Lembranzas dun pescantín

I.-
Alá polos anos cincuenta, cando as disposicións en materia de pesca xa eran ríxidas, nós seguiamos actuando como o fixeramos toda a nosa vida; isto é, coa nosa licencia en regra, pero coas artes coas que os que hoxe son xa vellos, ensinárannos cando eramos nenos. Que como di o refrán: “o que ben se aprende, nunca se esquece”. Empregabámo-las artes máis dispares para pesca-la troita, esa troita común de pel ennegrecida,curta de corpo e ancha de carrelo cos beizos recolleitos,coma se fora consecuencia das veces que ten que andar afociñando contra os ollos para poder encherse de gusarapas.
Como podemos apreciar, esta troita nada ten que ver con esoutra esvelta e dunha cor amarelo-verdosa, mais grácil de corpo, aínda que para nós, os do país, non tan rica coma a común. As veces, resulta ser dunha carne tan dura, preta e sonrosada, que nós lle dicimos“ asalmoada”.
É de supoñer, que debido ás leis vixentes por aquel entón, tiñamos que ir ós ríos da montaña, ou ós lugares máis apartados das estradas, polos camiños e carreiros máis alonxados do trasfego dos pobos, atravesando cavorcos e corrozos e aproveitando carreiros de cabras, polos que camiñar non é doado. Levados pola zumia da “pescata”, ousabamos ir por calquera vieiro que nos levara ás augas claras e cristalinas nas que a troita abonda, porque non é doado chegar alí para pescala.
O noso gozo era completo unha vez chegados a carón do río, xa que non so nos atopabamos en condicións de poder emprega-las nosas artes de pescantíns, senón que nos sentiamos donos dunha paisaxe tan fermosa por unhas horas.
O río non é ancho. Nel, abondan as cachoeiras e os remansos; o seu leito está cheo de pedras e lastras, e tamén duns cantos semi-redondos tan pulidos, que un maxínaos alisándose nunha mos de afiador. As augas, claras e transparentes, son cantareiras nos cachos, calando nos pozacos e remansos como se durmira para volver a espertar con novas cantigas na seguinte cachoeira. E coma se fora unha muiñeira, vira e revira, estroupeleando contra os recobecos que ela mesma foi facendo ó traveso dos séculos, quedando cada vez máis aprisionada entre os penedos que durante este tempo foi lambendo. Dálle a un a sensación de que ela quixo irse afondando para ver de voltar ás entrañas de onde saíu, á terra, sen conquerilo, xa que na nacencia do río a nova auga quere saír co mesmo dereito ca anterior, para contempla-la ledicia da paisaxe e ser se cadra máis cantareira, pois é máis nova.
Preto das orelas, abondan os craramizales, facendo un enmarañado que non é doado de furar e que ten de vantaxe o que supón crear uns postos de caza, nos que a troita atrapa ós insectos. Tamén na beira do río, medran con preferencia os amieiros: árbores retortas de ramas cangosas de cuias follas caen ó río moitos vermes que serán pasto da troita.
De primeiro, se un ponse a escoitar, da a impresión de que enxordeceu, pois non se oe nada. Mais, de súpeto, é tal a cantidade de vida que nos arrodea, que os nosos oídos non fan máis que recoller unha infinda de sons. Nun principio, parécennos ruídos de feira, tropel de barullo, pero logo, e pouco a pouco,imos separándoos e podemos ouvir claramente, que son sons harmónicos e musicais, cos que deleita-la nosa alma. E coma estar nun mundo diferente, ó que axuda moito esta estación de primaveira-verán na que nos atopamos, xa que no ceo, na terra e na auga todo rebule, e a vida pódese palpar so con abri-la man.
Se un olla para o ceo, pode ve-las choias voando de cotío e ouvi-los seus graznidos que a pesar de seren ásperos, non deixan de te-lo seu aquel. Dan a sensación de ser laios dunha alma levada do diaño, encerrada nun corpo negro coma o dos corvos. ¿Non serán os encargados de face-lo carbón da coza os verdadeiros carboeiros da serra?. De nada lles valen as súas protestas, pois foron, son, e serán, negros carboeiros.
Cun pouco de sorte, pódese ve-la aguia señorial voando en círculos coma un astraplano. É a raíña do ceo: ergueita no picouto dos penedos, recorta a súa fortaleza contra o ceo.
