De pura cerna (3)

No día de marras, o teimudo Manuel seguía alí mesmo onde o deixamos, coa bile na gorxa, referíndose aos dous rapaces, maldicindo, renegando deles, disposto a crucificalos se tal lle fose posible:

-¡Larpeiros, baldrogas, que viñestes ao mundo para comer..., á miña conta, de bóbilis-bóbilis!

-¿Señor, desta vez, qué lle fixemos? Vostede é que non para...; ¡xa me dá vergoña dos veciños!

A rapaza ben o sabía, pero cumpríalle ganar tempo, a ver se no ínterim lle viñan forzas para enfrontarse á traxedia, ás iras do padrasto; ou daba aparecido súa nai.

-¿Non o sabes, pirixeleira? Falta o marón, e mailas ovellas; dúas, esas da estrela branca... Precisamente dúas que fan por tres, das mellores..., ¡que para decatarse diso non fai falta contalas!

Herminia vacilou, petrificada, pero deseguida recuou acordándose das papas, que ían bufar, e coa mesma, o balbordo do Manuel sería dobre.

-¡Para aí, mocosa, que estou falando! ¡¡Herminia!! -Bradou.

-¡Señor, desculpe, agarde por min, que se afuman as papas...! ¿Non cheira ao queimado? ¡Despois, cando as pape, queixarase delas!

-¡Cómate ese diaño que che sopra as alegacións, e iso que non tes presente a túa avogada, esa defensora das silveiras, esa muller que protexe aos tramposos! ¿A ver, esa resposta...?

A rapaza, que iniciara o camiño de retorno cara á cociña, ante aquel imperio xupiteriano avanzou recuando, desfacendo o camiño, retrocedendo en dirección ao Manuel, en dirección á espada flamíxera; ¡dous pasos! Daquela virouse para contestarlle, excitada, pero fíxoo coa boca pequena, sen alza-los ollos daquel chan enlamado, metade barro, metade neve:

-¡Foi..., que se foron..., coas do Toño! Estarán na corte, na súa...! -Mentiu; tiña que defenderse, do asustada que estaba.

-¿Coas do Toño, facéndolle esterco ao Colás...? ¡Mal raio te parta, que non fas cousa de xeito! Vai por elas, xa, que as ovellas comen no monte e cagan na corte, ¿ou con qué imos abona-la horta? ¡Esperta, mocosa, ou prefires que cho diga coas esporas!

Aquel esperta non o diría con máis bravura un almogávar, pero Herminia, mal que ben, estaba afeita ás descargas, ás cargas e ás descargas, do padrasto, así que lle respondeu con evasivas, que ben sabía que aquel era un encargo dos seus, unha pexa, unha misión imposible.

-Señor, non teña présa, pois..., desde que almorcemos..., enseguida..., que temos que volver á serra!

Pelexarse co Manuel non era para unha nena tímida, coitada, criada sen pai e con pouca relación externa, nun lugarciño montañés, pero, de metida naquel renuncio, ¡a ver! Co panameño, experimentado que o tiña, as mentiras piadosas..., ¡nin en Coresma! Xa que logo, había que trampear, ¡como puidese, como se lle ocorrese! As filípicas do Manuel sempre prosperaban, medraban, expandíanse..., ¡coma a néboa da montaña!

-¡Que serra nin que leches! ¿É que non tes ollos na cara? ¿Non ves que está nevando a callón, co monte fechado? ¡Hoxe non hai parcería, que tes que leva-las nosas aos baixos, ao pasteiro de Río Pedroso! ¡Espile, mocosa, e fai o que che mando! Isto de que as mulleres non vaian ao cuartel..., ¡nin ao cuartel nin ao Panamá, coa falta que vos fai!

Resistirse ao Manuel, así, inerme, moralmente desarmada, ¡nin no cuartel nin en Panamá! Abateuse:

-Señor, a verdade é que..., ¡matounas o lobo! Xa foi onte, aló arriba; por xunto desas penas da Ferradura...; ¡e non me atrevín a dicirllo! Síntoo ben, moitísimo; ¡afellas que si!

A rapariga, ante as fauces, tamén lobunas, do Manuel, quedouse alucinada, sen forza nin verbas para seguir, para facerlle ao tirano unha confesión detallada. Falou e recuou, asemade, pois aqueles lategazos do Manuel...; ¡xa levara outros, e se cadra con menos motivo!

