De pura cerna (23)

…/…
...

-Neves, ¿como é que estás aquí, aínda, a estas horas? ¿Rifaches co teu Nicasio?

-Non, Herminia, que non son boba; foi el precisamente quen me dixo que non estaba ben que eu saia tódalas semanas, e que ti non teñas días libres, ¡nin sequera aos domingos! Xa cho pensaba dicir...

-Grazas, muller, aos dous, pero iso non ten nada que ver, que eu teño outras obrigas. -Herminia, responsable e humilde, que xa a coñecemos.

-Tamén podo quedarme, e daquela atendo á Lady; ¡alternamos! Hai xente da nosa terra, que Nicasio xa coñece a moitos por iso de que traballa nunha tenda, que agora veuse para aquí, para La Habana, que lle preguntan por ti, por miña curmá, e incluso se queixan de que non te deixes ver. Alguén pensará que o fas por altiva, ¡agora que herdaches...! -E chiscoulle un ollo, precisamente aquel do lunar.

-¿Iso? ¡Onde vai que herdei, que xa foi en vida da apropia Queta! Pero o chiste está en que á miña riqueza saíulle un pretendente..., ¡de bigotes! -Díxollo con ironía pero con tristura, enigmática, así que Neves non se maliciou.

-¿Si? ¿Con bigote, coma Nicasio? ¡Hai logo será un bo mozo, que son os máis presumidos! Témolos que presentar, que igual cho cambio...

Agora a interpelada riuse con ganas, que ata lle prestou facelo pois levaba tempo sen sorrir, nin sequera para dentro.

-Xa che falarei, Neves..., ¡por máis que neste caso, neste asunto, dáme noxo facelo! Pero antes diso déixame dicirche que lle deas as grazas ao teu Nicasio por aquilo do barco, por aquilo de que Deus vos xuntaba, xa que tan ben vos entendedes, polo que contas, digo, que ese, se realmente é así, parece doutra camada..., ¡salvo que sexa marica!

-¿Marica, o meu Nicasio? ¡Estache boa! Desde que andas nesas escolas que che veñen dar á casa, aquí á mansión, moito te arrevesaches, que xa falas máis escuro có Gordo de Rodinso...

Herminia refregou os ollos. Era un tic que estaba collendo, que lle resultaba práctico, tanto para conxura-las boas lembranzas como para escorrenta-las desagradables. Quixo evadirse daquela cuestión:

-¡Non, non ten importancia, nada de particular; é que así, de pronto, acordeime dos lobos...!

-¡Ai, filla, o dito, que de cando en vez tes uns falares rarísimos! Ben torpe debo ser eu, túa curmá, por non albiscarchos... A verdade é que estudas moito, e con iso vas cambiando, de día en día, pero á fin e ao cabo, dunha mesma familia vimos, e xuntas nos criamos!

Herminia colleuna das mans, noutro tic de comunicación, outro mimetismo tirado de Robynia, e díxolle, entenrecida:

-Miña Neves, non é cuestión de torpeza; e tampouco me vén das lecturas, coido que non, pois hai cousas que remanecen, coma illós, das propias aguilloadas que nos dá a vida, das circunstancias de cada quen...

-Se por aguilloadas fose, eu tamén teño as miñas, que ben che contei..., algunhas!

-Si, nena, si, pero hai que estudar nas vidas dos outros, pois sen doerse deles ninguén se decata das complicacións deste mundo, que é tan grande, pero á vez tan curto, que os pecados e mailas penitencias sonche bens comúns, parecidos, en todas partes. Pero deixémonos de tristuras e vai buscar a ese Nicasio, ao traballo ou a onde adoite esperarte, que por aquí, ao de hoxe, gobérnome soa.

-¿E logo, a señora...?

-De animarse, vouna baixar ao xardín, no seu carriño, que teño interese en mostrarlle unhas rosas que acaban de agromar; as negras, as chinas, que plantou ela, ela mesma, as roseiras, o ano pasado, alá ao fondo da finca...

