De pura cerna (28)

…/…
...

-¡Pasa, Herminia! Collíchesme en ridículo, dando cabezadas; aquí, nesta mesa, ¡pois esta noite non peguei ollo!
-Non me dá pena, señor, ningunha, que vostede xa está afeito ao trasnoite, ás ruadas... -Feriuno, adrede.
-¿A ruar...? ¡Ah, si! ¡Estaba, estaba..., pero hoxe, de presente, é distinto! Na vela desta noite repasei a miña vida... En concreto, desde que coñecín a Robynia, nun hospital de campaña, aló, na doce Francia, ¡pero máis doce era aquela nurse! Filla dun lord, consideraba función da nobreza atende-los feridos, ¡coma quen mexe un neno! Eu só tiña un rabuño, pero..., aquela contenda era familiar, dúas ramas da mesma familia, e eu fixera abondo, así que me enchufei, cousa ben doada, pois, ¡para corrupción, unha guerra! Unha familia de estreitos, tan puritanos, todos eles, como resultou a miña Lady, cunha excepción, esa que ti e mais eu coñecemos..., ¡pero haberá que disimularlle ese pecado, ese erro, esa estafa, esa ofuscación, en contrapeso daquelas virtudes...!

Pegoulle unha calada ao seu tabaco, que os fumaba, sempre, de Vuelta Abajo; ¡e sempre acesos! Funcionábanlle coma un pebeteiro naquel despacho saturado deles, daqueles cheiros, sen molestarse en abri-las ventás, que máis ben as cerraba de atopalas abertas. Como Herminia oía e calaba, prudente como boa galega, el proseguiu:

-¡Vaia sorpresa a que me levei con ese documento! Robynia viña ameazándome, xa de vello, co aquel de ceder os seus bens, ¡os meus!, os que puxera ao seu nome, a un orfanato, ou cousa así. Era unha coacción, unha especie de chantaxe; adrede, todo calculado para converterme, ¡segundo ela entendía iso da conversión! ¿Pero ti, precisamente ti, que xa recibiras un capital de túa tía, do que a metade foron furtos...? ¡Que despropósito, qué traizón...! ¡E logo ese Perkins, ese medicucho, tan fachendoso sempre, que non me quere certificar que estivese avariada, diminuída nas súas facultades, na data en que testou...!

-¿Avariada, louca, diminuída..., e atrévese a dicirmo...? ¡Mírese no espello!

-¡Calma, calma, que non é zuna...! Unha persoa que estea nos seus cabais non lle fai iso ao seu home...

Estaba claro que tentaba esmorecer á rapaciña, desvirtuando na Robynia, e de paso apelando aos seus escrúpulos éticos. Herminia sentiuse doente, e por encima diso, agraviada, así que ante aquela omisión do Ádam en ofertarllo, en invitala, deixouse caer nun daqueles Chester, decatándose, de paso, de que o Patrón déralle a volta á mesa, indubidablemente para que as visitas se sentasen de cara á luz, quedando el na penumbra, que é un xeito psicolóxico de esboroar aos interlocutores.

-Sorprenderíase, que non o dubido, pero eu tamén, ¡infinito! Mais iso non é síntoma de loucura, que ela ben ponderada foi, sempre, que lle teño oído cada consello, que nin unha nai...; así que a faena, de haber algunha, fíxoma a min, converténdome en instrumento seu, á mantenta, sen instrucións previas..., ¡supoño que confiada en que Deus me alumará, paso a paso!

Merton entendeu por onde quixo, que esa era unha das claves do seu éxito:

-A túa decisión é ben doada: ¡restituír! ¡Uf, se eu che contase dos meus esforzos, dos meus avatares, riscos incribles, de xogarme a vida..., e non só na Guerra do 14! Tes que saber que a multiplicación dos pans e dos peixes fíxena eu, pois Robynia pouco máis herdou que escudos, pergamiños, heráldica...; ¡e de prata, eses garfos que temos na cociña!

