IV. SANTUARIO DO SANTO ANXO DE ANSEÁN, O CORGO (LUGO)
A. ALGÚNS DATOS HISTÓRICOS E XEOGRÁFICOS DA PARROQUIA DE ANSEÁN.
Desde unha óptica eclesiástica, a freguesía de Santa Catarina de Anseán pertence ao Arciprestado de Farnadeiros e a diócese de Lugo. A efectos civís forma parte do concello de O Corgo e da provincia de Lugo.
Segundo Manuel Vázquez Seijas houbo unha torre, a Torre de Anseán, do Marqués de Astorga, título concedido a Álvaro Pérez Osorio en 1465 polo Rei Enrique IV. Dela faise referencia no proceso que tivo lugar no ano 1526 contra D. Alonso de Fonseca. A torre foi destruída polos irmandiños no século XV e, logo, volveuse a reconstruir. Sen embargo co paso dos anos foise deteriorando debido ao abandono dos donos e a falta de cuidado por parte dos caseiros.
B. ALGÚNS TRAZOS SOBRE A NOCIÓN DE RELIXIÓN POPULAR
Para o teólogo Luís Maldonado a relixiosidade popular que él prefire darlle o nome de catolicismo popular é a sintese dun cristianismo establecido nas poboacións rurais de Europa logo de introducirse nas súas creencias, é decir, na súa relixiosidade telúrica e no seu estilo de vida agrocultural. Este concepto está moi ligado coa visión estática a que fai alusión Michel Vovelle. Pola súa banda, Pedro Castón Boyer prefire falar de relixiosidade tradicional para diferenciarla dunha relixiosidade oficialista. A primeira estaría reflectida en todos aqueles comportamentos religiosos, que integran a cultura dun pobo e, polo tanto, vencellados co seu universo simbólico. En contraposición coa visión anterior, ésta estaría maís relacionada cunha conceptuación dinámica.
O antropólogo W.A. Christian evita o uso da expresión relixión popular xa que o termo popular rematou por connotar o sentido de rural por oposición a urbano; primitivo por oposición a civilizado; tradicional por oposición a moderno
Isto motiva que sexa partidario de falar de relixiosidade local, xa que os costumes relixiosos coas súas semellanzas e diferencias teñen en común á vinculación a un lugar concreto e aun orixe histórico. Asi mesmo o historiador Andrés Gallego non utiliza a expresión relixión popular senón que fai mención aun refacer a vivencia relixiosa na historia, é decir ás formas de vivir a relixión. Finalmente os antropólogos Gurutze Arregui e Ander Manterola manifestan que a relixiosidade popular é unha das manifestacións da cultura dunha comunidade, que ten como ámbito de estudio o conxunto de creencias e rituais froito da actividade simbólica dun grupo humano e que o propio grupo humano caracterizou como sagrados e relixiosos.
A relixiosidade de cada pobo, como todo fenómeno vivo, ten os seus trazos especiais. Cada comunidade vive e manifesta a fe dun xeito propio. Unha relixiosidade é popular cando se configura con ese pobo e manifesta o seu sentir. É parte da cultura, dun modo de pensar e de vivir. Para comprendela cómpre ter en conta o pasado, o que na actualidade lle rodea, os trazos do lugar, o estilo das persoas, como viviron o cristianismo, que é o que herdaron dos séculos pasados, que é o que cada unha das xeracións recibiu e aportou. Polo tanto, é popular o que o pobo crea mais tamén o que recibe, asimila e fai propio. Unha das manifestacións da relixiosidade popular radica nos santuarios.
C. A NOCIÓN DO SANTUARIO
O santuario é un lugar de culto simbolizado por unha ermida, capela ou igrexa parroquial ao que acoden devotos non só da comunidade parroquial, na que se ubica o espacio sagrado, senón tamen doutras freguesías. Neste último caso adoitan vir dun xeito individual ou colectivo. Polo tanto, podemos facer alusión a un espazo xeográfico ao que o antropólogo W.A. Christian denomina territorio de gracia, sobre o que un santuario proxecta a súa influencia en función do poder de convocatoria que exerce a súa imaxe sagrada en cuestión. Este territorio -segundo Carme Pernas- pódese reducir a un ámbito parroquial, municipal, comarcal, regional e extra-rexional, que é o menos frecuente. Os devotos veñen a este recinto sagrado por un dobre obxectivo:
1º. Pregar da imaxe sagrada a súa intercesión ante determinadas peticións de índole material -prevención e sandación de doenzas, boas colleitas, facenda familiar...- e de carácter espiritual.