Neves, sempre un resorte, dispúxose a saír, pero naquel intre faloulle súa curmá, a ama das chaves:

-Neves, perdoa, pero ese mutis silencioso que estás facendo chámase..., ¡despedirse á francesa!

-Muller, é que, cando hai confianza..., ¡o que se di, dá noxo!

-Ben, vaite..., ¡xa que me dixeches Deica logo, que agora oínte! Pero..., agarda un momento, tan só un intre, que hoxe estou de trasacordos: ¿Que intención ten ese home, orella cara ao altar? ¡Se mo queres dicir...! Lémbrate que son unha especie de titora túa, unha carabina, como din estes de por aquí!

-¡Muller! -Reprochoulle. -¿Como che parece que íamos saír máis de dúas veces se non me falase de casamento? ¿Tesme por boba?

-¿E ti..., qué?

-¿Eu? ¡Xa te podes figurar: que non, que nones; polo menos mentres estea maliña a nosa Lady, que che fago falta nesta casa; e mais agora, de presente, que empezo a entenderme co traballo, co traballo e coa xente! Pero hai máis: que lle pedín que devolva, primeiro, os cartos da súa pasaxe, aos seus, a Suegos, ao vinculeiro..., ¡para que algún día non llo boten en cara!

Herminia entenreceuse, e mesmo se arrepentiu daquelas dúbidas, daquelas precaucións, acaso impertinentes:

-¡Que corazón tedes, ámbolos dous! Sen coñecelo, presíntoo, pero nin así te fíes, que os homes téñenche algo, case diría que moito, diso, de lobos, de carnívoros..., ¡que por algo hai lobishomes!

-¡Eu o que teño é unha boa mestra! ¿Oes, ese reloxo, o da parede, anda ben? ¡Si? ¡Daquela, para onde vou, que aínda é cedo pois ese Nicasio andará cos sacos ao lombo, feito un muiñeiro!

-Muller, para outra vez pódelo esperar paseando polo Malecón, que así recreas os ollos coas batidas desa nata, desa foula do mar... Se soubese facer versos, daquela faría a letra dun mambo, mandándolle apertas ao mar, ese mar que trae bicos, e bicos devolve, dunha terra á outra, da nai á filla e da filla á nai, Galicia e Cuba, unha familia separada sen culpa..., ¡ou por culpa de ámbalas dúas!

Neves riuse:

-¡Cómame o diaño! ¡Vaia pico, que se chegas a probar o ron, daquela cantas Misa! Pois, polo dito, co que me divirto aquí, contigo, e xa que os homes son lobos..., ¡voulle ensinar a ter paciencia, que me desexe, que hoxe, quédome! Decidino por culpa de cheira-las rosas, eu tamén, ¡a ver logo cómo son esas mouras, que nunca tal vin!

-Muller, o que queiras, pero conste que non te retiven. Se te quedas, oído ao timbre, non vaia ser que chame a señora, e nós, aquí, neste cuarto, dándolle á palleta. Por certo, ¿como lle vai ao Nicasio; con iso, cos sacos...?

-Regular, que acaba breado de repartir abarrotes, sempre ao lombo, de tenda en tenda e de casa en casa, e logo que esta Habana esbarrigouse, medrou para os lados, para arriba e tamén para os lados, coma o pan na artesa! ¡Ou medrou, ou é que a ciscaron estes ventos tan fortes que temos aquí! Pois iso, que o meu mozo vai rematar coma as nosas vellas, que todas están chepudas, dos feixes, e de tanto carreta-la auga nas sellas!

-¿As sellas e mailos feixes...? ¡Non pesan tanto, que eu levábaos coma se nada!

-Nicasio está vendo quen lle ensine a manexar, que se soubese, diso, de goberna-los carros, daquela poñíanlle unha camioneta, que outros andan con dous morenos..., ¡para activa-las entregas, o reparto, ou como diaño se diga!

-Claro, comprendo, que estes americanos mídeno todo polo rendemento... ¡Témoslle que preguntar ao chofer do señor, ao Verdini!

-¡Ai, muller, e tes razón! Mais o caso é que Nicasio non pode parar, que o botan deses almacéns se tal fai... Tiña que ser que lle ensinasen de noite, ou aos domingos, ¡como fan cos adúlteros nas escolas do noso Montecubeiro!