Herminia, concentrándose, evocando as virtudes da súa señora, da súa donante, logrou aquela rixidez expresiva que lle pedía o corpo, en lexítima defensa:

-Mr. Merton, onte fíxome rabiar, e hoxe faime rir...; ¡si, de veras! Pasei a noite encomendándome á señora, pero tamén recei por vostede, aínda que non o crea, pedíndolle a Deus que me ilumine para tomar unha decisión ética, xusta, atinada; que concorde cos designios da Providencia, e que sexa positiva para a súa conversión, pois, cando algo raro pasa, é que Deus o quere, así, dese xeito, ou polo menos, que o permite, pois a Divindade sempre ara dereito, ¡que as eses están nos nosos ollos!

Aquela resistencia era pertinaz e pertinente, obstinada, típica de Herminia, da súa tenacidade, ¡esa cerna!, así que Merton agarrouse de novo ao que atopou, ao que se lle ocorreu, a un fío da súa esperanza, ou máis ben, do seu posibilismo:

-¡A relixión..., qué cousa tan grande, qué fortaleza vos dá! Teño que converterme, en efecto; cubrirme de cinsa, vestir de saial..., ¡por máis que a pobreza tamén afunde á xente!

-Na pobreza non está...; ¡nin o deixaría eu!

-Claro, claro; pero moito non me vai quedar, pois esta mansión é un tragaperras; e logo que eses valores, se Tovar non me deixa axitalos un pouco, actualizalos, o que se chama agiotismo... E de separada a gratificación que penso darche... ¡Xa cho dixen: voute recompensar xenerosamente, pois a miña liberalidade é maior do que ti pensas, que a min non me coñeces, de mal informada que estás! En canto firmemos os papeis, e poda dispoñer deses valores, para realizar algunha cousa, facer cartos...!

-Precisamente, señor, que esa é a verba: ¡xenerosidade! Por iso cheguei á conclusión de que a señora, co seu sentido moral, na súa virtude indiscutible, incluso con vostede, e sobre todo con vostede, non ía facer unha cousa mala; nin mala nin ruinosa; e logo que esa anulación por incapacitada..., ¡nin se lle ocorra, que eu aportarei vinte testemuños do contrario!

Se difícil era para Herminia soster aquela conversa, aquela porfía, para o Merton nada menos, que estaba afeito a outro tipo de interlocutores, cos que era eficaz a dureza, a frialdade, e incluso a chantaxe, recursos aquí contraproducentes.

-¿Podes explicarme esa teoría, vosa, de facerme un ben creándome un mal, arruinarme para salvarme?

-Sempre lle oín dicir á señora, así por calquera cousa que presentase dúbidas, que ela aprendeu naquela Guerra que os cirurxiáns cortan polo san, e que máis vale un inválido que un morto. ¡Vostede, que conviviu con ela naqueles hospitais..., aplíquese o conto! Ela está operando; non sei cómo, pero faino... ¡Claro que o sei, que onte detívome a man coa que lle ía firmar aquel papel en branco, que ben llo vin enriba desta mesa, ¡desta mesa revirada! Moi astuto, moi previsor, cun papeliño tan branco coma o queixo que se lle pon á ratume...!

Merton oía e calaba, que nin sabía por onde contraatacar, que lle estaban claudicando as falanxes, as falanxinas e mailas falanxetas. Herminia, valente ao velo así, murcho:

-Mire, Ádam, -nunca o chamara polo seu nome de pías, pero saíulle así, espontaneamente, como se a tal momento interpretase o rol da ausente, -á parte de que ese testamento ten data de hai seis meses, ¡seis, que o ten apuntado, que agora seino, que o vin onte de noite, en abreviaturas, na súa Bible, que se me ocorreu collela para ver se me viña unha inspiración! ¡Seis meses, tempo de sobra para recapacitar e para revocalo, se diso estivese arrepentida! Tamén está esa cousa de que é un diñeiro sucio, mal adquirido, pero nas súas mans aínda se emporcará máis, salvo que eu, ou outra persoa decente, interveña na súa inversión, na súa administración. Se algún día o vexo nun apuro, aínda que vostede non se converta, daquela léveme un saco, que llo vou encher de prata, pois a onde non chegue o legado da señora, se eu teño pan, pan comeremos, ¡ámbolos dous!

