De pura cerna (12)

…/…

Esas vagas do mar...

Aquel vapor da Mala Real tivo as súas dificultades para atracar na Habana debido a que entrou co carbón case esgotado, así que, grazas ao seu abarrote de carga humana, compensada, mantivo a liña de flotación nun nivel aceptable, sen lastre, e cabeceou, arfou, algo menos do que cabía esperar con aquelas ventadas tropicais, en pleno temporal na data da súa arribada, que o collían de esguello, que o reviraban ameazando un naufraxio inminente.

Dérono amarrado, ¡por fin!, despois de dúas horas de practicaxe, en franca porfía, que antes non lograron enfialo; foi á terceira, aproveitando unha escampada, que autorizaron a baixar, ¡ou máis ben a correr, que tal fixeron, de fartos que chegaron, pola escada abaixo! Así se posesionaron daquel peirao graxento, esvaradío, outro continxente de asturianos e de galegos, tan estrafalarios, tanto, que se non fose polo dramatismo das circunstancias logo era cousa de rirse deles véndolles aquelas vestimentas, aqueles despistes, aqueles atordamentos, aqueles absurdos, tal que a bulla dun enxame entolecido polo sol. Todos a berros, clamando, chamando, acenando, falándose na distancia...

Coa tolerancia recíproca, coas axudas e coas orientacións dos agardantes, todos eles á intemperie, a cara descuberta, que abrir un paraugas a tal momento, con aqueles remuíños, era como invitalo a subir, convertelo en cataventos, ou incluso disparárllelo aos do barco. Afortunadamente todo en ben, bastante ben; sen incidentes nin accidentes, todos con boa vontade, en comprensión absoluta, recíproca, a pesares daquelas complicacións meteóricas. Todo de verdadeiro milagre, pois aquela xentiña, boa parte dela, aínda non estaban para saír do ovo, para botarse ao mundo; ¡nin case ao da súa propia bisbarra, canto máis naquel vórtice, imparable, das Américas caribeñas!

Fartáronse daquelas fileiras, e con razón, pero todo o compensaba aquel goce infinito, indescritible, do reencontro, da ocupación, da posesión territorial. Así que, desde que pasaron pola Sanidade Exterior, e se fixeron cargo daquelas impedimentas da Herminia, incluído nelas un xamón e maila consabida restra de chourizos, ¡da casa!, de Vilar, curados ao fume, auténticos pasteis, combinados, dixeridos, de landras, de patacas, de castañas, de verzas, de nabos..., ¡ingredientes naturais, de primeira, subministrados pola propia man, pola man dilixente da señora Silvina, e metabolizados nun animal selecto, escollido en cada rollada, sen urxencias, co exercicio muscular suficiente naqueles pasteiros da eira, no bandullo da cocha grande, unha vez castrada, por suposto, para evitárlle-lo bravío...!, botáronse a camiñar, ¡as dúas mulleres de ganchete!, cara ao interior da ¡súa! Babilonia.

A moza tiña a saliva estancada, fervéndolle, de tres ou catro semanas, que pouco falara cos seus paisanos, cos seus compañeiros de éxodo, vergonzosa ela, apoucada, temerosa de comprometerse, de facer o ridículo, e incluso de parecerlles lixeira a todos aqueles rapaces da pucha calada e da boca pechada, cos ollos extraviados, uns e outros, por sobre daquelas vagas, pendentes, ansiosos, todos eles, dunha costa, de que alguén lles dixese algo definitivo, algo parecido ao histórico, ¡Monte vide eu!

Pola súa parte, Queta tiña o padecemento oposto, a inquedanza contraria, que estaba seca de tanto aturar nos seus gringos, de parrafear con eles, aguantándolles todo tipo de obscenidades e de baduadas; de tanto cheirarlles aqueles bafos do seu ron... Pero había que comunicarse con eles, conectar, empatar... Neste caso, nestas circunstancias, cumpría anima-la sobriña, e á vez coñece-las novas, aquelas vellas novas, que xa o eran do mes anterior, daquel Vilar de Montecubeiro, entrañablemente seu, tan seu nos seus sentimentos, nas súas lembranzas, e tan dos outros na posesión, na propiedade e na pertenza, no goce daquelas terras, pero, en todo caso, inesquecible!

-...

