Torceuse o eixo das cousas

“AS COUSAS”: Un aquel esencial en Díaz Castro.

“Os seres humanos viven no terreo dos significados”. “Experimentamos sempre a realidade a través do significado que lle damos; non en si mesma, senón como algo interpretado”. O Sentido da vida. (Alfred Adler).

Velaquí “AS COUSAS”. Viñan de lonxe: 1914: Nacemento de Díaz Castro en Vilares de Parga, Trasparga, Lugo. É o tempo da Primeira Grande Guerra 1914-1919. Dura case cinco anos e seguiu aínda nun clima larvado. No 1936-1939: é mobilizado para a guerra incivil de España. E logo unha férrea e longa ditadura. 1939-1944: Segunda Guerra Mundial. Política de bloques e guerra fría. 1961: Primeira edición de Nimbos. No 1975 morre o ditador, no seu leito, envolto no manto de O Pilar de Zaragoza. No 1979 morre o poeta en Lugo e repousa en Guitiriz, coa súa familia, na súa terra natal.
En Díaz Castro pillas un fío, tiras del, e vaite conducindo a fonduras insospeitadas no comezo. É un xeito de leitmotiv: “unha palabra, un verso, unha imaxe ou figura literaria (sexa un símbolo, unha metáfora) que se repite todo ao longo dunha obra literaria. Emprégase o mesmo na poesía, o teatro ou na narrativa. O termo é alemán e naceu para referirse a un tema recorrente nunha peza musical”. Este é o caso.
El, un perfecionista moi esixente consigo mesmo. Dispuxo meticulosamente a sucesión lineal dos seus versos en Nimbos. De tal xeito, que seguíndoos nesa mesma orde, vanse descubrindo eses múltiples fíos condutores do senso vital. Eu quero atreverme a tirar dalgún deles para seguir así a súa evolución existencial a través de certas verbas dun peso específico moi profundo nel.
A palabra COUSAS. En só 32 poemas sae 11 veces. E entre todas elas percíbese coma unha carga especial, un drama, reflectido nunha expresión definitoria: Torceuse o eixo das cousas: “Son coma chanzos dunha escada de lus que interrompeu a morte”.
Eu teño para min, como xa deixo indicado, que Díaz Castro foi un home marcado, magoado, desestruturado interiormente por un continuo clima de guerra en toda a época da súa vida. Hoxe non é doado comprender os significados disto, salvo para os que aínda nos tocou vivir algo parecido.
El coa guerra de España sufriu unha metamorfose absoluta que abalou de pleno a súa existencia. Imos de vagariño e por pasos:
1. Poida que a miña intuición sexa posta en cuestión por moitos por mor de defenderen unha pura estética literaria na que creo que el mesmo non quixo verse enguedellado: “COMA VENTOS FUXIDOS” “Estes non son poemas, nin cimentos de poemas sequera. Son fragmentos de min mesmo perdidos. Díaz Castro perdido no traxecto dun recordo moi longo”.(p. 9).
2. Aclarado o seu estado persoal pasa a definir a obra: “NIMBOS”: “Se é que o poema é só un nimbo de lus que os ollos cegos póñenlles ás cousas soñadas, ou amadas na teebras, das cousas que xa se foron e se foron pro siguen sendo e non se van xa máis, das sombras que, xogando cos meus ollos, na miña vida en lumes se enxeriron, eu eiquí deixo os nimbos, como cinza de rosas que onte encheron de perfume o mundo, morto xove, dalgún soño. (p. 11).
3. Agora ultrapasa a poesía e transcéndese a si mesmo. Quere ser un berro do profeta que amosa os rostros na desfeita e presta a voz para que ninguén lle minta a quen non entende os significados: COMA BRASAS. “Poeta ou non, eu cantarei as cousas que na soleira de min mesmo agardan. Eí están, coma brasas contra a noite, as vellas cousas, cheas de destinos. Ollos que piden de famentos nenos. Ollos que esperan, dunha adoescente. Con este alento, eu lle darei ás cousas o drama che que lles nega a vida: dareilles rostros pra que se conozan, palabras lles darei pra que se entendan...” (p.12)