Merton, ante aquela saída do máis inesperado, retorceuse na súa cadeira, tragando saliva; desconcertado, sorprendido, frustrado...

-¡Bobadas, que ese razoamento é un..., un sofisma! A realidade é que Robynia foi perdendo facultades, paulatinamente, que por iso, só por iso, non volveu ao testamento, ao teu... ¡Ti sábelo ben, así que non te deas de inocente!

Herminia tiña, sentía, un apuntador, aló dentro, ou aló arriba, así que falou con autoridade, superándose a si mesma a cada intre:

-Non, señor, que non as perdeu tan á présa, ¡que morreu con tódolos seus tóteles espertos! Por parte, iso do sofisma, ese concepto, non sei exactamente qué significa nunha mentalidade tan torticeira como é a súa, ¡pero dáme igual! Mire, eu seille, desde a infancia, que os instrumentos de gume hai que apartalos dos nenos...; e vostede, tan matón, de ditos e de feitos, nalgunhas cousas é un cativo, ¡un cativo sen educación, sen educación nin escrúpulos! O caso é que me pagou a miña, a miña educación..., ¡sen tela vostede! ¡Favor que lle debo, iso si!

Despois de tomarse un respiro, e co Ádam groggy:

-Vostede, cos seus lupanares, e se cadra con outras riquezas que non lle coñezo, ten perigos de sobra para mal vivir, ¡que non é igual que vivir mal! Desfágase diso, inverta ben, que o sabe facer; con decencia; e daquela terá abondo, ¡máis que abondo! Xente coma vostede, con poderío económico, incluso son un perigo para a paz cidadán, pois fan e desfán Gobernos, por mero negocio..., ¡que ben me decato dalgunha cousa! E tamén penso contemplar a súa conversión, cando realmente se produza, na fonte limpa, axentes que hai, así que, comigo non lle valen simulacións..., ¡nin hoxe, nin despois! Co dito ata me parece que...; ou non, que me falta unha cousa: Vostede pode quedarse nesta mansión, indefinidamente, pero imos facer un documento, cando o señor Tovar teña esa testamentaría a punto, no que me recoñecerá un aluguer simbólico, poñamos que, dun peso, ¡ao ano! Deste xeito, a maiores da súa comodidade, pode disimular a proba á que o temos sometido, Robynia e mais eu, de consún, que terá que loitar coas dúas..., ¡ou amolecer!

O gringo engurrouse de ombros, en silencio, nun xesto de aceptación e de resignación. Herminia, xa máis acougada ao sentirse vitoriosa, matizoulle:

-Mire, Ádam, eu voume, deseguida, que desta semana non paso. Voume cos meus, coa miña xente, á casa que lle dixen, que imos abrir ese restaurante, ao que por certo lle vou poñer Mansión Robynia, e tamén en mármore, que me apetece popularizar ese nome..., ¡xa que non podo canonizala!

-¿Sen contar comigo...? -Foi canto lle dixo, canto lle obxectou.

-Xa o teño consultado, con quen debía, menos coa señora, que non quixen preocupala nos seus últimos días para que non sentise a inminencia do seu decaemento, do seu tránsito, pero teño o presentimento de que lle vai gustar a idea, e vaina beicer desde Arriba...

Ao excelente tafur só lle quedaba por xogar unha carta, e tirouna por sobre da mesa, decidido:

-¿Herminia, esa proposta, ese pacto, canto me dixeches e prometiches..., é a túa palabra, a definitiva? ¿Podo confiar en ti, podo esperar unha retrocesión, ou unha compensación..., algún día..., de converso?