-¡Ai, tiíña, -Rebordante de emoción, colgándoselle do colo, -qué contenta estou de que me deixasen entrar nesta Habana, pasar para aquí, con vostede, deste lado das cancelas, hoxe mesmo, sen ter que facer esa corentena, como lles aconteceu a moitos dos que viñan comigo; e mais non sei por qué os reteñen, que eu non lles notei que trouxesen a raña, nin cousa parecida, pero metéronos nese caldeiro, niso que chaman a desinfección...! O que si traían era tose, moita, moitos, que algún deles esgarraba sangue, de cando en vez...; ¡en cada vómito, ao mar, que ata daba noxo, pois nin ouriñal nos deron!

-¿E logo, ti, non vés forte, forte e sa? ¡Por iso pasaches ben, como tiña que ser, que contigo, con esa cute, co teu corpo, con ese pelo forte..., tal parece que entrou unha carballeira nesta Habana da caoba; unha madeira de cerna, sen sámago! Esoutros, o que é sarna, non terán; ou si, quen sabe, pero o que é tise...! ¡E se cadra, galopante! ¡Miña Nai do Ceo, iso é o pan de cada día! Mira ti o que son as cousas, que estes días andei cavilando que me traerías recados, memorias, daquela xente do meu Vilar..., pero maldito se nada pensei nos cheiros, aqueles da nosa terra, e resulta que os traes contigo, en ti mesma, no teu corpo, ¡que portas tódolos aromas da nosa campiña, aínda mellores có Chanel das gringas!

-¿Tiíña, qué é iso dos aromas? Eu colonia non lle traio, nin ma poño...; ¡quen a viu, que só lla cheirei, en toda a rodeada, á muller do Médico de Reigosa! Como non sexa que aí, nese barco, cando me asomei á borda, daquela que esperabamos para baixar, por xunto dunha señora moi aseñorada, daqueles que subiron en Vigo, que estivemos vendo a xente, aos que agardaban por nós...; ¡e igual foi de estar cerca dela, mesmo pegadiñas, co vento que facía...!

-Muller, non me entendiches, que non hai mellor colonia cá do porco curado ao fume...! A mellor colonia témola nestas fardelas, nas que trouxeches, que cheiran de marabilla, mesmo de gloria! ¡Que Deus cho pague!

-A min, esoutro, non se me ocorría, e por iso pensei..., desta maneira!

-¿Non te does de nada, sénteste ben, pasouche ese mareo? ¿Si; de todo? Daquela podemos irnos deste peirao, que todo por aquí o que cheira é a cabrón, ¡a cabrón portuario!

-¡Tiíña, quen está na gloria son eu, e mais nada cheiro, coido que non, que nin cheiro nin me cheira..., iso que dis! Incluso me mirei nun espello, que era daquela señora, que mo emprestou..., ¿e sabe que na viaxe quitáronseme aquelas picas que sempre tiven no pescozo..., das pulgas! Aló, entre a quentura das cortes, e aquelas táboas, raras e podres, do piso, non había forma de poderlles ás pulgas, e mire que teño durmido ben fría, coas trapeiras para abaixo, pero esas condenadas, de afeitas á miña pel, tanto en frío coma en quente! Ao Toño, en cambio, nunca, que el dicía que non o atacaban..., ¡porque era un cara dura! Coido que xa o facía, que o dicía, para que eu non tivese vergoña co meu pescozo, coa miña brancura...

-¡Grazas a Deus! Agora cómpre conservarcha...; ¡iso, a brancura e maila brandura! Mira, hai que ter coidado, moito, con moitas cousas, que esta Habana éche a corte dos milagres, a cama de tódolos contaxios, de tódalas enfermidades, de tódolos andazos. Aquí pégase de todo: a fala, os costumes, as enfermidades, os vicios..., ¡todo! Supoño que é por culpa desta maldita calor...

-Pois na nosa parroquia din que a fermosura non se pega, que é a única enfermidade que non se pega, pero a min xa me gustaría parecerme a vostede, tan elegante de roupa, tan solta e tan cimbrante nos seus andares... ¡Xa me dirá cómo teño que facer para que non se note demasiado que veño do monte, do Montecubeiro!

-¡Vés da parroquia dos frades, que iso é unha categoría! ¡Non o esquezas, nunca!