Este episodio, tal e tamaña desgraza, sublimada por culpa daquela bile expandida, habitual no padrasto, no Manuel, hai que ponderalo no contexto socio-xeográfico da época: aquela pobreza, aquel machismo, aquelas teimas... Tempos escuros e duros, de comezos do XX, que non hai peor crise nerviosa cá dunha fame crónica.

Nestes lugariños montesíos vivíase, fundamentalmente, da facenda miúda, que así a tiñan entronizada, ponderada: Crías para a feira; e da feira, no tren, para Madrid, Zaragoza, Barcelona... La para o fuso; e do fuso á parafusa, ás agullas. Tamén para o tear; máis ben para tramar pois o que é urdir, urdíase, xeralmente, con liño, igualmente da casa, que no Montecubeiro..., ¡boísimo, a carros, tanto, que ao río Azúmara aínda queda alguén que lle diga, Río das Lagas! Queixos, carne para as festas, pelicas para as canetas dos nenos... Todo iso, das ovellas, que as cabras non teñen la, ¡pero dan cabritos! Cabritos saborosos, ¡para os cabritos, para os caciques, para os señoritos...! Encima e/ou en pago das súas godalladas, papábanlles aqueles rabaños, enteiros; unhas crías aneiras, tenriñas, xeralmente ao forno, ¡seu compango habitual, desde Carnaval ao San Froilán!

A vaquiña era outra cousa: Un tesouro, o máis grande, pero, ¡á parte! Con tracción propia, incorporada, incluída. As vacas de cada lugar, por aquel entón, contábanse cos dedos, pero a facenda miúda era máis numerosa, ¡por ducias! Coa particularidade de que o vacún, cando Montecubeiro deixou de ser dos frades, pasou a ser de cabana, ¡de cabana posta!, xeralmente a medias co señor da Casa Grande, co burgués, co tendeiro, co xateiro..., ¡que eran os capitalistas, os tiranos da época!

-¿Que dis, desgraciada? -Bradou Manuel coa boca grande, aberta, dun palmo. E seguiu ruxindo, coma un león, por debaixo daqueles bigotazos. Con toda a fortaleza dos seus pulmóns, enormes, aínda que algo afumados; máis por culpa dos mataquintos que pola súa estancia na cociña. -¡O que pasou é que as perdiches, extraviáronse, mentres brincabas co Toño, retratándovos aló arriba, espanzullados na neve! ¡As ovellas e mailo marón...! ¡Coma se o vise! Esparexéronse, que a tal hora van...; ¡lo menos que van é en Caraño! ¡Cómame o demo, que así foi, que coñezo os bois cos que aro!

Herminia, con un certo apromo, co que lle daba estar dicindo a verdade, xa que tal era inevitable, agora si:

-Non, señor, fóronlle os lobos; mesmo diante nosa...; ¡xúrollo por estas, que son cruces!

-¡Que o demo me leve...! ¿Deixaches facer esa dellada; dúas ovellas, precisamente as mellores, as da estrela branca, e mailo marón? ¡Arrenego fo! ¡Acabadora, filla do demo, filla daquel Amadeo, que te hei matar! ¡Heiche quita-los ollos, que non che serven nin para tornar dos lobos! ¡Cabra, malnacida!

A rapaza insistiu nas súas razóns; ¡e a nai, ausente, que non viña...!

-Mire, señor, decátese de que foron dous; dous lobos, dous..., ¡que pegaron coa facenda! ¡Así, de súpeto, que nin os vimos saír da toxeira! Éranlles grandes, grandes, coma..., coma burros; e nós, ao ladiño, ou por tras deles, coas pedras, coio vai e coio vén, pero, ¡nin así!

Manuel, pragmático, só que á súa maneira:

-¿Como é que non puidestes...? Non había máis que agarra-las ovellas, e tirar delas, forte que forte, que as outras xa escaparían costa abaixo, que esas feras non poden cos dous..., ¡botándolle afouteza! ¡Badulaques, foles de cinsa...!

A rapariga propúxolle razoar:

-¿E quen, quen se atreve, quen se achega, cos lobos trincándolle-lo pescozo...? ¡Vostede ben fala..., pero aquí, na eira, de lonxe!

-¡Cabra, máis que cabra, que te atreves a replicar! Xa sei o que pasou, que estarías entretida, brincando co Toño, facendo a lebre escura por tras dos toxos... ¡Di a verdade, di a primeira, empeza a dicilas, aprende!

-¡Xa llo dixen, recoiro, carajo...! ¡E non me desespere, non me faga xurar, que antes me vou desta casa..., tan pronto volvan eses trapeiros, que me vou con eles, para aprender os seus camiños; a pedir que sexa!

