quixo vir, ou é que..., non puido? ¡Debéramos empezar por aí!

-Non, muller, non veu, que se marea no auto da liña...; ¡con iso de que cheira á bencina, ao carburante! Agora témosche coche, dun tal Trigo, don Ramón, ¿sabes? ¿Non cho dixen por carta? Pois si, que de Mosteiro a Lugo, e iso que fai paradas, en pouco máis de dúas horas..., ¡zas! ¡Cada hora, dúas leguas, o dobre que andando, e logo que as eguas tamén cansan...!

-¿Así que non viñeches na besta...?

-¡Muller! Por aquí tamén se adiantou, bastante...; ¡e logo que temos unha República, igualiño que en América! ¡Ninguén sabe cómo veu, pero veu! Volvendo ao noso, quero dicir, ao teu, ¡moito adiantaches! Claro, tanto que fixo túa tía...; ¡ai, muller, que esa Henriqueta ben traballadora foi, e logo que debeu ter unha fonda boísima, e ben situada, para gañar tanto, en tan pouco tempo, que aínda era moza...!

A cubana desviou, de momento, aquela curiosidade crematística, tan interesada como inoportuna, do seu testaferro, do seu Toño. El non se atrevera a formularlla por carta, ¡pero proíalle!

-¿A ver, mozo, veñan esas novas de miña nai, ou hai segredos...? Mira que me tes preocupada, que na última algo me puxeches da súa saúde...

-Pois, non, muller, nada, que aquilo foi dos bronquios, da invernía, pero veu ese Médico de Serés, e daquela, cunhas bilmas... Ao de hoxe está ben, ¡que ía cocer pantrigo! Faino de propósito, para terche unha boliña mol, con torresmos e cebola...; ¡o que se di unha empanada! Ben nos lembramos, ámbolos dous, do moito que che gustaba... Deixeille a fariña, eu, da nosa, que é trigo do Zarro Vello, ¡boísimo!

-Toño, ¿cavas moito..., en tódalas anadas?

-¡Muller, e non hei! Hoxe teño as mans da invernía; algo mouras, si, pero é tan só de brunir as zocas...; ¡xa sabes, iso de dárlle-la cera por riba do afumado! ¡Míramas! Sonche unhas mans honradas, ¡que se máis merezo, máis gaño! ¿Segues afeccionada ás empanadas?

-Si que me gustaban, si, ¡de nena! Aquilo foise, rapaz; ¡a nenez, digo! ¡Canto choveu na Habana desde entón, e canto non nevaría aquí, aquí por Lugo, maiormente no Pradairo, pola serra arriba! ¡Pobres lobos, contigo de pastor, e tan escarmentado!

Seguían de pé, en par da equipaxe, esperando polo Curuxo, que lles prometera volver, ¡e volvería, que esta Señora, das do S maiúsculo, non adoitaban discuti-lo prezo dos seus servizos!

-Diso de chover...; ¡mira, muller, canto máis nevaba, todos estes anos, máis me acordaba de ti, que me dixeches nunha carta, daquela, ao principio, que en Cuba..., nin folerpa!

-Falando de acordarse: eu, da nosa xente, ¡a cotío! Xa ves que che pedín que me esperases aquí en Lugo..., ¡maiormente polas ansias que tiña de verte!

-¿Así que non me esqueciches...? ¡En tantos anos...!

-Toñiño, daquela comezaba a saírche a barba...; e tiñas a cara brandísima, que onde eu che tocaba co dedo, mesmo se facía un pozo; ¡coma nun queixo!

O machismo do rapaz, que se tiña por varudo, soportou mal aquela alusión á súa cute de adolescente:

-¡Xa fun ao Servizo, ben o sabes, que non ía ser un neno de por vida! ¿Lémbraste que iso do Servizo foi o impedimento de que non marchase contigo, daquela, a punto de entrar en quintas? ¡Unha, unha das causas, que outros, metidos nunha dorna, seica colleron o vapor aló lonxe, na Marola, coma quen fuxe...!

Herminia tardou en responderlle, absorta naquel rebobinado da súa propia morriña.

-Lembro, Toño, lembro, que unha das miñas desgrazas é a memoria; é un mal herdo de meu pai; unha cousa estremada, esaxerada, que ás veces e boa, pero outras..., ¡noutras é que mesmo nos afoga! ¡Lémbrome de tantas cousas, e de todas á vez, que non hai forma de para-lo verme! ¿A ver, qué facemos agora, que xa vén ese señor, o das maletas? ¡Tan pequeno e tan áxil que é, que mira que pronto baleirou; ou estaba cerca...!