-Señora, monte é, que ben ve a cousa de afacerse, que tamén lles pasa ás vacas, que aló compramos unha o ano pasado..., ¡e notábaselle!

-¿Notábaselle, qué, en qué?

-¡En cousas! Viña de traballar á mulida, e pola esquerda tirábase por sobre do temón...; e logo que, cando vía saias, escornaba. ¡Cousas...!

-Mira, nena, ti chegaches con ben, e do outro, diso da elegancia, diso dos andares, ¡peliños ao mar! Tan só hai unha receita: copia-lo mellor; ¡iso, sempre! En canto ao público, se queren rirse dunha para o seu goce..., ¡mellor así, que é un favor que se lles fai! Enfadarse, nunca; pero nunca, que diso saen engurras..., ¡que por algo as teñen os sapos!

A química familiar funcionou, pese á distancia xeracional, pois aquelas mulleres, na súa intimidade, aínda que en circunstancias dispares, falaban a mesma lingua, con similares sentimentos, con idéntica franqueza, de corazón a corazón.

-Mire, señora, que logo me parece estar soñando, que xa me daba por perdida nese mar, ¡e coido que non era a única! Ese vapor, que non saía do sitio: ¡auga, auga, sempre auga, que así debeu pasar coa Arca de Noé! E logo que mesmo viña borracho, non sei se o barco ou o Capitán, pois tordeaba en tódolos sentidos, aos lados, pero aínda máis de adiante para atrás, e de atrás para adiante..., ¡que se levantaba mesmamente coma os cabalos! Tanto, que eu din en lembrarme do noso Manuel...

-¡Chica, qué papurreta...! ¿Compara-lo barco cun cabalo...? ¡Nunca tal oín!

-¡Pois, si! Mire, el, o Manuel, agarrábase ao arzón, ao fuste da sela, e eu, no barco, aos madeiros do asento... ¿Non é parecido? ¡Penso que si!

-¡Vale, vale! ¿E qué máis...? Conta, muller, di algo; fala ti, que despois pregunto eu, que che son unha preguntona, máis que un cura no confesionario, pois os homes máis que verbas o que queren é chapeta!

A rapaza non entendeu a metade daquelas verbas, pero compraceu á súa tía, á súa salvadora, á súa receptora:

-¡Non sei que dicirlle! Diso do barco..., pouco máis! ¡Ah, si, que fumeaba moito, moitísimo, coma o forno de coce-lo pan, ou coma a caldeira de cocerlles aos porcos cando a penduramos no guindal, por riba do lume...! Alí un rapaz, que dixo que era da Fonsagrada, todo se lle volvía dicir que era carboeiro, deses que fan o carbón dos ferreiros, e falou de que coas tolas do seu carbón pasaba o mesmo, que están arde que arde, por semanas, ata que non queda unha febra! Pregunteille se chegaría a arder o buque, todo, enteiro, que non sei nadar! Riuse de min, ¿sabe?, así que, de alí en diante, ¡medo que collía, medo que papaba para dentro de min, ao meu bandullo, que non lle hai peor cousa que ter penas e non ter con quen confesalas!

-¿Tanto medo pasaches? ¿De verdade? Pois eu, na miña viaxe, nada, nadiña... Claro que aquel Capitán, o da Laxe de Veiga, deu en facerme garatuxas no escuro, polos curros daquel barco..., e como mas pedía o corpo, que xente nova e leña verde..., pois nada, que se me pasou o tempo do mellor, nun santiamén! É o que teñen as cóxegas, que mentres chas fan non pensas no malo, que iso vén despois..., ¡e menos mal que saín senlleira, que como son unha toura, un marimacho, no agarro a semente!

A rapaza, inocente por natureza e por crianza, pero entendeuno; isto si, e ruborizouse, con vergoña allea. Facéndose a distraída, continuou co relato da súa peripecia:

-As vagas dese mar sonlle unha cousa seria, ¡que a pouco nos engulen! Xa ve, por fóra, o mar; e por dentro, aqueles fumes..., ¡que ata nin sei cómo farei para contarllo ao Toño, que el gáñame en redactar! Agora que non me ven os coñecidos teño que adiantalo; ou máis non hei poder, por moitos ferrados que me cobren, aquí, nunha escola, que xa irei aforrando para comprar trigo..., despois de devolverlle pasaxe, que iso é o primeiro!

