As cantigas populares sobre algúns santuarios galegos

As cantigas normalmente son composicións breves, de tres ou catro versos, xeralmente octosilábicos, que cada comunidade empregou nos traballos agrícolas, actos sociais, festivos etc, e aínda seguen vivas no recordo de cada pobo. "O cancioneiro tiña o seu acrecentamento nas festas familiares, principalmente nos casamentos, e nas labores agrícolas. Non había día que non se oíse cantar no traballo, na sega, e polo camiño das leiras e do monte." (I)

A súa temática e dilatada xa que abrangue a tódolos aspectos vitaes de cada comunidade, tanto profanos como relixiosos.
O pensador galego Vicente Risco distinguiú as seguintes categorías:
1ª.- Cantigas correspondientes ás festas do ano, de carácter relixioso ou profano, supervivencias algunhas de vellos ritos pagáns.
2ª.- Cantigas de romaxe, que se cantan no camiño das romerías, unhas de carácter relixioso, outras de troula e brincadeira.
3ª.- Cántigas de divertimento, das que podemos facer dúas castes, asegún sexan ou non pra acompañar o baile. Entre as primeiras temos as muiñeiras, ribeiranas, fandangos etc., e moitas veces as pandeiradas e cántigas de pandeiro. Entre as segundas as alboradas, alalás ..." (II)

A métrica das cántigas é variada. Sen embargo- asegún Taboada Chivite- "a mais vulgar é a cuadra de tipo octosilábico, en asonante os pares ou en consonante. Tanto en versificación como en rima as cuadras teñen modalidades varias, hainos pentasílabos, hexasílabos… (III)

Asemade a poesía emprégase como un instrumento válido nunha serie de situacións vitais: na curación tanto de doenzas humanas como animais; nas bendicións que se empregan para protexer ás persoas e animais, levadas a cabo por persoas adicadas a estes fins; en tódalas oracións que se aprenden na infancia, agás as oficiais recitadas na igrexa; nos esconxuros para alonxa-las tormentas e os malos espíritos; nas críticas a persoas ou seccións da comunidade, etc. "La poesía manifiesta un universo filosófico-moral. En su forma de verlo, los versos hablan pasionalmente de derechos, obligaciones, lealtades, de virtud e inmoralidad; de ideas, sentimientos y pasiones...La poesía rural gallega, es, por tanto, conocimiento, moral, orden y estética. Pero también es magia, y religión, poder, acción...." (IV)

CANTIGAS

1.- SANTUARIO DE S.ANDRÉS DE TEIXIDO
Este santuario pertence á parroquia de Sta. María da Régoa, no concello de Cedeira, provincia da Coruña. A "romaxe" principal celébrase o día 8 de setembro. (V)

"Fun ó S.Andrés
aló no cabo do mundo
sólo por te ver meu santo
tres días hai que non durmo".

"O divino S.Andrés
mandou empedrar o mar
para que os seus romeiriños
o foran a visitar".

"A herba de namorar
a herba namoradeira.
A herba de namorar
tráigocha na faltriqueira".

"O San Andrés de Teixido
está dereito na porta
mirando para os romeiros
como lle baixan a costa".

2.- SANTUARIO DA NOSA SEÑORA DO CORPIÑO
Está situado na parroquia de Sta. Baia de Losón, concello de Lalín, provincia de Pontevedra. A "romaxe" celébrase os días 23 e 24 de xuño. (VI)

"Adeus, monte do Corpiño
e parroquia de Losón,
anque vos perdo de vista
lévovos no corazón".

"Fun ao Corpiño de lonxe,
fun aló, hei de volver,
quedoume riba do altar,
a monteira por coller".

"Adiós, Virxe do Corpiño,
as costas che vou virando,
inda que a cara vai rindo
o corazón vai chorando".

"Viva a Virxe do Corpiño
orgullo da nosa terra,
que librou a moitos quintos
da dura morte na guerra".

3.- SANTUARIO DA NOSA SEÑORA DA BARCA
Está situado na parroquia de Muxía, no concello do mesmo nome, provincia da Coruña. A "romaxe" principal celébrase o primeiro domingo despois do 8 de setembro. (VII)

"Nosa Señora da Barca
miña santa queridiña
traédeme o meu amor
dentro da vosa barquiña".