-¡Neves, cos adultos...; adúlteros é outra cousa!

-Non tal, que o señor cura chámalles así, adúlteros...

-Mira, muller... ¡Nada, que che vou regalar un libriño que se chama dicionario, pois aprender de oídas é arriscado! Pero volvendo ao caso: Aquí teñen un auto vello, en desuso, con pouco uso, pero que funciona... Tamén llo direi á señora, que igual lle fala diso ao Verdini, e daquela, mesmo por dentro do xardín, para empezar...

-¡Co doado que é guia-los nosos, aqueles das vacas..., pero aquí dálles por facelos de ferro, e despois son tan pesados que precisan motor...!

Herminia, que non había evocación do seu rueiro que lle fixese graza como para rirse, por divertida que fose...

-Neves, da nosa terra fálame sempre, pero que sexa en serio; do que non, nin a menciones, que se me escachiza unha cousa, unha que teño aquí, no peito; unha cousa que me vai do peito á cabeza, e da cabeza ao peito. Desde que morreu a nosa Queta, máis aínda, que teño remorsos de non habela levado para aló, á forza que fose, que igual se curaba con aquelas augas da Serra, coas ferruxinosas...; ¡co que lle gustaría estar soterrada en San Cibrao, ao sopé do noso campanario!

-Agora que o dis, do campanario si que estaba namorada; niso tes razón, que dous días antes de morrer pilleina falando soa, e dicía aqueles versos... ¡Nada, que se me borraron!

-Son dun poema dun veciño noso, aquel Lois do Cando, parente do meu Toño e fillo doutro emigrante. Están referidos ás festas da noite de San Xoán. Se os repites comigo, que os aprendín de memoria, daquela non se che esquecerán:
...
¿I´o campanario d´a igrexa?
Máis alto non se fai conta
qu´o poda haber, a lo menos
en dez leguas á redonda.
...
-¡Herminiña, cala por Deus, non sigas con iso, que esa cousa tamén a teño eu, que non aguanto a morriña! Foise túa tía antes do noso destete, que aínda a precisabamos, polo menos eu, ¡nin sei canto! A min, e iso que miña non era nada, dábacheme forzas con só saber que a tiñamos nese cuarto. Só con oíla, con esas palabras do noso país mesturadas coas de aquí..., ¡era un chiste!

-Dimo a min, que perdín dúas, dúas nais; ¡unha, por lonxe, e a Queta por irse á cova antes do seu tempo! ¿E ti falabas de levarlle loito...? ¡Pois ben mellor nos é facernos á idea de que non se foi!

-¡Que manía a súa de que a enterrásemos fonda...! O que pasa agora é que as flores que lle levamos quédanlle lonxe, moi arriba, e non pode cheiralas!

-¿Tamén cho dixo a ti, iso de "fonda"? Mira, Neves, se tivésemos bastante fe, agora estaríamos moi ledas por tela no Ceo...; ¡unha madriña no Ceo, case nada!

Neves buscou asento e decidiuse pola calzadora isabelina que estaba diante da coqueta; sentouse segundo lle ía dicindo á curmá:

-Voume sentar, que estou cansa de tanta limpeza, e xa que non vou busca-lo Nicasio... Este vento de Cuba é ben furón, que ata nos furaca os pensamentos! Mira, que cho teño que dicir, que eu, sen ti..., ¡a fronza dunha xesta! Ti pareces estar moi segura de que a nosa Queta salvou do lume, pero eu dúrmoche nun formigueiro, matinando sen parar, entre sono e sono; e logo que non lle quero dicir nada ao Nicasio..., destas cousas das mulleres!

-¿Tes insomnio; por qué? ¡Veña, muller, fala, desafoga comigo!

-¿Aínda non está claro, e chámasme Clara! Chica, é por iso de que foi...; iso, unha muller da vida, da vida alegre! ¡Coma o diaño a quen tal nome inventou, chamarlle vida alegre, e tódolos homes mazando nesas mulleres; se cadra, sen lavarse as súas partes!