-Nese caso, o que ti queiras, que ata despois do xantar..., ¡nin Trigo, nin centeo! Señor Curuxo, vaia poñendo estas maletas no seu carro..., ¡e non lles quite o ollo de enriba! ... ¿Atounas ben?

-¿A ver, Toñiño, decide a onde imos, que este home cánsase de esperar? Comigo diante quedaches coma o Santiago en Zaragoza, ao sopé do Pilar...; ¡pero eu non son a Virxe!

-¡Eu..., o que ti queiras!

-Home, haberá que comer algo, que ti madrugarías; e despois facer tempo, por aí, ¡ata que nos deixen subir ao coche dese Trigo!

Aquel rapaz, de atordado, a bandazos, que ou se animaba, confiado, ou aparcaba a súa mente, nubrada cos feitizos, cos feitizos e coa vestimenta, co adobío daquela moza, case que irrecoñecible para o seu compañeiro naquela garda das ovellas: ¡hoxe, unha artista!

-Muller, non sei, non o sei, que contigo diante...; ¡contigo diante, a miña fame non che é de comer! Señor Curuxo, vostede, que é do lugar, ¿para onde nos leva, onde nos acomoda..., que non sexa moi caro?

-¡Ai, por min, canto máis lonxe..., que o traballo non me apura! Se acaso nesa fonda da Maragata...; ¡é unha fonda de categoría, que lle vai gustar á señora!

O Toño viuse comprometido, pero..., ¡xa que lle ía gustar á “señora”!

-¡Entón, afale ás vacas! Mire, nós imos detrás..., ¡por se moscan estas maletas, de tanto saltar neste carreto!

O mozo das leas, ¡das leas e do carriño!, non se ofendeu, que estaba afeito a cousas así, e peores aínda, que a colleita dos desconfiados e dos palimocos é veceira, cada dous por tres. Sacando forzas daquela chaqueta, bastante máis longa có seu tórax, unha especie de casaca, coas mangas de remango, puxo aquel carriño a saltar por riba do empedrado, por riba dos lastros, ¡granito puro!

A fonda da Maragata, sona tiña, e no culinario ben merecida, pero, ao exterior, de fachada...; ¡o exterior non era homologable co Robynia! Fose por agasalla-lo rapaz ao máximo, ou porque o diaño a tentou de certo exhibicionismo, o caso foi que Herminia púxolle reparos:

-¡Toño, isto, esta casa, é algo menos que regular, pero..., se non hai outra! ¿Señor Curuxo, é que..., é que non hai en todo Lugo algo mellor, algo máis..., máis elegante? ¿Á carta...?

O aludido, servizal, gustoso en prolongar o seu porte, feliz de sumar horas naquela conta de boas esperanzas:

-Si, señora, algo temos, que aí está o Fornos. ¡Outro cubano, que agora son os que mandan! Pero, se vai pagar este rapaz, a miña obriga é avisalo, que no Fornos afeitan...; ¡cousa que el non precisa, que xa vexo que vén dos días santos!

A cubana aceptou, dobremente encantada:

-Xa que é cubano, ¡farémolo pola Patria! Lévenos aló, pero, a modo, que vostede está afeito ás costas, pero eu..., ¡eu non, xa non!

Outra vez detrás do carro, advertiulle ao seu Toño:

-¡Toñiño, desengúrrate, que estamos en Lugo! Puxeches mala cara porque non entramos nesa fonda... ¿Non che queda algo daqueles réditos, aqueles da nosa conta, ese depósito que temos na Coruña? Pois polo aforre non o fagas, que un día é un día, e un peso tarda en derreterse..., aínda que sexa de prata! Iso dicía meu pai, que en gloria estea, ¡e acabou coa propiedade!