-¡Nas condicións que lle puxen, si; por suposto que si! E conste que se me fai ben duro que a señora me utilizase, a min, co pouca cousa que son, unha rapaza chegada dunha aldea, ¡como para tentar traelo ao rego!

Merton ollaba naquela rapaza "dunha aldea", asombrado, como dicíndose, ¡Se esta é así, cómo serán as outras, as gallegas de cidade, as estudadas...!

-Mire, non teño grandes esperanzas de conseguir amolentalo, -proseguiu Herminia-, precisamente onde ela fracasou, durmindo con vostede..., ou vostede con ela, ¡ás veces!, co que me gañaba en tantas calidades, pero tivo fe en min, e debo intentalo..., que se non intento esta conversión, agora que o podo premer con iso do testamento, daquela non me quedará a conciencia tranquila... Desde hoxe queda á proba; si, vostede, tal e como se fose un criado meu, que así me admitiron a min, ¡e iso que viña recomendada, e sen malos antecedentes...!

O acurralado Merton deulle outra chupadela ao tabaco, visiblemente nervioso, e despois diso soproulles ás volutas do fume para que non molestasen á rapaza, disposto a roldar nela, a tentala, pero, doutro xeito, con outros anzois e con outra carnada... Iso requiría unha tregua, así que, ¡pactou!

-Daquela, eu, nestas seguridades, que sempre poño a miña parte nos tratos, prometo desfacerme dos meus negocios, dos actuais...; ¡traspasalos, que se cerro, outros abrirán, e para os efectos, estaremos nas mesmas! Xa o verás, xa verás como freo, desde hoxe mesmo, pero tampouco me coacciones, que eu son rebelde por natureza..., ¡e sería contraproducente! Niso fallou Robynia, precisamente niso... ¿Cal é a túa fórmula sacramental, a dos xuramentos?

Herminia aceptoulle aquela promesa, satisfeita do preito, mesmo esperanzada:

-Repita comigo: ¡Por estas, que son cruces...!

-¡Por estas, e por tódalas que ti queiras, miña Ama, miña Dona, meu anxo...! Vasme ter aos teus pés, prométocho..., ¡por estas...!

-¡Mellor lle será, vello lobo, que é polo seu ben, en beneficio seu! -Cominouno, con bastante enerxía, pronta para afrontar aquela misión salvífica á que entendeu estar chamada polo propio legado da propia Robynia..., pero Satanás seguía de rolda, axexante, tal que ao sopé da maceira:

-¿Déixasme darche un bico...? ¡Muller, non me repudies, que cho vou estampar na meixela...; si, como agradecemento!

-¿Pero, cómo; cómo se atreve...?

-¡Fraterno, muller, fraterno...; e non sexas arisca, que despois de todo es a sucesora da miña Robynia, da nosa Robynia! ¡Estrañamente asociados, pero, asociados!

-¡Sendo desa maneira, si!

...

Fóra, no xardín, coa calma que seguiu á tormenta, refacendo nos seus niños, piaban os paxaros con tal harmonía que daba xenio oílos. Aquelas treboadas pasaran; ¡polo menos a externa!

Herminia dispúxose a dar unha volta polas roseiras, á vez que asumía o mando dos xardineiros para inculcarlles unha continuidade nas tarefas, por máis que aínda non quixese, nin debese, darse por dona. Detívose evocativa ante as rosas de te, que incluso desgaxou unha negra, das preferidas de Robynia, que lla poría xunto, diante, do seu retrato.

Naquel deambular lembrouse dos guacamayos, dos que lle afirmara a Lady que eran os paxaros máis lindos do mundo... Agora que se sabía beneficiaria do testamento, derradeiro, rexistrado, da señora, o seu acto dispositivo preferente, o primeiro, foi abrirlles a gaiola, soltalos: aos guacamayos, ás cotorras, aos canarios...

Coa satisfacción daquela independencia, retornou ao cuarto de Robynia, a por un daqueles libros que lles quedaran a medio ler, tal que "Versos Sencillos", do, por tantos motivos, prócer, José Martí.