Tamén súa tía desexaba mirar ao futuro, axudarlle, que ben meditara niso naqueles días de espera:

-Chica, esas molestias xa pasaron; e logo que, besta que olla a ceacú, ¿que é o que ve? ¡O cu; só ve o cu! Agora estamos aquí, ámbalas dúas, ben ledas, así que, como dixo o outro, ¡viva Cuba! ¡Viva esta Cuba que nos mantén, que nos viste e nos calza, esta Cuba que nos xuntou..., tan a punto, que por pouco xuntamos a túa chegada coa miña despedida!

-¡Viva; que viva por sempre, amén!

Henriqueta, para celebralo, deulle outra aperta á moza, á sobriña, que seguía entendéndolle só a metade das súas reflexións, a metade daqueles comentarios, e parouse un intre para facer un breve descanso. Terían que facer moitos, pois con só andar xa alasaba, do débil que se sentía, e iso que para aqueles paquetes amañouse Herminia facendo unha rodela coa mesmísima boca do saco do xamón, que así alternaba con eles, cos vultos, cando de man, cando na súa cabeza, que non quixo compartir aquelas molestias con súa tía.

-Meniña, diso do barco, esas lamentacións...; diso, nada, auga pasada, que cando volvas á túa casa, ao noso lar, háseche facer máis curta a viaxe. Mira ti, que cos anos que fai que vin, eu, para esta Cuba, e aínda me lembro de que as bestas andaban mellor cando volviamos da feira... ¿Oes, segue habendo feiras? ¡Cóntame, muller; cóntame da nosa xente; e despois, das festas! ¡Coa fame que teño por oírte, cousa que me digas, cousa que me presta!

-¡Uih, das feiras! ¡Moito me gustan, maiormente as de Carnaval, cos rapaces correndo tras nosa, tras das nenas, co xiz, para marcarnos a roupa, como se lle fai ao gando! Non, que minto, pois o gando márcano con tesoiras... Eu podo falarlle de catro, que son as que coñezo, de ir: Castroverde, para leva-los queixos, a manteiga, os xamóns... Na de Meira, que sempre teñen ferramenta, moita e boa, que desa parte abundan os ferreiros.. Toño, arremedando ao Cura, di que, Por sus herramientas les conocereis..., que non hai folgazán que se preocupe dos útiles! A do Cádavo...; ¡esa máis ben para a facenda miúda, que por aló, tanto no Val de Fonteo como no Val Pedroso, hai moita!

-¿A de Mosteiro, qué; déixala, ou é que morreu!

-Quero ir a modiño, pois á de Mosteiro téñolle querenza, moita. ¿E sabe de qué? De que me levou meu pai, a cabalo dunha besta recén comprada, e abrigoume as perniñas cun cobertor de la, das nosas ovellas, das brancas; boísimo, que llo tecera miña nai para que lle fixese de tapabocas, polo que viña padecendo, do peito! Mire se era bo o Amadeo, meu pai, que en vez de taparse el, envolveume a min, así que fun e volvín ben quentiña, ¡coma un roxón na tixola!

-¿Aquela egua..., vendéstela, ou tédela? ¿Subiu algo o gando; segue habendo vacas de cabana, postas en cabana?

-¡Ai, si, subiu! Vaille carísimo, que os pobres témolas mal para chegar ás vacas, ou para renovalas, pois se criamos as xatas, despois, para paga-los trabucos..., non hai de onde quitar! E do mular non digamos, que o levan para Castela, que por aló áranlle, e mallan, e fano todo coas bestas... O noso Manuel quérelle ben á nosa egua, moito, e iso que vén da vida de meu pai, pero non lle importa, iso non, pois antes que vendela vende a súa alma! Mire, quérea tanto, que xa di a mamá que sempre a leva entre as pernas, ¡por xunto da mingola! Pero vai vella, coma os camiños. Élle tan egoísta, o Manuel, tanto, que, se se terza, lévanos á miña nai e a min tras del, afalándolles aos ranchiños polas corredoiras, atrouchando na lama, sen axudarnos, nin pouco nin moito, que canto fai é quita-las mans polas mangas da súa zamarra, e iso para termar do freo! ¿De qué se ri, ou non me cre?