O rapaz, non, que el era doutra quinta:

-¡Iso que dis..., ofende! Quédame todo, ou case todo, que non chos ía gastar sen necesidade, que nunca se sabe o porvir, que o día de mañá sempre vén por tras, ¡como fan os mouros! Por aquí, mesmo en Lugo, xa se viron outras fortunas, incluso de títalos, ¡e foron a menos! ¿O que é xuros...? Na Coruña tes un montón, ao teu dispor..., ¡como non podía ser menos, con tanto diñeiro que mandaches para poñelo a medrar! Mira, muller, só gastei, ou por mellor dicir, empreguei, o custo das obras da túa casa, ¡aquelas que encargaches, nin máis nin menos! E tamén hai que poñer o que me foi pedindo túa nai; ¡boh, pouquiño; algún paxelo, e para iso, de cando en vez! ¿Oíchesme? Daquela para un pouco, para que non escoite ese..., que despois, con catro alancadas, xa pillamos ao maleteiro. Diso dos cartos, que nin se che ocorra dicilo, todo por aquí, a ninguén, ¡pero a ninguén, nin ao Cura! Ao Cura menos que a ninguén, que che remite os pedichóns, el mesmo, que ti es así, riquísima, e daquela póñense a petar na túa casa, no teu peto, no teu...;¡un día si, e outro tamén!

-Home, se sei dalgunha necesidade, tendo nós dabondo...; ¡ao próximo coma a nós mesmos!

Non lle prestou ao rapaz, así que exteriorizou aquela duplica, machista, incomodado:

-¡Herminia, nin abondo nin nada, que despois vaime tocar a min a recuperación, que igual teño que parti-lo peito cos remisos, para cobrarchos..., e eu non nacín para preitos! Xa sabes como é a nosa veciñanza, que logo che din que son para oito días, que van vende-lo xato, e ti, unha miñaxoia, unha crédula, non os recobras, nin en tres anos, salvo que escritures con pacto de retro, que daquela..., ¡daquela si, pero se te espiles! Mira, como xa chegamos, págalle ao mozo, pero encárgao que ten que volver por aquí, a tempo do coche...; ¡non sexa o diaño que perdámo-la Liña! Por se acaso, para que non falle...; ¡o de despois, despois!

Déronse a coñecer no Fornos, que se o Robynia, que se aló no Vedado; ¡tal e que sei eu! Así que sentíronse en familia, ¡mestre – mestre! As maletas amontoáronas nun reservado, ben seguras; e na mesa..., ¡na mesa, nin a festa do Santo! Toño volveu á carga, que xa se sentía administrador da Casa Grande, dos bens da súa señora, daquela Gran Señora...

-Rapaza, diso dos cartos... ¿Lémbraste daquelas obrigas que redactamos na escola do Tellado? ¡Xa ves o que son as cousas, as voltas que dá o mundo, que chegaches a rica, sen case esperalo, por culpa de túa tía, e agora, con esta riqueza, e eu para defendela...! ¡Agora si que precisas documentos, redaccións de verdade, ben feitas, con amallós, que a onde non chegue eu, imos ao Avogado!

Aquel comentario crematístico, diante daqueles manxares do Fornos, naquela ocasión de seu tan romántica, anoxou un tanto á Herminia, pero, en tal caso..., ¿de qué ían falar?

-Estábasme dicindo que deses cartos..., ¡case que nada, que o temos todo, ou case todo, e que seguen depositados na Coruña...!

-¡Non, muller; en absoluto! ¿Eran meus? ¡Non! Daquela, coma no caso do mordomo fiel, ¡a colocalos ben, para que medren!

Ela estaba desconcertada, polarizada: ¡Merton, para abaixo; e o Toño, ascendente, para arriba, en recuperación! Dous homes, dúas mentalidades, dúas conciencias asimétricas..., ¡ou por mellor dicir, unha, unha soa! Apartou o seu pano de mesa, con precipitación, que non era o seu estilo, e levantouse pronta, decidida, disposta a bicalo; a bicalo ben bicado, ao estilo de América..., ¡pero acabou parándose nas barbas, no lateral, nas fazulas do seu mozo!

-¡Toñiño, canto che quero; ti es un santo, ou un parvo...; ou as dúas, asemade! En todo caso, ¡grazas!

O rapaz, collido de sorpresa, non reaccionou; a cubana tíñao hipnotizado, paralizado, tanto co abrigo coma sen el. Por unha banda, sentíase orgulloso daquel retorno, daquela propiedade, súa, ¡que por tal a tiña! Pero, doutra, un medo atroz, pánico, que coas miradas da xente vén a cobiza; ¿e se lla arroubaban, e se lla quitaban, tal que un señorito daqueles de Castroverde...?

-Muller, grazas a ti..., ¡polo bico! ¿Daquela sigo de administrador, sírvoche?