Como vedes, en poucos sitios coma eiquí, pódense escoita-los trinos de tantos paxaros distintos: xílgaros, chincos, paporrubios, carrizas, almeixengras, naviñegos, cotolubios, ouriolos, merlos e o rei dos reis: o reiseñor. A comparanza entre eles non ten lóxica, pois cada un é o que é: poderíamos dicir que a cor do xílgaro e comparable coa do ouriolo, pero non o seu canto que é moito mellor, aínda que peor co do reiseñor.

II.-
Lembranza a parte, merece o castiñeiro, esa árbore que tanta fartura deu ós homes distas terras (deixadas da man de Deus e tamén da dos homes), cos seus froitos.
Compre facer dúas diferencias: o manso e o bravo. Este é ergueito coma unha vela camiño do ceo; para lle ve-lo pico, remátase cunha forte dor no couquizo e coa cabeza a piques de estoupar. O outro, é ancho, groso e desparramado no seu conxunto. Ten unha primeira parte robusta e sana nos que son novos, da que se obtén unha madeira de alta calidade, que co decorrer do tempo trócase nunha cañota chea de xorobas e furada polo medio. A devandita, cañota semella no luscofusco unha casa de meigas e trasgos, facendo dos soutos nos que se atopan,vilas embruxadas. Na cimeira da cañota, fórmase unha coroa de varelos coma consecuencia da demauca que sufriron cos anos. Distes varelos dereitiños saen as gallas que se espallan en tódalas direccións, dando cobizo ós paxaros dos que falabamos antes.
Falando de ámbolos dous tipos, hai que dicir que a súa sombra é tan boa e aínda mellor que a do carballo, e moi frescurenta. Das frondosas da bisbarra é a máis representativa: vello polos anos, bo pola súa calidade, recio, ampuloso, de moito follaxe. Del, aprovéitase todo: a madeira, o froito, as follas e mailos ourizos, como ides ver agora.
A madeira, se procede dos castiñeiros bravos, emprégase normalmente na construcción, de vigas por exemplo, que soportarán os pontos de madeira do castiñeiro manso, sacados dos varelos máis cativos, nos que asentaranse as táboas do piso. Esta madeira, igual que a empregada noutros mesteres de carpintería, provén do tronco da árbore, dende o pe ata a coroa. Parte das vigas saen da parede, a xeito de canzorros, para servir de asentamento a eses corredores tan fermosos que se ven por algures. Lonxe de rematar eiquí o aproveitamento dista madeira, tan doada de traballar e duradeira, continúase coa obtención de estacas a partir das gallas; traballadas en forma de forquita e afiadas, empréganse nas viñas para termar das cepas.
Das cañotas, que xa secaron despois de arrincalas, fanse estelas que o igual que as remallas servirán para face-lo pote e mais quenta-las canelas.
As follas son lanceoladas, puntiagudas no seu extremo e cos bordes dentados, dunha cor verde clara. As candeas, ou flores masculinas, atópanse reunidas en amentos finos,longos,dereitos e oblicuos, un pouco ríxidos de cor amarela. E os ourizos, que son as flores femias, aséntanse na base das candeas, formando piñatas de a tres cunha cor verde que vai tornando castaña co tempo. Antes de caer da árbore todos estes elementos, son empregados polos nenos para facer coroas, sombreiros, pulsas, e diste xeito, xogar e soñar. Logo, as follas.. e os ourizos, empréganse no abonado das terras.
E o froito... ¿qué imos dicir del? Poderíanse dicir tantas cousas que non é moi doado describilo. Atópase dentro dos ourizos; que sabendo do tesouro que encerran, protéxense con afiadas agullas coma puntas de lanza manexadas por expertos lexionarios para defendelo dos intrusos que pretendan roubalo cando aínda non está en sazón. Cando esté a chega-la outonada, os ourizos comezan a regañar, ensinando a súa dentucia, a piques de deixar cae-lo que con tanto coidado gardaron.
O castiñeiro decátase axiña do zoar do vento. Faise recio, resiste, pero colle algo de medo ante o seu maior inimigo. Coma se unha fría suor o invadira, empeza a frouxear. Os varelos sofren uns lixeiros avaleos cando o vento arreza. As gallas arrebúxanse unhas contra outras, como querendo transmiti-la valentía que non teñen. Esta defensa é pequena, pois o vento, xogándolle as voltas, volve a separalas para as ter a súa mercé.