Herminia quedouse calada, buscando e rebuscando argumentos para convencer á súa curmá; cando atopou o que buscaba razooulle así:

-¿Pensas que non morreu arrepentida? ¿Matinas que se chegase, hoxe en día, a esta Habana dos puteiros, noutras circunstancias, neste ambiente máis galeguizado, máis culto, cos galegos asociados, véndose a miúdo, organizando as súas festas, revivíndoas, incluso con esas publicacións tan amenas e tan fraternas que fan, volvería a facer o mesmo, sería capaz diso...?

Convenceuna, que Neves, niso, non dubidou máis, nunca:

-¡Non, muller; a xulgar polo que se explicaba, non! No meu pequeno comprender ben entendo que daquela, aínda no século pasado, co desconcerto da Independencia, que o debeu haber, e grande, coa chegada..., cómo dixeches o outro día? ¡Ah, si, masiva; dos gringos, digo, xa que tanto lles gusta metela no húmido, no quente...!

-¡Neves, non sexas mal falada, e achántate, que volves ás andadas...! Atende, muller: Deus éche un pai; ¡dos bos, o mellor! E quere que lle volvan os fillos pródigos... Fíxate se foi bo con ela, que ata nos trouxo para Cuba, ás dúas, unha tras da outra, para que a nosa Henriqueta non morrese de soidades, por aí, no curruncho dun hospital, ou no reservado dun bordel, ¡que deben ser os sitios máis cheirentos deste mundo! ¿Que máis che podo dicir, curmanciña? ¡O dito, que nada máis se me ocorre!

Non facía falta máis, que o dixera todo, absolutamente todo, e con tal vehemencia que nin que estivese defendendo á Queta por ante San Pedro, pero Neves algo raro, algo especial, ou contraditorio, lle notaba, así que decidiu franquearse coa curmá:

-Herminia, ti, con esa fe tan rexa, tan convincente, tan clariña, ¡talmente por fanegas!, e non obstante véxote nerviosa. Non sei, pero fuches a peor estes últimos días... ¿Gárdasme algún secreto? Mesmo antes, que case me botas para que fose busca-lo Nicasio; antes tempo, coma..., ¡coma se quixeses librarte de min, para quedar soa, ou chorar, ou non sei qué!

-Curmanciña, ti es un sol, un sol penetrante, e chegaches ao fondo da miña alma... Como dicía o noso avó, velas vir, ata por debaixo da auga. Es tan intuitiva e tan perspicaz que mesmo adiviñas, que o notas todo. O que che falta, se acaso, e non mo tomes a mal, é pensar as cousas todo ao redor, como se fai nos arrandeos dos prados, que sempre gadañas polo medio, e con iso desaproveitas a metade do teu talento.

As metáforas eran unha cousa superflua para aquela Neves: falares sutís, demasiado etéreos. Insistiu:

-¿E logo, qué pasou, ou qué pasa; vasmo dicir, ou non? ¡Moito que che conte eu, ata o fondo do saco; moito que teña confianza en ti, e despois, de ti para min, adeus!

Herminia deixouse caer naquela mexedora na que tanto lle gustaba estalicarse, expandir o seu corpo, tan castigado que o tiña de tanto trasfegar e de tanto afanarse; no manual e no intelectual, ambas cousas asemade.

-Nada, muller. Pero terei que dicircho, e mais é unha cousa fea, escrita con tinta moura..., ¡co que me gusta a tinta azul!

-¿De Vilar...? ¡Claro; de onde, se non! ¿Cásase o Toño? ¡Ah, picarón, que non hai un suave que non sexa pícaro! Pero non me estraña, nadiña, que por aló todo che son mulleres, pois os homes están aquí, os máis deles, desta parte do mar.

-¡Neves, ti, con esas présas por falar, ás veces esvaras! Toño, que eu saiba, nin se casa nin se embarca, que ese é dos de detrás dos tizóns, ¡a velas vir! A carta é do Manuel, que segue vivo, a pesares do seu alcohol...; ¡só que agora arrástrase, coma unha serpe!