Un daqueles días iría a entrevistarse co licenciado Tovar para encargarlle os procedementos legais daquel herdo, para aceptalo, para tomar posesión do mesmo, se tal procedía; e de paso, para redactar aquel contrato secreto, simbólico, do alugamento da mansión... Mais primeiro era unha visita á catedral, tanto qué tiña que agradecer, tanto qué pagar...!

Ao saír daquel cuarto, para ela sacrosanto, naquel inmenso corredor, parouse diante daquela cornucopia enorme, monumental, que minguaba a quen ousase mirarse naquel espello. Persignouse e díxolle á imaxe: ¡Rite, muller, rite, ensina os dentes, que se te visen no noso Montecubeiro, con este manto de Manila por mandil..., daquela íanse mofar de ti, todas, todas e todos, do disfrazada que andas, e do pirixeleira que te volviches...!

Pero chegou ás escalinatas abraiada por un auténtico remordemento: ¡Ai, Deus, e non será demasiado para min esta nova función, esta misión; non estarei caendo nunha soberbia! Ben que me confesaría, pero, ¿haberá algún cura que sexa capaz de entender a comanda que me quedou da miña convivencia e do meu entendemento cunha protestante..., que encima diso téñoa por santa?

Na catedral estivo bastante tempo, e ben que rezou, pero cos cregos non se atreveu a falar... Se aínda fose cunha muller, unha sacerdotisa, pero, ¿un home, un intolerante, probablemente un carca dos de daquela, máis papista có Papa, cero en ecumenismo...? Tamén se acordou da súa Queta, dos seus ditos expeditivos: ¡Quita, muller, quita, que nada hai que falar cos que non entenden..., ou non queren entender!
-.-

Nin Merton nin paletos
O casamento da Neves tivo poucos preparativos, pero menos celebración, limitándose á Agar e aos parentes de Nicasio, aqueles de Marianao.

Xa acondicionado o caserón do Paseo do Prado, tamén chamado Paseo Martí, que foi -o tal caserón-, unha das obras máis notables do arquitecto Leonardo Morales, alí se instalaron as dúas curmás, con Agar, antes incluso da voda de Neves, antes da decoración, desexosas e apresuradas por perder de vista ao Merton, para deixarlle aquela mansión despexada, ¡por máis que xa non fose súa!, pero iso foi o segredo mellor gardado de todo Habana, que nin á Neves llo dixera, dadas as particularidades daquel legado místico-gangsteril, que nin súa curmá sería capaz de entendelo.

A compra do edificio "Morales", no que Herminia investira boa parte da doazón de súa tía Henriqueta, fora un apoio máis, unha suxestión moi oportuna da propia Robynia, que xa fora construído, e por tanto, distribuído, expresamente, para restaurante; un local de luxo, pero morréralles da malaria o fillo único a aqueles americanos amigos da Lady, así que, daquela, en tales circunstancias, e para retornar ao seu país con algo de liquidez, desfixéranse das propiedades habaneiras, practicamente a prezo de custe.

Daquel edificio saíu a noiva, nunha calesa, con dous cabalos tan brancos coma o vestido da Neves, e con un negriño ao pescante, que era afillado de Agar. Nicasio acudiu ao volante, por separado, ¡como estaba mandado! Ao volante da nova furgoneta, con seus tíos alí asentados, nuns tallos..., ¡que xa non era pouco para unha voda de emigrantes, dos daqueles tempos!

A cerimonia relixiosa foi na catedral, nesa xoia inmensa, de 34 por 35, agrandada entre 1802 e 1832 polo monseñor Juán J. Díaz de Espada y Fernández de Landa, precisamente sobre a mesma fábrica que, con tanto brío, e con tanto custe, erixira, pero aínda así algo cativeira, a partires de 1788, outro ilustre monseñor, aquel prócer salmantino José de Res Palacios. O que ningún dos vivos lembraba, nin por casualidade, impresionados con aquela maxestosidade que desviaba a atención doutros pormenores, era que, alí mesmo, no mesmo solar, nesa Praza da Ciénaga, ou do Pantano, estivera asentado aquel oratorio do Santo Ignacio, unha capeliña modesta, do máis puro estilo colonial.