Ela calou, ruborosa, que ben coñecía, que ben recordaba aqueles pactos aldeáns: ¡O que cala, outorga! Toño estaba incómodo, alí, no Fornos, tamén por culpa da comida, ou máis ben, por culpa daquel servizo, daqueles garfos e do seu manexo; pero mentres, ela facía por comer sen melindres, axudándolle a aprender co seu exemplo, paulatinamente, discretamente Despois daquel ágape, Herminia suxeriu toma-lo café nunha docería, ¡por variar! As maletas quedaban ben, a propina foi boa, e a Casa quixo invitalos a café, ¡que o mandaban traer do Brasil! Mais Herminia rabiaba por ver algo máis daquel Lugo, para ela case inédito.

Pola rúa Castelar arriba, coa raíña diante..., ¡que nin que fose a inglesa! Toño abondo facía con seguila, pois, de par súa...; ¡de par súa non lle vixiaba o abrigo! Para igualarse, detívose ela e colleuno da man:

-Toño, vén, ¿ou cansas? Vén comigo, ho, de par miña, que ti es o meu irmán, o único, o que non tiven. De paso que mercámo-los pasteis, para as dúas casas...; ¡para os teus, tamén, como debe ser!; ti tomas un café, e detrás, un puro, un puro –puro, ¡que che traio un mazo deles, aquí mesmo, neste bolso! Un veguero, dos de Vuelta Abajo, ¿sabes?

Toño calou, deixándose levar. ¿De Vuelta Abajo? ¡Para el, coma se fosen de Vuelta Arriba! ¡Cubanos, e por tanto, a gloria mesma!

-¿Non me oes...? ¿Onde témo-la pastelería? ¿Hainas cerca? Despois temos que volver ao Fornos..., ¡por culpa das maletas!

-¡Non sei! Tal vez na Madarro..., ¡por iso de que tamén son cubanos! Eu nunca entrei, que neses sitios non entra calquera..., ¡salvo que se volva tolo, e queira rematar cos bens! Aquí mesmo, nesta rúa da Raíña, daquela Isabel II, ¡que ata non sei se con isto da República lle cambiarían de nome! Teñen un bo escaparate, e pola porta moita xente entra, entra e sae, ¡a cal máis vestido! ¡Xa que non che doen os cartos...!

Herminia, con aquela conversa, en vista daquelas reaccións, daquela mentalidade do Toño, decatouse a fondo da sorte tan extraordinaria que tivera índose a Cuba, estudando aló, facendo todo o posible por imitar, no bo, por superarse; complicacións persoais, íntimas, á parte, que a Galicia interior, a do 34, xa lle quedaba lonxe, a anos luz... Sen embargo, moito se fixera por acó, naqueles tempos, que incluso agromaba unha certa tecnificación; pero o máis notable era que a xente mellorara na súa autoestima; ¡un pouco, e para iso, nalgún caso, nalgún aspecto! Mais, aínda así, nada sobraba, que seguía habendo miseria, moita, ¡da moral e da material! Aquel rapaz, ao que viña observando con disimulo, pasado por tanta auga, pasado pola Coruña, sequera fose ao traveso dun cuartel, seguía afumado, apoucado, á vista dunha pel e de catro alfaias. Por falar, simplemente por rompe-las tensións, as exteriores e mailas interiores, Herminia buscaba e rebuscaba no seu caletre, temática, verbas, pensamentos intranscendentes, compatibles con aquel taruguiño, tan contraditorio en tantas cousas, así que lle dixo:

-¿Como facemos, que nestes días tan curtos, co tarde que chegará ese carro a Mosteiro, para subir ao noso Vilar...? Podemos quedarnos alí mesmo, en Mosteiro; ¿segue tendo pousada aquel José; terá dúas habitacións?

O rapaz denegou coa cabeza:

-¿Daquela, segue habendo taberna en Pousadela, a do señor Antón, aquel que era primo dos Vilabella do noso Vilar...? –Apuntoulle Herminia.

O mozo sorriu con picardía, pero cos ollos un pouco gachos, que estaba absorto, pero anestesiado, non.

-¡Mellor será que cheguemos tarde, que así, ao ir de noite, non te ven, que te miro eu, eu só, coma quen mira ás estrelas! ¡E qué estrela, Señor, con esas xoias..., que de quitadas as luvas, nin a Polar!