-¡Vaia, ho, qué sorpresa! Xa o tiña esquecido... ¿Así que pasou de barallar coas cartas do Cuco, ás brancas, ás do Correo, e para iso, con tinta moura? ¿Non che escribiría con augardente...? ¿Déixasma cheirar?

Herminia, sen ganas, pero riuse, que aquela Neves pasábase de maliciosa, bastante a miúdo:

-O asunto é de parto..., ¡de parto e de reparto! Desta vez rompeu augas, pero non foron as da augardente senón as sanguinolentas, que por tras das caricias amosa un machete... ¡Ai se me pilla, con aquel cinto na súa man, por moito que eu medrase...! Pero de lonxe usa outras mañas. Mira, muller, como a cousa é longa de contar, decide se por fin saes ou te quedas, que de saír vaite agora...; ¡non lle deas plantón por culpa miña!

-Non, que o teño decidido, pois aos homes convén facerlles coma ás troitas coa sedela: ¡cansalos un pouquiño antes de tirar deles! Mañá, segundo vou á tenda, aos abarrotes, xa lle digo que tiven ocupacións coa señora...; e para que iso sexa certo, vouna ver, e volvo contigo!

Neves non tardou, pois a señora estaba adurmiñada, e precisamente co rosario nas mans, que aquela protestante pedíralle a Herminia que lle ensinase a rezalo; para entón xa o facía soa, misterios, ladaíña...

-¿Que?

-¡Unha santa, que dá gloria vela así, amorriñada, e co teu rosario na mans! ¡Oes, que me parece que temos os nomes cambiados, que máis protestamos nós, os católicos, cós propios protestantes...; polo menos, algún!

-Neves, colle esta carta, que non che vén nada mal facer exercicios de lectura, que xa sería o colmo que viñeses a La Habana para recuar, para poñerte a barbeito. Ámbalas dúas somos do monte, pero do Montecubeiro, ¡que non é unha cousa calquera!

...

-¡Ai, muller, qué razón tiñas, que vaia noxo e vaia sorpresa de carta! Ten, queda con ela, que me dá repelo, ata na punta dos dedos! Eu, de min para ti, non a gardaba nesa Biblia, que logo é como garda-las patacas na igrexa... ¿Sabes qué lle pasou ao noso cura...? ¿Non, non cho dixeron? Pois voucho referir, que ata vén ao caso.

-Neves, fas cada mistela...! ¿Que ten que ver esta carta do Manuel coas patacas, co cura, coa igrexa...? ¡Isto que me pasa non se parece a cousa algunha que teñamos visto ou oído!

-Escoita e verás: Resulta que non daba comido canto lle levamos os fregueses..., ¡un milleiro de persoas que ten a parroquia! Coas patacas, coas sobrantes, despois de ceba-los sete cochos, e coa Ama, oito, formaba unha tulla, no soto, alí onde tiñan os nosos frades a súa adega do viño, pero..., ¡a ratume, que sempre hai un rato que coma o queixo do outro...! ¿Que pensas que lle dixo á criada, que de tanto estar xuntos..., Deus sabe de qué falarán, noite tras noite?

-¿Pero, non é da familia, unha tía súa...? ¡Sempre a tiven por parenta!

-¡Es unha inocente, tanto ou máis cá Santa Petronila! Ela, esa señora, é viúva dun tío seu, dun tío do cura, así que, de parentela, nadiña! E de moza..., ¡se cadra aínda vale para a cría! Pero volvo ao conto: Meteron as patacas en sacos, e como quedaron libres, dos frades, digo, cinco confesionarios..., que o cura só confesa no de debaixo do púlpito, pois, daquela..., ¡en cada confesionario, catro sacos, cheos ata a mesmísima atume! Pasou o tempo, e patacas sobraban...; ¡na casa do cura, que nas outras, maldito cousa! Así que as deron en cheirar, e reuniuse a mocidade...

-¿Para arroubalas, para comelas...?