Oficiou, na capela da Virxe da Caridade do Cobre, un curiña nado en Cuba pero vinculado á Terra, fillo duns emigrantes da Meda, parentes próximos de Nicasio; con Herminia, coa inseparable Herminia, que xa máis dun as tomara por xemelgas, aínda que pouco se parecesen, nin sequera no físico, pero con iso de andar xuntas, case que collidas da man..., ¡aquel equívoco!

O que non houbo foi crónica nos Ecos de Sociedad da prensa habaneira, tan inchada e tan mirada para estas cousas dos ricos, ¡ou dos pretensiosos! Se Herminia se dese a coñecer, acumuladas as dúas herdanzas, por suposto que a admitirían nese gremio, e de haber crónica, máis ou menos isto é o que dirían:

A noiva realzaba a súa natural beleza cun vestido de fino organdí, regalo de súa madriña, da opulenta dona Herminia; máis ben recto e con táboas polos lados, ata a media perna. Bolso de pel, crocodilo de Guamá, ben curtido, a xogo cos zapatos; estes, con tiras á empeña, de miúdas e graciosas fibelas. Medias de seda; china, naturalmente. Un veo longuísimo, de tule ilusión, que por non levar nenos asistentes que llo recollesen, moito lle deu que facer á madriña para evitar que o pisase a propia noiva con aqueles emidosaurios dos seus pés... Suxeito á cabeza cunha diadema de perlas mouras.. (Para ler entre liñas: regalo de voda, en vida, anticipado, da espléndida Robynia).

Do veo sobresaíanlle á noiva, por cada sen, unhas candeas castañas, dun pelo forte e crecho, que lle imprimían unha expresión un tanto infantil e pícara. Nas mans, ben apertadiño, con emoción, un magnífico ramo de azares. (Fresquiños, levados desde California no buque-correo, nun caldeiro de auga para mellor conservación).

O noivo, pola súa parte, ¡xa medio americanizado!, portaba con donosura un terno de alpaca, de corte impecable, azul mariño. Zapatos de Zapata, última moda. Camisa en seda cru, con botonadura diamantífera. Pouco, de dous quilates, ¡cada un!, tamén obsequio de Herminia.

...

Fóra desta hipotética mención: Terminada a Misa de Velacións, retratáronse na Rúa do Empedrado, cabe da propia catedral, ¡que os artistas sempre se apegaron á Igrexa, por activa e por pasiva! Para dicilo todo: ¡Estrearon aquela furgoneta, despedida a calesa, tamén comprada por Herminia, ás súas expensas, e conducida polo propio noivo, que lle ía servir para mellor abastecer o negocio, na que xa campaba un rótulo de considerables dimensións, en gótica: Restaurante Robynia.

Mentres aqueles desposados foron ao retratista, os convidados aproveitaron para rezarlle unha salve á Virxe do Cobre, protectora moi querida dos cubanos, en paralelo, que non en oposición, coa Virxe da Regla, esa Yemayá da relixión Yorubá.

De menú, no propio restaurante, autoinaugurado, en inauguración privada, familiar, as especialidades da insuperable Agar: Lagosta enchilada, co seu adobío de branco seco, salsa de tomate con abundantes especias, etcétera. Aos poucos apareceu na mesa un picadillo crioulo, consistente en boi cortado a dadiños, canto máis pequeneiros mellor. ¡Outra de tomates, outra de pementos! Co seu complemento de ovos, cebola, manteiga, olivas verdes... O regadío foi de importación: Xerez, por suposto. Para sobremesa, ademais das froitas consabidas, tropicais, unha exquisita moka, que chegaría para repartir cos ruantes de media parroquia..., ¡que ben os botaron en falta aqueles noivos morriñosos!