"Nosa Señora da Barca
ten o tellado de pedra,
ben o podía ter de ouro
miña Virxe, si quixera".

"Veño da Virxen da Barca
veño de abalar a pedra,
tuven que abalar a pequena
porque a grande non quixo ela".

"Nosa Señora da Barca,
Nosa Señora, valéime,
que estou no medio do mar
non hai barqueiro que reme"

4.- SANTUARIO DA VIRXE DA FRANQUEIRA
Este santuario pertence a parroquia de Sta. María da Franqueira, concello da Caniza, provincia de Pontevedra. A "romaxe" celébrase dúas veces no ano: nas Pascuillas de Pentecostés e o día 8 de setembro. (VIII)

"Virxe da Franqueira
Virxe ben amada,
aqui lle traemos
á resucitada".

"Virxe da Franqueira
miña compañeira;
pro ano que vén
non viréi solteira".

"Virxe da Franqueira
que tés un meniño,
fainos levadeiro
o longo camiño".

"A Virxe de Lurdes
vai para a Franqueira
visitar a santa
Virxe compañeira".

5.- SANTUARIO DA NOSA SEÑORA DO FARO
Está situado no cume do monte Faro, pertencente a parroquia de Santiago de Requeixo, concello de Chantada, provincia de Lugo. A "romaxe" principal celébrase o día 8 de setembro. (IX)

"Nosa Señora do Faro
está sentada na porta
mirando pra os de Requeixo
cómo lle ruben a costa".

"Hei de ir á Virxe do Faro,
hei de levarlle unha vela,
hei de buscar unha moza
que teña boa merenda".

"Nosa Señora do Faro
moi altiña se foi pór:
dálle o aire, dálle o vento,
dálle o sol todo arredor

"Fui eu, madre, en romaría
a Faro con meu amigo
e veño del namorada
por quanto falou comigo
¡ca mi xurou que morría
por mi, tal ben me quería! (X)

6.- SANTUARIO DE STA. MARTA DE RIBARTEME
Este santuario está situado na parroquia de S. Xosé de Ribarteme, concello das Neves, provincia de Pontevedra. A "romaxe" celébrase o día 27 de xullo. (XI)

"Virxe Sta. Marta
estrela da noite,
que lle deu a vida
ó que estivo á morte".

"Virxe Sta. Marta
que estás nese altar
asta ti chegamos
para che cantar".

"Virxe Santa Marta
ramo de azafrán,
o noso remedio
está na súa man".

"Virxe Santa Marta
as gracias lle damos
cumprida a promesa
prá casa marchamos.

7.- SANTUARIO DA VIRXE DOS MILAGROS
Está situado na parroquia de Sta. María de Saavedra, concello de Begonte, provincia de Lugo. A "romaxe" celébrase o día 24 de maio. (XII)

"Cuando el impío francés
profanar quiso este templo
llevó gran lección y ejemplo
sujetándole los pies.
Para que conozcan quien es
la que es grande y poderosa".

"En este mismo lugar
han visto con excelencia
que por vuestra sola presencia
los incendios se apagaron.
Escucha, pues, tu cantar,
Madre mía bondadosa".

8.- SANTUARIO DE STA. MINIA DE BRIÓN
Este santuario está situado na parroquia de S.Fíns de Brión, concello de Brión, provincia da Coruña. A "romaxe" lévase a cabo os días 26 e 27 de setembro. (XIII)

"Sta.Minia de Brión
está nunha furna deitada
se non fora Sta.Minia
Brión non valía nada".

"Sta.Minia veu de Cádiz,
desembarcou en Padrón,
agora vámola ver
a S.Félix de Brión".

9.- SANTUARIO DA VIRXE DOS REMEDIOS
Esta situado na entrada de Mondoñedo, provincia de Lugo. A "romaxe" celébrase o día 8 de setembro. (XIV)

"Mondoñedo está nun baixo
Vilanova nun baixiño,
Nosa Virxen dos Remedios
está a beira do camiño".

"La Virgen de los Remedios
es pequeñita y galana
ni que bajara del cielo
el pintor que la pintara".

"Virxen Santa dos Remedios
.........................

¡Ti fuches quen salvaches
ós mariños do Barqueiro,
cando aquela noite moura
tanto refoleaba o vento!