4. E a denuncia baixa á terra. Concrétase. Non cala. E o dedo acusador sinala: “COMA UN ANXO AIRADO”: “A sombra de tódalas cousas vai resultando que é verdá. ¿Onde foron os que se erguían coma deuses? Xa non están”. (p. 18). “BORRALLO”: “Ave, césar, ei! (coa minúscula do desprezo). Ti fas e desfás: no hai copa nin reino, vedados para ti, por quen choran tódalas estrelas xa sobre a cinza horrible do que ardeu sin lus!”(p. 15).
5. As consecuencias brutais están no máis fondo das entrañas da súa alma. Hai sede. A dos “Benaventurados que senten fame e sede de xustiza”. (Mt 5, 6 ). Coma Kafka, metamorfoséase e séntese larva: “O VERME E A ESTRELA: “¿Esta sede de lus, mentres o vento da morte zúa darredor das cousas que están no noso corazón, cincento sopro que arrinca os días, queima as chousas máis íntimas, e várreas coma a ágoa....! A lus do mundo é a que arde nunha bágoa” (p.20).
6. A frustración non é só persoal. É familiar, social, de todo o seu pobo. Cósmica. É o fracaso para xeracións enteiras: “PENELOPE”. “Un paso adiante e outro atrás, Galiza, e a tea dos teus ollos non se move. ... Suco vai, suco vén, ¡Xesús María! E toda cousa ha pagar o seu desmo”. (p.32).
7. A guerra acaba en abril. Teoricamente. Na realidade só hai vencedores e vencidos, por tempos e xeracións: Torceuse o eixo das cousas. Xa non hai amor nin proxectos: “REMUÍÑO”. “Crebouse a paz coma un fío nos dentes fríos de abril. Perdido no remuíño, ¡xa non hai piedade pra min! Ti, cabelos de ouro e de aire, nena, ¿en que ceo te vin? Chuchoume unha meiga os ollos, ti xa non es metá de ti. Torceuse o eixo das cousas, toleou folla e raíz, moscáronme os soños, caio ... ¡Xa non hai piedade pra min! (p. 38).
8. No símil da poda vai vendo como caen as pólas daqueles “xentís e barís carballos cerqueiros” aos que tanto cantou Pondal. Os mellores cidadáns: “A CERNA”. “Hase amar a cousa hastra que sangue. O verdadeiro amor enferra en neve, ara nun mar de rosas suco leve, ai pro acadulla en sangue”. (p. 49).
9. E a vida vólvese maldición, incluso no máis grande que temos: a esperanza vén abortada nos propios fillos que nacen: “COMA UN RÍO”. “Hai unha cousa clara coma o sol: prós nosos ollos non está feita a lus do mundo, o abrente frío que se abreu cando abrimos os ollos sobre o mundo. Hai unha cousa clara coma a lus: que no é pra nós a música do mundo, a promesa raiante da hora enorme en que se dixo: ¡outro home veu ó mundo! (p. 51).
10. “Este vaise i-aquel vaise e todos todos se van. Galiza sen homes quedas...” E van finando os amigos. Cando os amigos se van moito morre aló na alma. E pensas se valeu para algo a súa vida: “COMA UNHA ESCADA”. “Tódalas cousas morren esta tarde con longuísimas sombras, baixo a muda roda sen dó. Pro ti, ¿pra que estás morto? Antre a esfera en que estás e a miña sombra, unha oración que no esperabas, tira unha canle de lus coma unha escada. Desfaise o tempo, faise a lus, e case baixar te vexo pola escada de lus para acabar xuntos esta historia que, por un erro, interrompeu a morte”. (p. 59).
“Por iso será natural supoñer que ese significado está sempre máis ou menos inacabado, incompleto e incluso que nunca é enteiramente certo. O terreo dos significados é o terreo do erros”. (A. Adler).
No1961 sae ao prelo Nimbos. O poeta escribiu, para este libro, ata esta data. A ditadura segue forte. Semella eterna. O ditador goza de excelente saúde e o sistema está seguro. Por que non seguiu publicando? Esta xa é outra cuestión.

Coda final: “Cal é o significado da vida? Para que serve a vida?. Só se fan estas preguntas cando se sufriu unha derrota. Mentres todo vai ben, mentres non xorden probas difíciles, endexamais se formulan estes interrogantes” (Alfred Adler).
Pasoulle isto a Díaz Castro? Xa ninguén poderá responder por el. Eu teño para min que todo isto, ás caladas, como era el, desacougaron o seu íntimo espiritual. Eu así o vexo reflectido en NIMBOS.