Don Braulio (e II)

Como vos dixen, atópome nun lugar ideal e encóntrome identificado nas formas da arte Omeya adornado cun capitel cordobés.

Todos aqueles símbolos da caixiña de don Braulio estaban ensimesmados. Coa súa imaxinación foron ata a Mesquita de Córdoba. A noite, pouco a pouco ía morrendo e comezaban a palidece-las estrelas, pronto, xoves alumnos encherían aquel espazo escolar e sobarían os vultiños de madeira coas mans e co pensamento. Limpos coma o ceo cando o limpan as augas, saltando sobre os seus pupitres coma as bolboretas enriba das flores; invisibles, cheos de preguntas para o novo día, vestidos de príncipes ou de mendigos, coa ansia de xogar á espera do lecer da media mañá se as nubes de chover non llelo impedían.

-Andade axiña. Non esperedes máis se queredes falar antes do amencer –díxolle-la redonda figura ás outras figuras xeométricas que querían comunica-lo seu saber.
-Si, nós tamén queremos participar e imos facelo unindo os nosos coñecementos; porque nó-los catro, temos moito en común dixeron un cubo, un tetraedro, un octaedro e un icosaedro.

Aló polos anos 428 ou 438, a de C., vivía en Grecia un filósofo que se chamaba Platón, este, concibía o universo como unha armazón baseado en catro elementos: terra, aire, lume e auga e a diferenza entre as substancias deses elementos derivaban de estar feitas dos corpos xeométricos regulares, compostos de triángulos isósceles ou equiláteros. Destes catro corpos primarios formo eu parte –dixo o cubo-. Xa sabedes que estou formado por seis cadrados e vinte e catro ángulos isóscele e represento o elemento terra.

-Agora tócame a min –dixo o octaedro-. Eu estou formado por oito triángulos equiláteros e represento o elemento aire. E así se presentaban todos como os corpos primarios de Platón.

Tocoulle ó tetraedro:
-Eu -dixo- son o tetraedro e estou formado por catro triángulos equiláteros e represento o elemento lume.

-E agora eu -dixo o icosaedro- que estou formado por dezaoito triángulos equiláteros e represento o elemento auga.

-Pero non somos só formas da xeometría do espazo -volveu dici-lo cubo-, porque o tetraedro, o octaedro e o dodecaedro están formados por triángulos equiláteros; figuras xeométricas da xeometría plana e estes, á súa vez, de ángulos de sesenta graos, así coma min, o cubo, que estou formado por triángulos isósceles, dos que se deriva o ángulo de corenta e cinco graos. Como vedes, estamos cargados de xeometría. Así e todo, eu
–dixo o tetraedro- propoñeríalle a don Braulio que lles encargase ós mozos un traballo de disección das nosas figuras en elementos da xeometría plana. Que debuxen os cadrados do cubo e calculen a súa superficie. En cada cadrado que debuxen os catro ángulos isósceles e calculen as súas superficies tamén, multiplicando a base pola altura e dividíndoa por dous.

Así mesmo, que desenrolen o tetraedro, o icosaedro e o octaedro separando as súas caras polas arestas convenientes, estendendo toda a súa superficie sobre un plano base o que é fundamental para comprender como se forman os poliedros. Tódalas figuras pensantes mirábanse como se viran os seus pensamentos, ou escoitaran unha música, ou ollaran unha tormenta setada de alustros. De súpeto, a tormenta ruxía, era un balbordo que se estendía polo colexio. Os nenos e as nenas corrían coma cando se dirixen ós brazos das nais. O silencio derramábase e as figuras xeométricas quedaron sumidas nos seus pensamentos.

Os nenos entraron de novo na clase e estaban á espera de don Braulio. Outra vez algarabía de berros, grande alboroto. A natureza humana na súa forma máis bela e natural, na súa forza viva e poderosa. Entra don Braulio, á hora en punto coma sempre.

PROFESOR: Ola rapaces, moi bo día.
RAPACES (a coro). Moi bo día, señor profesor.
PROFESOR: ¿Como vos encontrades hoxe? ¿Ben?
RAPACES: (a coro). Moi ben señor, profesor.
PROFESOR: Mellor, hoxe toca poesía.
PROFESOR: Onte estudiámo-las liñas, hoxe ímoslles cantar.

Don Braulio achégase ó encerado e debuxa outra vez as liñas onduladas, verticais, mixtas, quebradas, inclinadas... despois repártelles ós rapaces unhas follas cuns poemas escritos e que todos teñen que cantar. Don Braulio consideraba que as cancións envolvían os nenos coa música e esa música bicáballe-los oídos durante moitos días e ás veces durante toda a vida, pois o que se aprendía cantando nunca se esquecía e levábase no corazón ata a fin da existencia e guiaba o que o aprendía polo camiño coma unha estrela fiel.