-Ben o sei, muller, que ese Manuel non me escribe, pero nin falta que fai, que as tería que dar para que mas lesen, pero de cando en vez chégalle algunha nova a algún coñecido meu, dos de por aló...

-A ver se o fai agora, agora que estamos aquí as dúas...

Queta, feita unha esponxa, ávida:

-Pasando ao das festas, ¿na do Santo, qué? ¿Seguen cobrando aquel real da cama? ¡Unha cama de pallas, unha cama redonda, medio a medio do adro, para que brinquen os mozos coas mozas, que sempre remataban a paus, maiormente cos rapaces das outras parroquias! Cobrábao aquel Pepe de Vicente, un que tocaba a frauta...

-¡Ese, como non a toque no Ceo...! Palmou, ¡descantiá! Din que foi por culpa dunha cea, unha empanada de torresmos, que a comeu quente, sacadiña do forno. Mire, das festas cústame falar, que me estou lembrando do meu Toño, que a saber con quen baila, de aquí en diante, pois palabra deuma, pero chístalle unha do Herdeiro, a Rosalía, ¡e como é unha Casa Grande...! Élle boa persoa, pero un cabrito, un saltariqueiro, que mesmo baila na punta dun fuso, ¡con música ou sen ela!

A todo isto, coa saudade saíndolles por cada poro, pero, á vez, degoiradas por aquela tensión emotiva, Henriqueta non paraba, non se cansaba de beixar na sobriña. Fíxolles sitio, nun curro da súa taberna, un vello amigo da Queta, o Constante; un catalán inconstante, que probara fortuna de mil maneiras, moi activo, esperto e simpático, Constantí Ribalaigua Vert, que acababa de adquirir, de adquirir e de transformar, con bastante graza, con decoro, nunha esquina, nun cornecho de Obispo-Monserrate, aquela humilde Piña de Plata, que a estaba lanzando, acreditando, con ese título un tanto afectado e relambido, pero axeitado á frivolidade daqueles tempos, daqueles clientes, El Floridita. Naquela transición, pois a transferencia, o traspaso, de nome que non de lugar, fixérase no 1918, aquel establecemento hibridaba, flutuaba, entre cocteleira e taberna clásica, lugar de trinque daqueles pisaverdes do barrio, que foron os primeiros en sorber o seu soberbio, o seu histórico, daiquirí. Cunha aceptable cuisine, moi afrancesada. En canto ao seu singular, xenial, propietario, para Queta era, seguía sendo, o señor de Ribadauga, que nunca foi quen de aceptarlle aquela fonética do apelido orixinal, ¡de tan orixinal que era!

Mentres esperaban pola escampada, que fóra, na rúa, seguía chuviscando, pero xa ía de limpa, co vento amainado, as nosas paisanas, tía e sobriña, deron boa conta dun congrí, dúas pratadas, grandes e fondas, de festa, que lles soubo lindamente, en particular á rapaza, que nunca esquecería aquela entrada en escena, apoteótica, ¡entre o congrí e maila orquestra daquel furacán! Súa tía, con tanto bico, refregoulle cen veces aqueles morros repintados, deixándoa tan selada coma unha carta urxente. O seu agoiro non lle era molesto; non o era por cordial, pero si por reiterativo:

-¡Muller, ti, moi falangueira non es, que moito non falas..., para o que eu quixera! Tes que contarme cousas; ¡máis! Mira que ardo cos desexos de sabelas, que por iso tes que pintarmas tal e como son, ¡coma un retrato deses do magnesio!

A recén chegada non entendía de magnesios, aínda non:

-¿E non sería mellor que as fose ver, vostede mesma, en por si? Se lle falo dos vellos da parroquia..., ¡quedan poucos, que xa temos o cemiterio abarrotado, que pouco hai por onde furar sen que saian ósos frescos! E dos novos..., ¿para qué? ¡Non os coñece!

-Nunca aló che volvo, estará ben libre...! ¡Requiescat in pace! -E rompeu a chorar, con grandes sotelos que trataba de disimular co seu paniño das mans.