Os ourizos xa non poden aguantar por máis tempo, e comezan a pingar. Cada castaña que soltan asemella unha bagoa: unha vez que comezan xa non queda outro camiño. Aquel sorriso do principio, trócase nunha gargallada desgarradora cando o froito vaise dispersando polo chan.

III.-
Chegamos a un tempo de xúbilo: o castañal. Os pícaros, que non van á escola para axudar na apaña das castañas, axudan ás mulleres; saen da casa moi cedo, entre néboas e xeadas.
Camiño dos soutos, os nenos aínda van adormecidos. As mulleres deixaron xa, antes de saír, o pote no lume. Polo camiño van falando das súas cousas e de cando en vez, téñense que revirar para lle berrar a algún dos que se quedan rezagados, facéndose o remolón. Nos soutos, os grupos sepáranse, indo cada un o seu.
Cada un leva o seu cesto de madeira que pouco a pouco vai ir enchendo e debrocando nos sacos que logo han de recolle-los homes. O traballo non é doado, porque hai que andar de cotío dobregado polos cadrís.So se recollen aquelas castañas que caeron pola noite: non se varexan, débense coller cando están madurecidas. E ademais non está ben andar a paos con quen nos da o manturio.
Ollados dende lonxe parecen pitas xigantes cos pitiños o redor: un bule bule que non ten aparadura. Escaravellan eiquí e alí, e de súpeto , érguese un deles que xa conseguiu enche-lo seu papo, vai o lugar onde se atopa o saco máis preto e deixa toda a recolleita que fixera. Revírase e volta o sitio onde ten que seguir coa súa labor ata encher de novo a medida.
A friaxe é forte: as mans quédanse entumecidas e o corpo aterecido, pois aínda que non paran, a postura da apaña non é doada e o exercicio non abonda para entrar en quentura. Con todo, a colleita segue adiante. Coa forquita que levan na man, van alporizando as follas e mailos ourizos para descubri-las castañas que puideran estar debaixo. Os ourizos hai que ollalos un por un, posto que algún pode esconder aínda o seu tesouro, pensando que unha vez libre do zoar do vento poderá conservalo. Pero un inimigo aínda máis guerreiro, vaillo arrebatar ó fin.
O ourizo escóndese entre as follas e crese máis seguro coas poucas agullas que aínda conserva, malia que estean un pouco enfurruxadas. De súpeto sinte que o golpean e a rebolos vai parar debaixo dunhas follas, sen alentar, por mor de ver se non o descobren. Os ruídos soan cada vez máis preto del. Cala, escoita... e de súpeto a claridade volta: foi descuberto, pero xa non ten medo. Agora sabe que a loita é a morte, posto que xa non pode golsa-lo tesouro coma cando pingaba da árbore. Decátase de que o seu exercito de lanceiros foi mermando, pero tamén ten conciencia de que lle quedan os millorciños: aqueles que resistiron tódalas loitas, o olmiño daquel grande exercito que noutrora tivera.
Por unha veira síntese collido: é un galocho quen o apreta e xa non se pode mover. Levanta os ollos e ve brila-la ferraxe do outro zoco que se lle ven enriba. Sinte que llo pousan e como fan presión, decatándose de que pouco a pouco as lanzas son rachadas. A forza que fan nel vai en aumento ata que o froito sae: o ourizo morreu, aínda que de maneira pasiva, loitando.
Unha vez rematada a xornada, voltan para a casa cunha boa carretada de castañas que van depositando nos sequeiros unha tras doutra. Vai comeza-lo traballo de secado.
No sequeiro atópanse os cepos das cañotas fendidas cos que farán lume. O calor e mailo fume serán os que sequen a castaña nestas construccións de pedra con planta rectangular e a dúas augas normalmente. Na maioría dos casos carecen de fiestras, aínda que poden telas na planta alta. A devandita planta, é de madeira, feita de restreles ou cangos para que as castañas non furen polas regandixas,e o mesmo tempo o fume e mailo calor podan chegar xunto delas. O baixo é de terra pisada e o tellado está cuberto de lousas, que se apoian nas latas que se suxeitan nos cangos.
O fume non se apaga ata que seca tódalas castañas: arde día e noite. Compre que sequen ben pois logo hainas que bullar. Para isto emprégase o pisón, feito con madeira de freixo, rebolo ou sobreira, a xeito de cepo con catro patas.