Os nenos sentaban quietos e pensativos. Don Braulio dicíalles que deixasen que o seu alento fose o único son que se escoitase entre a súa concentración e o poema; que o deixasen fluír relaxados coma deixan as árbores pasa-lo aire suave entre as súas pólas coma un bico, ou coma unha caricia do ceo.

Os nenos lían:
Ondulada e cansada
Vai a serpe
E non abre a boca
Porque lle doe un dente
Vai por un camiño
Semella unha pista
De rectas e curvas
Ela non é lista
¡Pois claro que o é
Ou é que non ves
Que vai ó dentista!

Don Braulio oía aquel canto como se viñese das estrelas. Ós nenos gustáballes o libro que estudaban cantando. Querían pasar toda a mañá con ese libro; tódolos días con ese libro, pero soou a voz de don Braulio que detivo aquel solitario camiñar da serpe para pasar ó segundo poema tamén da liña ondulada.

E os nenos leron o segundo poema:
No aire me balanceo
Porque son unha bandeira
E no mar fago cola
Porque son unha ola
Di a herba:
É o ar unha delicia
Porque ó pasar acaricia

Os nenos cantaban; semellaba como se tivesen música os libros, o encerado e as figuras xeométricas. Os coros das súas voces rodaban por todo o colexio.

Don Braulio pasou a seguinte canción dedicada á liña vertical, non sen antes sinalala no encerado e recordarlles ós rapaces a lección anterior.

Algún neno manchábase de tinta as mans e a cara, pero don Braulio xamais os regañaba a non ser que tivese un gran motivo. Para don Braulio os rapaces nunca estaban sucios. Eles eran o mel da flor da vida, a luz que chorrea o ceo, ó amencer e a lúa nova .

Os nenos comezaron a le-la canción da liña vertical.
Súbome e báixome
E nunca me inclino
A un lado e ó outro
Eu nunca me torzo
E son moi delgada
Coma un fío fino
A non ser que engorde
Con moito touciño.

E despois a canción da liña mixta.
Son unha liña recta
Pero non son quebrada
Tamén son liña curva
Pero non ondulada
E se non son a recta
E se non son a curva
E se non son quebrada
Nin tampouco ondulada

E se dou unha pista
Unha recta, unha curva
Unha curva, unha recta
Entón son...son...son...
Entón serei a mixta.

E así, entre liñas rectas, onduladas, curvas e quebradas, os rapaces tiraban das palabras que saían ó aire coma os doces latidos do corazón dun poeta.

Don Braulio gozaba de ledicia co ritmo dos poemas. Os rapaces emitían incansables as palabras sen levanta-los ollos da páxina; o poema suxeitábaos, suxeitaba aqueles fuxefuxe incansables que sempre se precipitaban coma cataratas infindas nun caudal de vida que corría día e noite sen parar. Pero a xeometría e a poesía continuaban porque ningunha das dúas ten fin. E así, con aquel alimento creativo seguiron cantando á xeometría ata a fin da clase que rematou co poema á liña quebrada e dicía así:

Xogaba e saltaba
A nena bonita
Súa nai protestaba
“non corras meniña”
“Vaste magoar”
“para de xogar”
“séntate, descansa”
“que che vou contar”
“unha adiviñanza”
“A ver xa se a sabes”
“Que ti es moi lista”
“¿Hei dicircha xa?”
“Pois claro mamá”
“É cousa que sobe”
“que sobe cansada”
“baixa descansada”
“se a ves de lado”
“É liña quebrada”
“¿non sabes cal é?”
“É cousa calquera”
“xa o sei, xa o sei”
“é unha escaleira”

As figuras xeométricas pola noite quedaron outra vez soas, igual ca tódalas noites. Aquela vez falaron das grandes catedrais e falaron a gusto coa súa voz xeométrica, das casas de Deus. Dese Deus de todos; tamén das figuras xeométricas. Dese Deus que dentro deses prismas semella máis visible. Onde se lle pode falar e el sempre nos responde con palabras belas.

Nunha gran catedral –comezou a falar un prisma de oito lados- as innumerables capelas e tódalas súas dependencias non poden facernos esquecer toda a xeometría que hai baixo a mesma. Na catedral de Burgos, por exemplo, de estilo gótico perfeccionáronse durante esa corrente artística os coñecementos de debuxo e os mestres posuíron un maior grao tecnolóxico. Comezouse a aplica-lo Teorema de Pitágoras continuamente para consegui-los ángulos rectos que respondían ás medidas de 3, 4 e 5 módulos por lado. O afán de medida desta catedral é modélico, pois crea unha malla que coa súa rixidez non lle resta ningunha gracilidade á construción. Dicía que é xeometría porque o seu deseño é unha circunferencia dividida en doce partes radiais que trazaron os mestres seguindo o costume de toma-la cifra dos doce apóstolos de Cristo.