Tamén de sobremesa, os homes afumáronse con cadanseu Partagás, que pola falta de costume non os deron rematado. A copichuela foi de Rhun Negrita, en cristal de Bohemia. E para as mulleres, obviamente, un té. Como eran poucos, que da ducia non pasaban, cura incluído, todos eles galegos coa excepción de Agar, que a sentaron xunto ao cura, ¡a xogo coas vestimentas!, nin que dicir ten que a sobremesa tivo un único tema, ¡o consabido, redundante, obsesivo!

A todo isto, para escorrentar aquelas meigas morriñentas que os atordaban, o señor Bernabel puxo varios discos no seu fonógrafo, no seu regalo de vodas, que así, de paso, ensinoulles a usalo. Neves, nunha ocasión, escapóuselle mencionar ao Toño, pero súa curmá, para evitarse o bagullo, chiscoulle un ollo, asemade con un aceno imperativo, así que aquela lembranza, aquela ausencia, quedoulles arquivada para mellor ocasión.

A contenda música-morriña fíxolles máis dano que ben, pero a culpa non foi daquelas habaneras, nin das zarabandas, nin dos fandangos, nin das rumbas, nin das contradanzas... ¡A culpa foi/era dunha Galicia mal dirixida e mal administrada, mal repartida, que ciscaba aos seus fillos, sen prudencia e sen piedade!

Saloucos, rezos, bendición da mesa, lembranza dos ausentes, vivos e mortos: ¡Ai se estivesen aquí, connosco; se nos visen, por un buratiño que fose, no noso restaurante..., este, ese, aquel, o outro, a outra, o parente, o veciño, o amigo, o inimigo...! ¡Tamén o inimigo! Glorias, gozos e penas, misterios e ladaíñas, propias dun casoiro celebrado á distancia, a seis horas de sol, cando xa era de noite, fose pecha ou estrelecida, naqueles días tan curtos de xaneiro; aló, moi aló, alén do Mar Tenebroso, nos escuros horizontes da verde, da inesquecible, Gallaecia... ¡Terra a miña, a nosa, a dos nosos, aínda que as caobas cubanas pertenzan ao xénero das papilionáceas, e os bidueiros do seu recordado Montecubeiro fosen simples betulias, pero betulias utilis, útiles maiormente para facer zocas!

Cerca deles, cerca do seu restaurante, no Pazo Presidencial, ¡futuro Museo de la Revolución!, ditaba, por entón canto quería, ou máis exactamente, canto lle deixaban ditar aqueles protectores, desde o 25, o Xeneral Machado, ¡don Gerardo! Deixáronlle seguir co ditado, á vez que escribía, ¡pero sempre ao ditado dos seus pseudoprotectores!, ata o ano de graza, ¡de graza extinguida!, de 1933. Non obstante, como de Política e de Historia, dos alí presentes só estudara Herminia, e para iso, unhas nocións, acomodadas ao sentir ianqui, non sabían gran cousa da secular presenza española, pero si o suficiente para coñecer o mando, o mando e mailas dotes de goberno dunha muller tan senlleira, que tanto nos honrou, ¡outra!, dona María de Lobeira, pontevedresa, filla de Pedro Mariño de Lobeira, Alcaldesa Maior, ademais de Xuíza de Primeira Instancia, cargo inherente, funcións gobernativas, administrativas, pero tamén económicas.

A Cuba real, tanto para os contraentes como para os seus invitados, era aquela, a deles, a que palpaban eles, xinetes indómitos nas loucas cabalgadas do éxodo, coas esporas da ambición e co freo das propias limitacións, as mil carencias formativas, obtida esa oportunidade ao prezo dunha pasaxe, xeralmente en barcos de bandeira inglesa; ¡negreiros, ou case, uns e outros! O resto, vento, auga, calor, malarias, cólicos, disenterías, tifóns..., coa soidade como denominador común!
…/…