As castañas sacadas do sequeiro, métense nun saco de lona sen enchelo moito. Entón entre dous homes collen o saco, un por cada lado, e sobor do pisón comezan a sacudilas con ritmo lento e compasado, pero o mesmo tempo enérxico ata que separan o casco da castaña.
Feito isto, debrócanse as castañas e xa se limpan. Para elo emprégase o bandoxo, instrumento de grandes dimensións cun fondo plano de forma semielíptica , bordeado todo el, salvo na parte dianteira, por unha cincha de madeira. Ten unha asideira a cada lado e dous buracos por tras delas, polos que pasa unha tela que axuda a ter conta do bandoxo. Todo un experto ten que manexa-lo bandoxo. Posto en pe, pasa a tela polo pescozo e cas mans colle o bandoxo polas agarradoiras e comeza o baile das castañas.
De primeiro os acaneos do bandoxo son fortes e espaciados, as castañas e os cascos brincan altas e cando caen fan un son forte e seco sobor do bandoxo. Cando a puxa comeza a separarse da castaña, os movementos son máis lentos e arrítmicos a fin de separa-las castañas dos picos e botar fora a puxa.
Non sería estraño que ó son do pisón e do bandoxo naceran algunhas cantigas.
A puxa cae no chan, os picos debrócanse nun saco e as castañas noutro. O froito do castiñeiro segue a sufri-las maiores xudiadas que a mente humana pode maxinar. A que non foi apartada para ser consumida en seco, pasa ó sequeiro onde perde a súa louzanía por mor do calor ata que se volta vella. Unha vez sacada do sequeiro, e metida no saco, sinte os golpes que sobor dela se abaten, sobor dela e da súa vestimenta que se vai rachando. Empézase a notar espida e os apaleamentos fican. O encerro que lles pareceu unha eternidade terminan ó abriren o saco. Ollan unhas para outras pero ninguén ergue a voz, non hai sinales de protesta: para que algorofarse se de antemán xa coñecen o seu destino!
Sacadas do saco son debrocadas todas xuntas e acínanse como as pitas cando chega o gabián: alí non hai galos. Aínda que algunhas van a medio espir, a danza que lles tocan non remata ata que perden toda a roupa.
As castañas, cheas de asoballamentos, avellentadas polos sofrementos, e non polos anos, déixanse levar mainamente dando a sensación de que o destino así o ten disposto ou que o herdaron xenéticamente. Van o seu encerro definitivo, sabendo que cando saian del será para ir ó pote e seren larpadas despois por todos aqueles que nunca se ven fartos.
Algunhas pasan por unha escolleita, sendo apartadas aquelas que na súa xuventude deron acollida o verme. O seu destino non e outro que o de servir de pitanza ós porcos.

IV.-
O froito do castiñeiro é moi apreciado polos homes daquela bisbarra, xa que durante séculos foi o seu manturio. De dous xeitos se empregaba: como castaña en verde ou como castaña en seco. E para elo dispúñase dos tambores e dos cachos.
Os tambores son uns aparatos cilíndricos con moitos buratos atravesados por un eixo que sae longamente deles e que se aproveita de rabil, para facer xira-lo tambor. O tambor ten unha trapela por onde se botan as castañas; se está pechada as castañas non caen aínda que se xire o tambor.
Os cachos son uns aparatos rectangulares coa base aburatada e que teñen unha abrazadeira sobor dos pitocos fixados na base, servíndolle de eixe. Tamén ten un rabil que permite movelo, pero so para adiante e para atrás.
Distes dous trebellos o que máis se emprega e o primeiro, por dar un mellor asado. Póñense sobor do lume da lareira, fixándoos na gramalleira que colga do burro. O lume ten que ser máis ben con poucas lampas, non é bo apura-lo asado pois poderiamos queimalas. O comezar a asarse hai que ir remexendo nelas pouco a pouco, empregando para elo o rabil dos aparatos.
Axiña que o lume comeza a tenta-las castañas, algunhas principian a chifrar como consecuencia da evaporación da auga que teñen dentro do corpo: é coma un aviso de que se están a enfadar. ¿A quen lle pode parecer ben que lle poñan enriba do lume? Mais como o manexador do rabil non deixa que o lume se aparte do tambor e con sádico instinto segue na percura de asalas vivas, algunhas matinan que a mellor solución e o suicidio e comezan os estoupidos. ¿Son as máis valentes ou as que menos poden soporta-lo sofremento? Chega un intre no que os estoupidos non fan máis que escoitarse arreo. A calma volta ó tambor e pouco a pouco saen polos seus buracos as moxenas, sinal de que o pelexo comeza a queimarse. Empézase a notar un pequeno tufo a asado.