10.- SANTUARIO DA VIRXE DO CRISTAL
Este santuario pertence a parroquia de S.Salvador de Vilanova dos Infantes, concello de Celanova, provincia de Ourense. (XV)

"Rapazas de Vilanova
ben vos podedes gabar;
que non hai Virxe no mundo
como a Virxe do Cristal".

"Na soedade da noite
polo prácido luar,
varios romeiros cantando
cara á ermida do Cristal.
Todos os romeiros calan
ó sentiren as campás,
e reverentes, piadosos,
collendo a gorra na man,
marmuran unha pregaria
pra Santiña do Cristal.

BIBLIOGRAFÍA
I.- TABOADA CHIVITE, Xesús.- "Etnografía Galega". Cultura Espiritual. Ed. Galaxia. Vigo. 1972, pg. 168.
II.- RISCO, Vicente.- "Etnografía. Cultura Espiritual". Historia de Galicia dirixida por Otero Pedrayo. Ed. Akal. Madrid. 1979, pg. 718.
III.- TABOADA CHIVITE, Xesús.- Ob. cit, pg. 174.
IV.- LISON TOLOSANA, Carmelo.- "Perfiles simbólico-morales de la cultura gallega". Ed. Akal. Madrid. 1981, pg.56.
V.- Os seguintes autores, que enumero a continuación, recolleron cantigas sobre o citado santuario.
5.1.- RISCO, Vicente.- Ob. cit. pg. 405.
5.2.- COSTA CLAVELL, Xavier.- "Bandolerismo, Romerías y jergas gallegas". Biblioteca Gallega. Serie Nova. Ed. La Voz de Galicia. La Coruña. 1980, pgs.118,119,122,123.
5.3.- FRAGUAS, Antonio.- "Romarias e Santuarios". Biblioteca Básica da Cultura Galega". Ed. Galaxia. Vigo. 1988, pgs, 41-43.
5.4.- TABOADA CHIVITE, Xesús.- Ob. cit, pg.165.
5.5.- CABANILLAS, Ramón.- "Cancioneiro Popular Galego". Ed. Galaxia. Vigo. 1973, pgs.123-125.
5.6.- MARIÑO FERRO, Xosé Ramón. "Las Romerías/ Peregrinaciones y sus símbolos" Ed.Xerais de Galicia. Vigo.1987, pgs. 197,201,207.
5.7.- VICTOR SUEIRO, Jorge y NIETO, Amparo. "Galicia. Romería Interminable". Ed. Penthalon. Madrid. 1.983, pgs.128-137.
5.8.- USERO, Rafael.- "El Santuario de S.Andrés de Teixido". Santiago. 1972.
VI.- Os seguintes autores, que enumero a continuación, recolleron cantigas sobre este santuario.
6.1.- FRAGUAS, Antonio.- Ob. cit, pg. 299.
6.2.- CABANILLAS, Ramón.- Ob. cit. pg. 126.
6.3.- COSTA CLAVELL, Xavier.- Ob. cit. pg. 164.
6.4.- VICTOR SUEIRO, Jorge, NIETO, Amparo.- Ob. cit, pgs.156-157.
6.5.- MARIÑO FERRO, Xosé Ramón.- Ob. cit, pg.164.
VII.- As cantigas deste santuario foron recollidas polos seguintes autores:
7.1.- CABANILLAS, Ramón.- Ob. cit, pg. 123.
7.2.- SUAREZ, Andrés.- "Luaña". Mitos, costumes e crencias dunha parroquia galega. Ed. Galaxia. Vigo. 1979, pg.88.
7.3.- COSTA CLAVELL, Xavier.- Ob. cit, pg. 130.
7.4.- RISCO, Vicente.- Ob. cit, pg. 389.
7.5.- MARIÑO FERRO, Xosé Ramón.- Ob. cit, pg. 203.
7.6.- VICTOR SUEIRO, Jorge y NIETO, Amparo.- Ob. cit, pgs. 142,145,147.
7.7.- CEBRIAN FRANCO, Juan José. "Guía para visitar los Santuarios Marianos de Galicia" Vol.2 de la Serie "María en los pueblos de España". Ed. Encuentro. Madrid.1989.