Manuel, inflexible, naquel tole-tole da súa tolemia, con tódalas obsesións a punto, particularmente con aquela fixeza no Toño, intentando desbancalo a tempo, antes de que lles arraigase aquel visible namoro. Botalo do seu posto de mando, que xuntar dúas casiñas nunha aldea, por modestas que fosen, iso dá forzas. ¡Daríallelas aos rapaces, en contra súa, e xa non tiña idade para tornar ao Panamá, ás obras do Canal, que se cadra xa o remataran! Casara con unha viúva á que lle sobraba aquela filla; ¡única, pero sobráballe! E coa filla, un veciño, ¡aquel xenro potencial! Abaixou un pouco o diapasón, pero as súas verbas, se brados eran, de brados non saían; reiterativo, disposto a facer un escarmento, afianzando a súa autoridade, ou máis ben, a súa tiranía:

-¡Cabra, máis que cabra, que desta escorréntoche ese lampantín; que vaia buscar moza á feira de Castro, que na Terra Chá non hai lobos! ¡Cómame o demo, heino capar, que xa llo podes dicir...; co coitelo de mata-los porcos, co mesmo, que xa o teño afiado!

-Señor, qué teima colleu co Toño, que ningún mal lle fixo, que se chega a facerllo..., ¡quéroche un conto! Toño ben que me axuda, pola serra adiante, co grande que é, e coa de toxos que hai..., ¡que se por el non fose, as nosas ovellas tíñaas que gardar vostede! Si, vostede, que eu soa non alcanzo con tanto labor..., ¡e para defendelas do lobo, menos aínda! Vostede faino todo co seu berrar... ¡Que non, que non se pode repicar e ir na procesión!

-¿De qué falas, mocosa, porca do demo? ¡Heiche corta-las guedellas co mesmo coitelo, que xa sei por onde empezar..., para que vexas vi-los lobos, de lonxe! ¡Como está mandado!

-Señor, o que foi, foi; e non foi por culpa nosa. ¡Cómo terei que dicirllo!

-¿Remóntaste? ¿Que fas aí, empantanada coma un amieiro? ¡Quítate de diante, date de pernas, e sube ao sitio, ás carreiras, que eses lobos sempre agochan as sobras, que algo poderás traer, sequera un pernil! Quero velas, aquí mesmo, diante miña; o que quede das ovellas, e fai por atopalas, que se non as esfolo..., ou a ti, ou a elas, heiche mete-lo coitelo pola regaña, que así escorrento nese Toño..., ¡xa que nin vale para escorrenta-lo lobo!

A cativa resistíase ao absurdo, sequera fose por simple instinto de conservación; desesperadamente, con amezas ou sen elas, sentíase levitada, nun punto indefinido do aire. ¿Cerca do Manuel, lonxe do Manuel...? ¡Mesmo no inferno, upada nunha lapa, pero cos pés no barro! Chegou a sentirse mareada, tanto, que xa non vía os zocos do Manuel, e iso que o tiña, que o seguía tendo, diante súa, cerca, imprudentemente cerca. A tal momento os seus ollos, bagoentos, extraviados, só divisaban aquel vulto do hórreo, por tras do padrasto, nun movemento oscilante. ¿Movíase a eira, movíase o hórreo? ¡Movíase todo, absolutamente todo! Todo, menos aquel Manuel, que seguía achantado, alí mesmo, na eira, na propia eira, no propio país, pois ao Panamá non volvera, non volvía..., ¡nin con cadeas!

Nada, que o cérbero seguía, e seguiría, de sentinela, polo menos ata que vise á fillastra coas empeñas calzadas, camiño da serra, en busca daquela carnaza..., ¡se é que os lobos non tiveran invitados, no entre tanto, para compartir os seus trofeos, a súa depredación!

Naquel calvario, no calvario daquel absurdo, aquela nena, Herminia, nin sabía se era de carne ou de palla, persoa ou paxelo mollado, mollado por aquela suor fría que lle entrou. Á desesperada fixo outro esforzo, outro máis, para volver en si, para defenderse nas inclemencias daquel trebón imparable:

-¿Señor, para qué teño que ir, así, nevando, despois de tanto tempo...; ou quere que chame polos lobos, a berros, para que me axuden a busca-la súa carnaza?

-¡A min non se me replica, mocosa!