Ela restoulle importancia á cousa:

-¡Boh, catro vidros, que ata os debera deixar en Madrid, pero miña curmá insistiu en que os trouxese..., para que me respectasen, dixo! Presuncións, complexos de emigrante, Toñiño, que ata coido que son contraproducentes, que fan mal á xente de por aquí, que logo van pensar que en América..., ¡iso, que é certo que atan os cans coas longaínzas!

-¿Catro vidros? Non vaciles comigo, muller, que ben chas vexo, que mira ti que son boas as alfaias da nosa Virxe do Rosario, de daquela, de cando os frades..., ¡pero ti, diante dela, diante da Virxe...! Se te sacan de procesión polo adro arriba..., ¡póñense de xeonllos, tódolos fregueses!

-¡Oh, qué galante, qué piropo tan lindo..., só que un tanto blasfemo! A chaqueta lévala de pana, pero debaixo dela..., ¡moito corazón che noto! Por certo, que ata che puiden traer un traxe, quero dicir, un corte de traxe, que aló habíaos de vicuña, cousa seria, estupendos, ¡pero non caín na conta!

O rapaz, coma un tomate, outra vez agredido naquelas suspicacias:

-¡A miña roupa é cousa miña! Es ti a que tes que humillarte, abaixarte..., ¡por rica que sexas, que non está ben ofende-lo próximo!

-Non, home, non, que tes razón, que cunha tea desas de vicuña, ti, nada; ¡cando así che sobran as femias...! ¿Ou non é certo que che sobran?

O rapaz colleu o anzol polo mango:

-Pois, a verdade...; a verdade é que non, que che son fiel, cadora, ao completo! Faría falla estar louco téndote a ti, que ben cho dixen, ¡a Virxe do Rosario!

Mostrouse escandalizada, incluso con un ricto de anoxo:

-¡Toño, repórtate, e non volvas por aí, que iso é unha blasfemia; outra!

Pero o galán seguía coas súas galanuras, que non se lle ocorría outro xeito de revalidar aqueles amores infantís.

-Para min, despois de Deus..., ¡ti! ¡Como que hei morrer!

-¡Incrible! ¡Deus, qué caso! –Herminia pasouse a man dereita, mesmo segundo a tiña enluvada, por diante dos ollos, para concentra-la súa atención, para convencerse de que eran certas todas aquelas cousas coas que xa non contaba: A fidelidade do rapaz, a súa adoración, aqueles xuramentos... Á súa maneira, si, pero tan respectuoso, tan excesivamente respectuoso, con celos incluso, visibles... ¡Todo ía ben, todo podía ir ben se non fose polo seu segredo, aquel segredo tan secreto e tan sagrado, do outro mundo, do Novo Mundo!

Toño, pola súa parte, achantado no seu panteísmo, noutra galaxia: ¡adorando unha estrela!

-¿Que dis, muller; qué che dixen que sexa incrible...? ¡Comigo non vaciles!

-Nada, Toño, nada, que me refería á muralla..., que a volvemos a ter aí mesmo, aí adiante, abaixo do Fornos...

O Curuxo, que tal alcume non merecía, ¡pero que tampouco se ofendía!, pois ben que andaba de día, ¡puntual coma o reloxo da catedral! Sabedor e cumpridor do seu oficio, xa tiña a equipaxe da cubana a punto, enleada e ben enlobetada no seu carriño de man.

-Esperaba por vostedes, pero non se preocupen, que xa lle dixen ao señor Trigo que conte con dúas prazas; ¡na berlina, nese banco dos Curas! ¡Unha señora da maneira...! Pero non poden ir sos, que hoxe case veu aos topes; e mais a señora merece unha viaxe en por si... Vostedes non me falaron de ningún taxi, así que, daquela..., ¡comprometín a Liña!

Se pronta foi Herminia en abrir o peche dourado do seu caimán, máis o foi aquel servidor en poñe-la súa man a punto..., ¡que non tódolos días chovía prata, e menos en Lugo!

Dos que ían no coche, Herminia non coñeceu a ninguén, e tampouco se deu a coñecer, pero tódolos paisaniños se apartaron para cederlle o paso á señora das peles. Pola súa parte, Toño fíxose o descoñecido, ignorando aos seus coñecidos, ¡que tampouco se ascendía en Lugo tódolos días! Por de pronto, aló no fondo, na terceira, nos bancos de gutapercha, os murmurios duraron todo o traxecto, ¡e seguirían, por semanas, en cada rueiro, pois daquela outra radio non había! Os nosos rapaces, de par do condutor, do señor Avelino, foron discretos, e tan só falaron das cousas, das cousas e das casas que ían correndo cara atrás, coma lóstregos, ¡a dúas leguas por hora!