VIII.- As cantigas deste santuario foron recollidas polos seguintes autores:
8.1.- TABOADA CHIVITE, Xesús.- Ob.cit, pg. 163.
8.2.- FRAGUAS, Antonio.- Ob. cit, pgs. 333-339.
8.3.- RISCO, Vicente.- Ob. cit, pg. 393.
8.4.- COSTA CLAVELL, Xavier.- Ob. cit, pgs.137-144.
8.5.- CEBRIAN FRANCO, Juan José.- Ob. cit.
8.6.- VICTOR SUEIRO, Jorge, y NIETO, Amparo.- Ob. cit, pgs.197-200.
8.7.- MARIÑO FERRO, Xosé Ramón.- Ob. cit, pg. 164.
IX.- As cantigas deste santuario foron recollidas polos seguintes autores:
9.1.- FRAGUAS, Antonio.- Ob.cit, pgs. 147-151.
9.2.- COSTA CLAVELL, Xavier.- Ob. cit, pgs. 151-156.
9.3.- CEBRIAN FRANCO, Juan José.- Ob. cit, pgs.163-164.
9.4.- RIELO CARBALLO, Isaac.- Literatura Popular. "Cancións Galegas". Servicio de publicaciones de la Diputación Provincial de Lugo. Lugo. 1990, pg.56.
9.5.- MARIÑO FERRO, Xosé Ramón.- Ob.cit, pg.207.
9.6.- VICTOR SUEIRO, Jorge, y NIETO, Amparo.- Ob.cit, pgs.208,210.
X.- Cantiga de amigo de "XOHAN DE REQUEIXO", poeta chantadino do século XIII, que está recollida no "Cancioneiro da Vaticana".
XI.- As cantigas deste santuario foron recollidas polos seguintes autores:
11.1.- RISCO, Vicente.- Ob.cit, pgs. 411-413.
11.2.- FRAGUAS, Antonio.- Ob.cit, pgs. 320-322.
11.3.- COSTA CLAVELL, Xavier.- Ob.cit. pgs. 170-174.
11.4.- VICTOR SUEIRO, Jorge, y NIETO, Amparo.- Ob. cit, pgs. 202,205.
XII.- As cantigas deste santuario foron recollidas polos seguintes autores:
12.1.- BLANCO PRADO, José Manuel. "Religiosidad popular en el municipio de Begonte (Lugo)". Servicio de Publicaciones de la Diputación Provincial de Lugo. Lugo, pg. 78.
12.2.- DIAZ TEIJEIRO, José.- "Recuerdo del Santuario de Ntra. Sra. de los Milagros de Saavedra (Lugo)". Ed.Celta. Lugo. 1953, pgs.10,11.
12.3.- FRAGUAS, Antonio.- Ob. cit, pg. 155.
12.4.- CEBRIAN FRANCO, Juan José.- Ob.cit.
XIII.- As cantigas deste santuario foron recollidas polos seguintes autores:
13.1.- RIELO CARBALLO, Isaac.- Ob.cit, pg. 64.
13.2.- CABANILLAS, Ramón.- Ob.cit. pg. 126.
13.3.- FRAGUAS, Antonio.- Ob.cit. pgs.71-74.
XIV.- As cantigas deste santuario foron recollidas polos seguintes autores:
14.1.- RISCO, Vicente.- Ob.cit, pg. 400.
14.2.- TRAPERO PARDO,J.- "Santuario de los Remedios".
Mondoñedo. Servicio Publicaciones Diputación Provincial. Lugo.1991, pg.107.
14.3.- FRAGUAS, Antonio.- Ob.cit, pg. 132.
14.4.- CEBRIAN FRANCO, Juan José.- Ob.cit, pg. 205.
14.5.- VICTOR SUEIRO, Jorge y NIETO, Amparo.- Ob.cit, pg. 234.
XV.- As cantigas deste santuario foron recollidas polos seguintes autores:
15.1.- FRAGUAS, Antonio.- Ob.cit, pgs. 234,235.
15.2.- COSTA CLAVELL, Xavier.- Ob.cit, pgs. 180-191
15.3.- VICTOR SUEIRO, Jorge y NIETO, Amparo.- Ob.cit, pgs.173-174.
15.4.- CEBRIAN FRANCO, Juan José.- Ob.cit.