-Non, muller, que sería pecado... ¡Fixérono moito mellor! Retiraron aqueles sacos, unha noite escura, e trancáronlle con eles a porta da reitoral, por fóra, así que ao abrila pola mañá, desde dentro..., ¡cataplum! Tódolos sacos, tódalas patacas, esparexidas! Pero nin o cura nin súa ama abriron a boca; o que fixeron foi ir ao soto do campanario polas ferramentas do señor Afonso, do enterrador, e coas mesmas enterraron aquelas patacas na horta do convento!

-Muller, graza terá, pero eu non lla vexo, que ao meu entender mellor lles fora entresacar as boas, e dárllelas aos pobres...

-¡Ti es parva! O mellor para os pecados é enterralos. Mira, contáronme os mozos que nunca tanto se divertiron ao ve-lo cura facendo enterros na propia horta..., ¡coa mesmísima pa do enterrador, coa que usa Afonso!

-Neves, moito conto, moito divertimento, pero, desta carta..., qué? ¿Enterrámola, nós tamén, ou contéstoa?

-Ese home soñou que herdaran eles..., ¡e ti de criada súa, perpetua, para facérlle-los recados! Está afeito a que traballedes, ámbalas dúas, mentres el goza. O caso é que tes a sorte de estar lonxe, e de que el, coa súa idade, non se anime a repasar o charco, que noutras circunstancias...; ¡noutras circunstancias viña el mesmo, en persoa, e coas alforxas ao lombo para recolle-la prata de túa madriña!

Herminia, moi seria e moi sincera:

-Se trae consigo a miña nai, que veña, ¡canto antes!

-Iso non cho fai, que nin ela se atreve, nin el é home de maletas, de traela, de coidar dela. Sabe perfectamente que non o asiste nin sequera a forza moral, pero, unha carta si..., ¡por se picas!

-Mira, Neves, que ti estás ben informada, incluso pola propia Queta: Eu desta herdanza nada arroubei, nada trasfeguei, nada retorcín, que nin polos réditos fun ao Banco. Esta doazón sempre a considerei un mero depósito de miña tía, do que só saquei para mandarche a pasaxe...; todo enteiramente á súa disposición, que ben o sabes, e chegado o caso terás que ser a miña testemuña, ante os propios e ante os estraños, ¡para que a miña honra quede a salvo!

-¿A honra? ¡A honra non é cousa dun, que só temos a que o mundo queira darnos! Aquí, ao práctico: ¿Que vas facer? ¡Eu, de min para ti, nin palabra, que se queren saber..., a Cuba! Que veña o propio Manuel para facer ese inventario, pois as cartas...; ¡eu ben sei o que pasou con aquela, coa primeira que mandaches, que ben cho teño dito, que só entenden delas o que lles interesa, ou o que lles peta!

-Miña Neves, tamén hai que xogar limpo, que eu prefiro dicirlles a verdade, que nada teño que ocultar, nin quero. A verdade é que fixen un borrador, que o teño precisamente debaixo da miña almofada porque o leo tódalas noites, ao deitarme, de paso que lle pido á Virxe do Cobre que me sopre as emendas que lle deba poñer...

Pero Neves, coma sempre, ao directo, ¡e menos mal que non lle daba por boxear!

-Herminia, daca ese papel, o teu, que che xuro, na túa defensa, xa que ti non o fas, que se andas con branduras..., ¡se andas con branduras heino utilizar eu, eu mesma, nunha parte branda que non cito, que non consinto que abusen de ti, que non naciches para liortas, e non sabes defenderte! ¡Comigo ían de cu tódolos Manueles deste mundo!

-Aquí a tes, que ata non sei se cha debo mostrar, pois, co bruta que ti es, igual me arrastras ao mal camiño. Por de pronto a quen lle escribo é á mamá, ao seu nome, que ben sei que lla lerá Toño, así que nin quero, nin podo, nin debo, ofendela. As distancias da emigración ben ves que nos impiden unha comunicación directa, persoal, o de, eu digo, ti dis, escoito, aclaro, e todo iso, pero..., ¡non podemos baleira-lo mar! Voucha ler, eu mesma, que xa ten algunha emenda, e de tanto corrixir nin a vou entender eu, que a fixen; para pasala a limpo, digo:
…/…