Empregado tanto polos da vila como polos da cidade, hai outro sistema para asa-las castañas: o magosto. Para facelos, compre ir a un lugar axeitado, que ven sendo sempre o mesmo polas súas características. E na mesma montaña, onde se pode atopar todo o necesario para face-lo lume: carpanzas, carqueixas e uces.
Os grupos de rapaces e mozos, camiñan para a serra. Uns levan as castañas nos capazos ou nas farraquetas, e outros as botas do viño. En chegando alí fanse fatos de traballo: uns comezan a prepara-lo lugar, lugar elixido que case sempre é nunhas penas, limpándoas dos poucos carrascos que podan ter. Outros van conqueri-las gavelas do monte para asar nelas as castañas. O xefe do grupo disporalas en redondo para que fagan unha cama. Quitará unha caixa de mistos do peto, con parsimonia de home afeito a estes traballos liscará un deles na lixa que leva a caixa, e prenderá con el unha veira da cama. O lume ó primeiro comeza maino, sendo as lampas cativeiras para pouco a pouco facerse xigantescas. Como as carqueixas estaban verdes, hai moita fumareda.
Empézanse a escoita-los berros de alegría: viva o magosto e maila bota de viño!
O dirixente do magosto, provisto dun gran rascallo, coida do lume, percurando que o montón non se desfaga. As lampas ruben con forza, bailando de cotío.Mais non é moito tempo o que duran, posto que según é moita a rapidez con que comezan, tamén é moita a premura con que acougan.Compre percurar que as castañas non se queimen. Comezan a estou pa-las castañas, e coa forza do estoupido saen disparadas sendo recollidas por alguén do grupo. O xefe pon orden co seu rascallo: a primeira é del, e as outras de quen as colla.
Brincan as castañas dunha man para a outra, parece que pesan -din os que non colleron ningunha-, sen que os que xa teñen lles fagan caso. De cando en vez sópranlles para enfrealas axiña. Búllannas en canto pode e van queimando a boca. Agora é cando sopran de verdade, pois non é cousa de votalas fora: un groucho de viño chega para enfrea-la boca.
Fórmanse por orde de idade o redor do lume, e o xefe escomeza a aparta das que xa valen e vainas poñendo nun montón á carón do lume. O sinal de comezo é cando el e os de máis idade collen os primeiros bullós. Cómense con rapidez pois o tempo de espera foi de abondo.Case que ninguén fala ata que alguén pregunta pola bota do viño: xa empapuza e con beber un pouco pode seguir comendo.A bota vai pasando de man en man, pois o que máis e o que menos ten o papo seco.
Os bullos vanse acabando pero a alegría vai en aumento: o viño, aínda que é novo comeza a facer das súas.
As cantigas non deixan de escoitarse, e vanse empalmando unhas cancións con outras.
A tarde vai caendo, non da máis de si. Polo San Martiño os días son curtos e pronto chega o tempo de vo1tar para a casa. O grupo ponse en marcha, baixando á serra. Hai que retranquear se un non quere marchar a trompicós porque a pendente é forte. Un rapaz do grupo baixa de súpeto a brincos pola ladeira, espetando os calcaños no chan para non afociñar. Non tarda moito tempo en seguirlle outro rapaz, e outro e outro, ata que chegan a un lugar chairo, facendo unha ringleira de brincadores.
Cando chegan ó pobo van xa matinando no próximo magosto.

V.-
Para poder come-la castaña seca hai que cocela, podendo tomarse acompañando ó porco ou soa.
Do primeiro xeito e un substituto dos cachelos. Póñense primeiro a remollo e logo sazónanse cun pouco sal mentres cocen. Escórrense e póñense nunha fonte aparte da cachucha, da soá, do dente... que se coceu aparte.
Cando se come soa chámase calduda. Prepárase poñéndoa a remollo coma a anterior el logo deixándoa cocer cun pouco sal e cambiándoa de auga cada vez que ferva. A auga engadida non ha de estar fría senón que han de ser augas mornas; remexendo o contido do pote de vez en cando para que as castañas non se apeliquen no fondo, faise unha pasta máis ou menos espesa. Quítase o pote do lume e póñense uns liscos nunha tixola para vota-lo seu pingo no pote da calduda.