Chegados a Mosteiro, á tardiña, sobrou xente que lles pasase as maletas para o bohío do José, pero aquí foi Toño o pagán, ¡que non dixesen aqueles veciños que se tal e que se cal! Convidounos ao que quixeron, a tódolos presentes; ¡ao que había: queixo, pan e viño! Mentres retiraba a besta da cuadra, nun alpendre lateral, aparellos e todo iso, a cubana buscou no seu bolso, para adentrarse na corredoira, un foco, unha lanterna americana, de dúas pilas redondas, que moito chamou a atención dos presentes, que non se cansaron de tocarlle, de pulsala...; ¡a lanterna, pero, polas apetencias, de estar soa..., individualmente..., femias daquela categoría..., na porta dunha taberna...!

-¡Toño, só trouxeches unha besta...! ¿Que facemos coa equipaxe?

-¿Coas maletas...? ¡Quedan aquí, e mañá, á tardiña, baixo co carro, que de cedo temos que oí-la Santa Misa! Trouxen esta, que é a miña egua, que teu padrasto tamén a ten, pero a del vai vella... Así, coa miña, lévote máis cerca, asegurada polo van, e coas perniñas envoltas nesta manta de Zamora, noviña, do trinque, que así apálpoche as polpas..., ¡tan boas que as tiñas, e a peor coido que non fuches! O malo ata aquí foi ese abrigo, que case non me deixou verche as canelas...

Acomodaron as maletas, revisándolles o pecho, por se un descoido..., na cociña do José, que apartou a leña para facerlles un sitio seco e seguro, visible, alí mesmo, no requeixo.

Xa na besta, un bo exemplar, que ben podía cos dous, non foi doado acomoda-la Herminia, que esvaraba da sela ao menor descoido. Toño escarranchouse o máis que puido para abarca-las ancas do animal, e cinguindo á Herminia, a conciencia, fíxose cargo do ramal, no entrementres sostido polo José, ¡outro propinado do día, dous pesos, que así daba gusto, que non tódolos emigrantes volvían tan metalizados ao seu país, ao país da fame perpetua!

-¿Vas ben, miña churrusqueira? ¡Daquela agárrate ao arzón! Mira, este cobertor é do mellor que chegou ao país, que o comprei na última feira, por culpa túa, pensando en ti, na túa chegada...!

-Es un Ceo, rapaz, que estás en todo; incluso parece que te alumou aquel xaruto que fumaches en Lugo...

-Herminia, non che hai tal, que gardei a pava..., ¡que me serve para presumir en San Cibrao, mañá, á saída da Misa, que así dúrame dous días! Quen me estraga as contas é o teu abrigo, que por non quitalo...; ¡por non quitalo, as miñas mans andan lonxe do..., da..., da túa mercadoría! ¡Eu, que tanto esperei para achegarme ás túas cachas..., e sigo na mesma! ¡Menos mal que o colgarás, aló, en Vilar..., que daquela..., daquela, con todo o que temos atrasado, niso de estar xuntos...!

A cubana disimulou, que co problema que tiña enriba, ¡a mais do abrigo, e de suxeitar a lanterna!, non era cousa de decepciona-lo rapaz; e menos despois dunha espera tan longa, ¡ao parecer, fiel!

O resto da viaxe, costa arriba, por Pousadela e Gondel, camiño da Serra, foi, e fíxose, intranscendente. Ela preguntaba e Toño respondía, invariable: ¡Tódolos mortos da parroquia, tódolos casoiros, tódolos nacementos, tódolos emigrantes, aquelas festas do Santo...! ¡Novidades domésticas, a película do seu rueiro!

Sen embargo, ¿a ver qué pasaba cando rematasen con aquela crónica social, retrospectiva? Á cubana xa non lle sería doado entenderse con aquel cavador, paulatinamente illados, sempre en dirección contraria; ou polo menos, en liñas diverxentes: Un mozo co pensamento, e coas mans, tan cerca das súas nádegas...; ¡obsesivamente cerca! Un fariseo da maneira, que ben se lle notaba en cada comentario, en cada apreciación... Un retorno, si, pero, entre lusco e fusco, pola corredoira adiante, ¡con tormenta no ceo e negruras na terra!
…/…