A sobriña, abraiada, sen recursos dialécticos que lle resultasen válidos para sosegala:

-¡Volve, señora, volve, que aínda é nova, máis moza do que miña nai, que non sei o que se levan, pero ela foi a morgada..., e mire qué ganancias tivo! Prometinlle ao meu Toño...; xa sabe, ao meu rapaz, traelo para aquí, ás Américas, desde que sirva a El Rei, así que, para daquela, ímolas dúas. Dentro de tres, ou de catro aniños... Démonos palabra de casamento, ¿sabe? Xa llo contarei ao miúdo, máis adiante, que tamén teño que ensinarlle a súa foto..., que a fixo en Castroverde, para que a trouxese eu!

-Boa ilusión me faría, que non o sabes ben, pero antes dese tempo xa estarei cocendo..., ¡iso, nas lapas eternas, no forno grande!

Dándose por extraviada, por irredenta, botouse a chorar de novo, coma unha perdida, case tanto como chovía. A sobriña, de fronte súa, desconcertada, sen atinar a calmala:

-¡Non o queira Deus! Cale, señora, e non chore, que non teño máis paniños ca este, nin no peto nin no ato...; ¡e o seu está pingando! Señora, aínda que así fose, que non vai ser, o cura de Montecubeiro di que desde o Ceo vense tódalas cousas, mellor que de parte algunha; aínda mellor que desde o propio campanario, que as ánimas ollan por de riba, e ao redor, todo asemade, igualiño que se voásemos por aló arriba, cos bexatos, tal que metidos nun cirro!

Aquilo, desculpable por inocencia, atinado non foi pois Henriqueta apesarouse máis aínda do que xa estaba:

-Chica, será iso, será, pero, ¿e se non temos albergue no Ceo, ou se nos negan a cama, maiormente aos que a deixamos profanada coa nosa promiscuidade, tal que envelenándolles os homes ás mulleres decentes?

A rapaza metérase nun trollo, así que non daba pé con bola:

-Vostede, entre o que di, e como o di..., ¡nada, que me ten de Coresma! Xa na súa carta armou un bo enguedello, que lla tiven que esconder ao Toño; ¡o único segredo que tiven co meu rapaz! Como lle son unha burra, e a maiores, veño daquela serra, terá que falarme en cristián... Aquela carta moito me deu que cavilar, ¡e co que tardou en mandarma, máis!

Henriqueta, metida noutro apuro, no do seu segredo inconfesable, tampouco atinaba coa saída correcta, dolorosa pero necesaria:

-¡Muller, foiche adrede, que o enderezo viña ben! A verdade é que quixen esperar, incluso coa carta escrita, para temperar..., ¡por se así te desanimabas, para que se che quitase o antollo, se antollo era! Pero ti, outra teimuda, ¡coma min! Redactóuchema unha amiga das boas, que aprendeu este oficio de jinetera por culpa dun afiador ourensán, fino el, que a mandou para Cuba de ben afiada, botando chispas, despois de pasa-la pola pedra, ¡cun neno na barriga! Ela non se decatou diso ata despois, de chegada, que atribuíu aquelas faltas aos mareos do mar...

-Tiíña, ¿iso das faltas..., son os pecados miúdos? ¡Pois non era tan miúdo o vergallo dese afiador, xa que a preñou, que os xatiños, ata que se fan touros, non logran cría!

-Polo que vexo, sobriña, ti só coñeces a cartilla dos curas..., e maila das vacas! Pero, espera un pouco, que preciso un grolo desta auguiña, para facer saliva, que estas cousas, estas confesións, secan a calquera!

A rapaza seguiu facendo preguntas inocentes pero impertinentes, así que Queta viuse en catro apuros:

-Aquí sómosche de tódalas procedencias: Todos afiadores, todos de por alá... (Cantaruxou un pouco) -Pero non é cousa de cantar, que che estou falando de dramas. Se cadra foi mellor que non entendeses, que esa de Ourense fíxoo adrede, que só Deus sabe o sino das persoas!

-¿O sino? ¡Non, señora, que o di Tellado, que tamén existe o libre albedrío, pois sen libre albedrío non seríamos responsables dos nosos pecados! ¡Eu dígolle o que oín, que a miña cabeciña non dá para máis!

-¡Sobriña, ao gran, que para pensar témo-las mestras! ¿Vas comida; ben comida e ben servida? ¡Non te prives de nada, que nesta casa sonche cataláns, e cobran polo que dan, que canto máis dan máis cobran, pero teñen de todo, e de todo a barullo! En cambio, a min, como son galega, ou ás mulatas, que esas non son negras pero viven de negras, ¡dannos eles, e cobramos nós! ¿Que che parece? -Riuse de si mesma, con amarga ironía. -¡Somos máis listas cós cataláns!