Ámbolos dous xeitos de come-la castaña son farturentos, e o primeiro e unha comida case que festiva. Nesta bisbarra non se come cocida a castaña verde.

VI.-
A CASTAÑA ASADA OU BULLO
Que tristura ten que dar cando un se atopa en plena xuventude
chea desa forza que os poucos anos dan
cando o sangue rebule con forza no corpo
cando por calquera causa ferve e escachoa, esparramándose
cando a pelaxe é tersa e brila de maneira refulxente
cando un pensa que ollando o horizonte, so con estende-la
man e logo apretala, e capaz de mete-lo mundo nun puño
cando un matina nos moitos vieiros que ten que percorrer
cando pensa que o mundo faise pequeno para el
cando as máis fermosas ilusións de súpeto son truncadas
cando un se decata de que o mundo fica alí
cando un sabe que a vida pode seguir
cando un coñece que a culpa é dos outros
cando un aloumiña grandes esperanzas
cando o futuro tiña que sorrir
cando o corazón peta con forza
cando un síntese cheo de felicidade
cando un pensa que o mundo tiña que ser un verxel
cando un recoñece que xa non haberá máis primaveras.
Que tristura ten que da-lo verse desamargullando polo fondo
do tambor, coas lampas por unha veira e por outra.
Que tristura da na xuventude o saber que as inquedanzas
e as ilusións son arreboladas por unha man que non fai senón
que apretar.

A CASTAÑA SECA
Oh, bo Deus!
Que ninguén se vexa avellentado como estou eu.
Que ningures atópense espidos por roubárlle-las roupas
como me encontro eu.
Que ninguén se vexa espoliado como me vexo eu.
Que ninguén se sinta asoballado como me sinto eu.
Que ninguén sexa aldraxado como fun eu.
Que ninguén sufra o indicible como sufrín eu.
Que a ninguén se lle poñan trabas para mellora-la súa vida
como me pasou a min.
Que ninguén perda a auga do seu corpo para irse engurrichando
como me pasou a min.
Que ninguén perda os mellores anos de rebolón en rebolón
como me pasou a min.
Que ninguén se decate de que o seu paso pola vida foi un sofremento como me pasou a min. Que dor ten que dar verse maltratada, aldraxada, marxinada e olvidada por quen máis abriga tiña de percurar por ela.

VII.-
Penso que o diaño meteuse no castiñeiro. Son, como xa deixo dito, fortes, grosos, altos e longos no tempo, pero a pesar disto van desaparecendo pouco a pouco da bisbarra.
No val onde antes atopábanse grandes soutos espallados por todo el, non se poden ollar máis que uns poucos ciscados sen xeito algún. De cotío vense os buracos (fondos e de círculo amplo), que lles corresponde ter ás raíces destes xigantes, e que os homes tiveron que arrancar para poder tumbalos. Uns tombáronnos por vellos e outros por novos.Os vellos porque non producían e os outros porque podían render máis, vendendo a súa madeira en terras alleas.
Pobre bisbarra que se queda sen soutos,pobres soutos que se quedan sen castiñeiros e pobres dos pobres que se quedan sen manturio.
Como pode ser esto posible, ¿é que a ninguén lle importa?, ¿é que xa non hai conciencia na xente?, ¿é que xa non queda solidariedade nos humáns? Pois se isto e así haberá que pensar que todo acabou, que temos que ver como aquelas terras se van convertendo e trocando en ermos pola despoboación que están sufrindo, pero ¿a ninguén se lle ocorreu pensar que xa basta?
A pesar de todo o dito, moito leva matinado sobor disto e penso que aínda que moitos o intentan dende tempos inmemoriais non poden terminar con el. Percuraron deixalo illado do resto do mundo en tódolos sensos máis el afincaba cada vez máis fondas as súas raíces nos tempos pasados para diste xeito alimentarse do espírito dos seus antergos, conquerindo desta maneira conservar e poder transmitir nos tempos vindeiros a súa esperanza, a súa fortaleza e as súas inquedanzas. Todo isto foi zungando pouco a pouco ó traveso dos séculos nas entrañas da terra, desa terra súa da que non quere saír nin por todo o ouro do mundo.