-¡Si, señor...; non señor, que nin sei o que digo! ¡Miña maíña, onde estarás, que eu soa, con este lobo...; outro, peor cós da serra! Mire, se o quere oír: Onte, desde que baixamos para mete-la facenda, coas pernas sangrando, que a neve non nos deixaba ve-los toxos, Toño e mais eu tentamos volver aos cumes...; por iso, para atopa-las ovellas, o que delas quedase, se algo esconderan...; e mais témoslles pavor ás feras, ámbolos dous, que Toño non lle é un lobo coma vostede; pero non puidemos subir..., coa néboa, sabe? ¡Ai se houbese lúa, ou se visen os carreiros, ou fixese noite estrelada...! ¡Daquela, así durmísemos á intemperie, mesmo por xunto das penas...!

Aquelas razóns eran nimias, inoperantes ante as fixacións, ante as filosofías, ante os sofismas paranoicos do seu padrasto.

-¿Non tiñas lingua para dicirme iso, iso mesmo, onte? ¡Onte tiña que ser! ¡Só tes lingua para ofenderme, desalmada!

-¡Señor, xa llo estou dicindo; dígollo a tal momento, que ben cedo é, que aínda non tomámo-la parva!

Toda razón reflectida nas orellas do Manuel transformábase, transformábaa, nunha falacia:

-¡Onte, onte tiña que ser, que daquela ía eu, así fose con un fachuzo de pallas, con estrelas ou sen elas, con néboa ou sen ela, que eu non son da caste dese Toño! ¿Noite estrelada? ¡A señorita quere unha noite boa, coa lúa e coas estrelas aló arriba, penduradas do ceo! ¡E tamén un gaiteiro, supoño! ¿Para qué, para bailar con ese mocoso, aí arriba, nos tesos, nos cumes da serra...? ¡O dito, que che vou maza-las costelas, que vou facer de ti un home..., ¡por muller que naceses! ¡Ata que véxa-las estrelas, mesmo de día!

Herminia, xa sen forzas, resistindo inutilmente, coa esperanza de que non lle pegase..., desta vez!

-Señor, pídolle de xeonllos, que xa non me teño en pé, que se aveña a razóns, pois vostede ben sabe que os lobos fan a despensa entre os toxos, e se hai neve, daquela mellor! Se a fixeron, por aló estará a carnaza, nun mato daqueles; ¡hoxe coma onte, que era moitísimo para comer dunha sentada! E despois esta pobreza nosa, que por non ter nin temos un cadeliño para levalo connosco ao monte; nin Toño nin nós, que somos os únicos desta veciñanza, que vostede non quere mante-los cans...

-¿Un cadelo...? ¡Xa tes o Toño! ¡¡Gau..., gau...!!

Non lle mandou levantarse pero fíxoo ela en vista da inutilidade do seu xesto, da súa petición de clemencia.

-Mire, se quere vir comigo, que ao mellor aínda chegamos a tempo, que eu soa non me atrevo... ¡Señor, decídase!

-¡Onte, onte tiña que ser, que chegaba co que aluma a neve..., por néboa que houbese! ¡Dúas ovellas, que se di pronto...! ¡Catro, pois o marón valía por dúas! As outras terán que empreñar de peor raza, dese marón do Colás...!

A mociña redundou nos seus argumentos, que outros non tiña, pois aquilo de botarse ao monte, ela soa, en busca da despensa lobeira, con aquelas inclemencias, con aqueles toxos cubertos de neve... ¡Para morrer, que fose de morte matada, e non buscada; que a matase o propio padrasto!

-A noite éralle de lobos, que xa llo dixen; sarabiando sen parar...; e despois, esa néboa, á tardiña, que aínda segue... Tampouco é cousas de ir agora, maiormente se non vén vostede..., tal e como está a serra, co grande que é! ¿Por onde lle parece que podo buscar, eu soa; ou quéreme meter na boca daqueles lobos? Na dun xa estou..., ¡que para iso non teño que moverme deste sitio!

A última parte non a entendeu Manuel, ¡e menos mal!

-¿Noite de lobos? ¿Lobos a min? ¡¡Grrr..., auggg!! ¡Nin dez, que os domino con croios, ás dúas mans, tantos que temos na serra...! Toño, cun fachuzo de pallas, e ti, cunha mantelada de seixos..., ¡asunto!