2º. Cumprir unha serie de promesas á devandita imaxe logo de que lles concedese as rogativas solicitadas.
Los santuarios son percibidos como espacios sagrados, de los cuales irradia la salud material o espiritual, y a los que se acude de forma individual o colectiva.
Los santuarios son lugares precisos de transformación de la energía divina para utilización humana y de transformación de la energía humana para propósitos divinos.
Por outra banda, o crego Xosé Antón Míguélez na análise que fai sobre os santuarios distingue os seguintes elementos: a vivencia do social vencellado a uns lugares e obxectos concretos; o predominio da emoción sobre a racionalidade; a cosmovisión estática e non histórica; e o carácter popular pouco institucionalizado.
Finalmente nos santuarios podemos apreciar a existencia dunha triple dimensión:
1ª. Espacial. Tratase de lugares que son puntos de encontro, de contacto, de intersección das diversas zonas do real, da heteroxeneidade dos diferentes estratos da realidade (o divino e o humano, o sagrado e o profano). En moitas ocasións, os lugares onde se ubican os santuarios están relacionados con lendas ou aparicións milagreiras de santos-as, con reliquias
ou mesmo como lugares onde antano se celebraban prácticas pagáns e cultos á natureza
2ª Temporal. Os santuarios son o eixo unificador dunha serie de ritmos vitais e cósmicos. Así nos momentos de transición anual correspondentes cos ciclos solsticiais-equinociais é cando adoitan celebrarse as festividades relixiosas.
3ª Sociolóxica. Nestes recintos sagrados se reflicte o seu sentido de identidade ou pertenza a un grupo por medio dunha serie de rituais. Tamén o seu sentido de integración de cara ao exterior. La doble vertiente, hacia adentro, y hacia fuera del área de referencia de cada centro de completa de esta forma, creando una red de relaciones de signo diverso.
D. O SANTUARIO DO SANTO ANXO DE ANSEÁN (O CORGO)
1. OS TRAZOS ARTÍSTICOS
Trátase dunha igrexa parroquial, que está provista dunha porta principal alintelada, dun óculo, dunha espadaña sinxela e dunha porta lateral cun ventanal na parte superior. Ademais posue unha nave a dúas augas con cuberta de pizarra e que se asenta sobre un armazón de madeira. Tamén ten unha capela a catro augas maís alta e reducida que a nave cun arco de triunfo de medio punto sobre unhas impostas saíntes.
No interior do espacio sagrado hai un retablo central, de estípites, composto de tres hornacinas e dun ático. Nas hornacinas encontranse as talles de Santa Catalina e San Antonio, obras do século XVIII. No ático, a talle de San Cristóbolo, tamén do século XVIII. Ademais hai dos retablos laterais con varias talles do século XVII: Anxo co Neno; a Virxe do Carme e San Miguel.
A igrexa está provista dun amplo adro con cemiterio e contén unha magnifica custodía Sol de 1800. A uns mil metros atópase a Pena do Santo, e ó seu carón o local da Asociación de veciños de Anseán, onde o fregués Manuel Fernández Lolo, ten unha exposición permanente de gran valor relativa aos instrumentos do liño.
2. AS FONTES DOCUMENTAIS
2.1. Lib. Baut., perg., det., 1678-1715.
2.2. Lib. Baut., perg., 27 feb. 1785-22 jul. 1851, Fol.. 1-93v.
2.3. Lib. Baut., 20 feb. 1852-14 ag. 1934. Fol.. 1-105.
2.4. Lib. Baut., 6 nov. 1935-crte.
2.5. Lib. Baut., Manán, 1 en. 1892-25 set. 1945, fols. 1-89v., cronolog., 3 fols.
2.6. Lib. Baut., Manán, 9 dic. 1945-crte.
2.7. Lib. Matr. 30 jul. 1885. crte.
2.8. Lib. Dif., perg., 15 set. 1776-26 dic. 1850, fols. 1-47v.
2.9. Lib. Dif., 14 ag. 1852-crte.
2.10. Lib. Confirm., perg., 9 oct. 1798-12 feb. 1885, fols. 1-36v.
2.11. Lib. Fábr., perg., 1799-1892, fols.1-77.
2.12. Lib. Fábr., perg., 1692-1798, fols-1-226.
2.13. Lib. Fábr., 1816-crte.
2.14. Lib. Cofr., Stmo., Sto. Ángel, perg., 17-crte.
2.15. Lista Cofrades Stmo., Sto.Ángel, leg., s. fecha.
2.16. Lista Cofrades, leg., 1916.
2.17. Lista Cofrades, leg., 1936.
2.18. Lista Cofrades, leg., 1945.