Que todos eles podan zugar dabondo o manturio que precisen para poder leva-la vida que lles corresponde a tódolos xigantes diste gran souto que é a nosa terra. Esta gran nai que está desexando que tódolos seus fillos volten a ela para de novo afinca-las súas raíces no seu seo.
Cando isto suceda, podemos estar seguros de que a nosa bisbarra , onde hai terras bravas e tamén mansas ou agarimosas, voltará a sorrir.

VIII.-
Cando máis enfrascado me atopaba nos meus pensamentos, sentín ó lonxe uns lixeiros ruídos, como se triscara ramalla ou nas follas. Abrín os ollos mais sen ollar a ninguén. O meu carrelo estaba contra un amieiro, fronte o río que segue sendo igual de transparente e cantarín.
Á miña veira, a caña e maila cesta da pesca. Todo ó meu arredor tranquilo, sen cambios.
Púxenme a pensar se todo o que estiven matinando fora un sono ou unha realidade. Un sono non podía ser, posto que estes terminan por esquecerse en pouco tempo. Así que non queda outra alternativa que deixar ben sentado que todo o anterior foron rememoracións de cousas acontecidas na miña vida.
De súpeto voltan os ruídos, cada vez con máis forza: algo vaise aproximando sen que poda sabe-lo que é. Empezo a preocuparme, ¿quén virá a perturba-la miña tranquilidade? Non é medo, iso ben o sei eu, quizás é que me volvo doente, porque decátome de que a tranquilidade de que estou disfrutando vai esmorecer por causas alleas a min.
Non tardaría moito tempo en saber quen era o que facía aquel ruído que me alonxou dos meus pensamentos. Por entre o charamizal, ó que se lle avalaban as gallas máis próximas ás leiras, asoma unha cabeza e detrás dela un corpo; cunha parrancada, vótase fora e no claro aparece un descoñecido. Moi pouco me agradaba que aquel home fora perturba-la miña soidade, mais cando o acercarse preguntoume polas miñas troitas, decateime de que eu tamén era pescador e de que aquel illamento no que eu me sumira voluntariamente, tiña que ser abandonado xunto cos meus pensamentos, posto que os pescadores foron de sempre, senón xente aberta, si paroleira.
Ofrecinlle asento preto de min, á sombra do amieiro. Como que aceptou, puxémonos a falar da pesca e doutras cousas, polo que puiden decatarme de que era un personaxe cunhas entendedeiras naturais moi comúns entre as xentes daquela bisbarra.
Sen ser moi observador podíase ver que era un home dos que están acostumados ás grandes andolas polos camiños que atravesan as nosas ladeiras: fraco e correúdo, coa pel curtida polo sol e polo vento, era o aspecto que ofrecía. Un nariz afiado, aínda que non longo, uns beizos finos e un queixelo forte, configuraban un caracter recio pero non bronco. Gastaba un bigote de boa planta, que atusaba mentres falaba, de xeito que despois do terceiro pito que votamos xa sabía eu máis da súa vida que el da miña.
Estivera por terras de Cataluña, alá por Barcelona, e logo xurdiu que lle sería mellor ir para Francia, e para alí foi co seu corpo, pois o seu espírito deixarao na casa onde sempre quería voltar. Durante oito anos traballou arreo en tódalas cousas que puido para facer cartos e voltar de novo... Merece a pena perde-lo disfrute dun, cando se coñece a mellora doutros.
Cando marchou para seguir pescando, eu non tiña ganas de pescar de novo e tampouco podía matinar coma antes. Levanteime e din uns pasos, pero volvín á pedra onde estivera; como xa non tiña acougo, recollín a caña, a cesta e fun seguindo o río ata o sitio onde tiñamos acordado de nos xuntar. Ó chegaren todos, voltamos para a casa.
Rubindo pola ladeira da serra, o sol ía caendo alá ó lonxe: a noite non tardaría en estar enriba de nós. Todos falaban da súa boa ou mala sarta, da troita que se lles escapara cando xa a tiñan fora da auga, do bos que estaban os chourizos asados ó espeto... e diste xeito o camiño íase percorrendo pouco a pouco. Eu ía ouvindo todo isto que é o normal despois das pescatas e que dará conversa para varios días, mailo meu pensamento íase quedando prendido nas gallas dos castiñeiros que deixabamos desdibuxados detrás de nós, ó adentrarmos no luscofusco.