Herminia, cando o padrasto deu en rila-los dentes para imita-los lobos, perdeu aquel autocontrol, o pouco que tiña, o pouco que lle quedaba, o pouco que a sostiña, e soltouse a rir, rota, nerviosa, histérica, pero iso non agravou as cousas pois aquel enfado do Manuel, por esta vez cansouno, pero seguía de fiscal do caso, inmóbil e inmutable, así que se atreveu a espetarlle:

-Mire o que son as cousas, que tamén pensamos no fachuzo; si, de verdade, pero Toño desanimouse, que se nos ía apagar..., ¡co nevarío! ¿Sabe? Caían unhas falopas coma..., ¡coma queixos!

Manuel, aburrido de tanto porfiar con aquela fillastra que se resistía á graza, que non se desintegraba, que non acababa de esfarelarse, mal que ben amainou un tanto naqueles bramidos:

-Ese Toño..., ¡un covarde! ¿Non sabedes que temos un farol, o grande, ese de petróleo, o da mina, aquel que trouxen das Américas?

-Como vostede aínda non viñera desa maldita taberna..., que ultimamente tarda máis en vir có mesmo Cuco, que por algo lle chamarán así, polo tardío digo eu..., pois..., ¡que non nos atrevemos sen a súa venia!

-¿Non llo puideches dicir á túa nai, e daquela, os tres, co farol, á serra? ¡Morcegas, ámbalas dúas, que vos librei de pedir polas portas, pero aínda estades a tempo..., se seguides acabando coa vida, co capital, co meu!

-Señor, que xa non é a primeira vez que me pega por andarlle co farol sen o seu permiso... ¿Lémbrase, ou non lle convén?

A tal momento apareceu Silvina con unha cesta asentada nunha rodela de trapos, feita unha ouca do que lle pingaba aquel desxeo das verzas; ¡entre tala e tala, unha goteira! Pousou á présa, na soleira do hórreo, e secouse a fronte; a fronte e despois os ollos, co mesmo mantelo, para enfrontarse seguidamente ao seu home, catro pasos máis adiante, poñéndose coas mans en xerra, nos cadrís; ríxida, retadora, tentando amainar na fera:

-Manuel, pero home, sempre igual, que te oín desde o fondo da cortiña, ¡que nin que ardese a fonte da Bica! ¿Que vos pasa..., desta vez? ¡Ai, ho, que non te podo deixar coa filla, que moito che estorba! ¡Pois ben sabías que a tiña, que de cerca viñeches! Sempre nella, dálle que dálle, a berros, que non sabes falar con xeito, ¡por razón que teñas! Sempre chamando a atención, que nin que estivésedes nesa guerra de África... Ti aínda es mozo, e podes irte á Lexión; á liorta, digo, que contigo, os mouros..., ¡de cu!

Ante aquelas reconvencións da Silvina algo amainou aquel basilisco:

-¡Que vai pasar, o de sempre: esta filla do Amadeo, que vai acabar comigo; comigo e co que trouxen, con esta facenda, que é miña, miña propia, que vén daquelas vinte cabezas, que as merquei eu, eu mesmo, cos dólares e coas dores do Panamá! ¿Non sabes o que pasou? Seguro que cho dixo, pero ti, avogada das silveiras, sempre de comadre, de alcaiota, ¡traizoándome! Esta mocosa e mailo seu mozo, que lle deixaron quedar ao lobo catro cabezas, catro, que o marón valía por dúas, e nin se molestaron en axotalos, nin en trae-la carnaza que lles sobrou, que de tanta carne, nin a metade comeron... ¡Seguro! ¡Cómaos o demo..., a ámbolos dous, que sobran neste mundo!

-¡Pero, home, Manuel, acouga, que esa desgraza xa foi, e foi grande, pero non sexa o diaño que aumentes nela, que esta rapaza, de farta que está, igual se nos tira ao río, ou se vai da casa..., cos trapeiros..., que mo ten prometido, de coitada que está! Co que che leva aguantado tamén me iría eu, e xa non me vaia con ela, que daquela quedas a monte, de vez..., ¡o pouco que che falta! -Dirixíndose á filla, imperativa: -Nena, ti, á cociña; larga, que se ten que haber lea, que me zurre a min, se se atreve, que logo chamo a berros polo Clodio do Herdeiro... ¡Ese achanta ao demo que sexa, que ten escopeta, que por algo é do Somatén!

Xa a soas, o matrimonio aínda debateu naquel rosario de improperios, que acougar naquel lagarto esgotaba ás dúas; ¡ás dúas, asemade! Manuel seguiu esbardallando, pois aquel home tiña folgos para todo; ¡para todo menos para o traballo cotián!
…/…