-Tiíña, falar, ben falamos, e comemos do mellor, de festa, pero, ¿o noso camiño, queda lonxe...? Mire que se nos bota a noite enriba, e con tantas rúas, moita ruada é! ¡Como para perdernos por aí adiante! ¿Vostede sabe o camiño, ben sabido? ¡Mire que tódalas casas son iguais, ou parecidas! O que máis me admira delas é que non teñan un maldito palleiro, que todos deben ser amos..., ¡e mais nesa taberna tiñan pantrigo, boísimo!

-¿De camiño, qué; que cánto nos queda? ¡Muller, a carreiriña dun can, se non está canso! ¿Ou xa non se di así para chancearse dos que preguntan? Camiño, moito, que nin sei cantas cuadras, pero aquí, nesta Habana, só se perde o que quere perderse, pois con preguntar, e con apuntar co dedo, ¡tira millas! Voute levar á casa do meu patrón..., ¿sabes? Pero déixame unha fardela, tal que a dese xamón, que igual me serve de caxata...! Imos ao Vedado, que lle din así porque está vedado..., ¡aos pobres! Non, muller, que foi unha chanza; era un vedado porque só cazaban nel os Gobernadores; ¡eles e mailos seus lambecús! Xa verás, xa, que o patrón é rico, e ten unha finca, unha quinta, máis grande có Campo da Feira de Lugo, que o vin daquela, que o estaban amañando cando saín para Cuba, que mo ensinou aquel Capitán... ¡Condenado el, que foi o único bo que me ensinou!

-Tiíña, por Deus, non xure, nin xure nin chufe, que me dixeron que os cubanos sodes máis chufóns có Parañolo de Veiga, que ese señor aprendeu a chufar aquí, precisamente aquí, nas Américas, que antes seica non era así.

-¿Chufar, eu? ¿De qué...? ¡Como non sexa dos meus pecados! Pero volvendo ao rego: xa verás a casoa do meu quenlla... Chámanlle, Mansión Robynia, que iso vén do nome da súa muller. Da legal, para entendernos, pois das outras ten un cento; como el di, ¡para usar e tirar!

Aquel curso era intensivo por demais, incluso para unha rapaza lista, esperta, cal era o caso da nosa Herminia.

-¡Xesús! ¿Unha muller legal...? ¿É tratante de mulleres, ou qué? E logo está iso de..., iso de..., ¡a mansión! ¿Que é unha mansión?

-Mulleres legais son as que esperan ao seu home na propia cama, e non nos portais, ou na barra, tódolos santos días, en particular o sabadete, que é o día da paga..., ¡da paga recíproca! En canto ao da mansión, iso é..., ¡un palacio!

-¿Logo é un pazo, coma o de Pena, ou o de Vilabade, ou a Casa Grande de Pillado...?

-Non, muller, non é un pazo, que é unha mansión, que estes non teñen caseiros...; ¡unha casoa, enorme, cheíña de ventás! Fíxate cómo será a cousa, que tan só para arranxarlles o xardín teñen dous morenos, ¡dous!

Herminia detívose por un intre, dous minutos, que xa non lle obedecían as canelas, entumecidas daquelas estreiteces do barco. Viaxe, tormenta, emocións...; aqueles paquetes, aqueles dicires...; que todo cansa, por feliz que se sentise. Cando deron chegado á altura do Parque Central, xa co tempo asentado, en calma; co aire máis denso e máis pesado que un seixo da serra, Queta suxeriu repousa-la comida, que a sentía batucar aló por dentro, e precisaba repoñer forzas para unha nova xeira. Herminia, pola súa parte, aquela mociña ben esguiada, tamén ía baldada, e iso que tiña unhas pernas que para si as quixese aquela Pavlova, aquela bailarina tan admirada en Cuba, que falaban dela tal e como se houbese nacido na mesmísima Habanavieja. E logo que se lle resistían os ollos, fatigados de tanto ver e de tanto admirar; febles ante aquela inmensidade, con aquela iluminación, ¡urbana, de gas! As cores chispeantes daqueles edificios tan fantasiosos...
…/…