Desas doce partes tomaron catro en cruz orientados cara a Xerusalén e Roma, é dicir cara ó leste. A estas partes proxectáronlle-los eixes que definían o sentido e a dirección da futura obra. E con liñas lonxitudinais, con intersección de liñas rectas, con circunferencias e diámetros e con tanxentes trazadas nestas circunferencias, construíuse o de-ambulatorio e o espazo onde alberga-lo altar maior na cabeceira.

Definiuse a altura da nave principal, a anchura do cruceiro, as naves laterais, as interiores e a central. Non só son liñas lonxitudinais e transversais, curvas e rectas, tamén hai outras figuras xeométricas coma o rectángulo áureo que se estende desde os pés do templo ata o comezo do cruceiro. Este rectángulo nacido na arquitectura clásica abunda nas catedrais góticas de Toledo, León, Sevilla, Segovia, Lugo, Santiago de Compostela, Mondoñedo... Como vedes estou ó día no tema das catedrais, pois non sería para menos, xa que estou representado no ciborio que precede á zona celestial do templo. O número dos meus lados é moi empregado na miña catedral, pois ata o comezo do prebisterio hai oito cruxías. Igualmente son oito os vértices das estrelas xeradas no teitume pola nervadura das bóvedas.

-Eu tamén estou alí –dixo unha pirámide- conformando os capiteis da fachada principal e somos oito sobre unha base oc-togonal.
-E eu doulle paso ó mundo celestial,ó círculo -dixo un cadrado.

E así todos querían formar parte da catedral de Burgos, rectángulos, cadrados, espirais, pirámides, octógonos, o número tres, o número oito, o número doce, círculos...

-¡Xa está ben! –dixo a esfera-. De todos nós hai nas grandes catedrais. Pero agora supoño que algún máis ha de querer falar e é mellor que comece axiña, pois os rapaces pronto volverán e non poderemos dicir nin chío.

-Infindos son os lugares nos que ó ancho e ó longo deste mundo podemos estar tanto uns coma os outros –dixo un paralelepípedo-. Infinda tamén é a nosa historia e os países onde se nos pode encontrar. Grandes homes pensaron en nós para construír as súas moradas e os seus templos, para adorar os seus deuses e enterrar os seus mortos; nin o home nin a historia nos pode esquecer. Onde estea o home estamos nós acompañándoo en cada intre da súa vida. O rei Salomón usounos con sabedoría. As formas xeométricas estivemos moi felices traballando con el. A súa intelixencia avantaxaba a de tódolos orientais e a de tódolos exipcios. Este Rei, que erixiu un templo para Deus e baixo os seus ditados, converteuse nun gran construtor por excelencia e levantaba as súas obras grazas ó poder que exercía sobre xenios e demoños.

No templo de Salomón maniféstanse as formas cúbicas, a súa planta pódese inscribir nun cadrado. O método que empregou para modula-lo templo é tan antigo coma a arquitectura e seguramente na busca de facilita-la tarefa de deseño partiu das formas básicas: círculos, polígonos, rectángulos, cadrados... Coma creador, Salomón desenvolveu o programa do edificio que Deus lle esixía sen descontrola-lo resultado final. No caso dunha obra de tal envergadura, modulala era vital porque era unha casa para Deus e coa multitude de partes que a compoñían era imposible levala a cabo sen ela. Enormes cilindros eran as columnas do templo rematadas por grandes prismas. Grandes masas xeométricas construídas de ouro, pedra e bronce e adornadas con motivos de flores e animais.

-Estamos moi orgullosas de que deseñadores e artistas nos usen para que logo a humanidade nos admire –dixo unha pirámide-. Dende Imhotep, un arquitecto exipcio que construía pirámides e adornaba os capiteis con mangados de flores de loto, ós arquitectos gregos que desenvolveron as tres ordes de columnas: dórico, xónico e corintio. Estes construíron o primeiro orde segundo a medida do pé dun home e multiplicándoo por
seis. Así mesmo, ca segunda orde seguiuse o principio da anterior, pero dándolle a delicadeza dun corpo de muller.

Fixeron a basa á maneira do calzado e tallaron volutas a un lado e á outro do capitel, imitando ós seus cabelos que caian en bucles á dereita e á esquerda. Con estas dúas columnas, os artistas gregos imitaron a simplicidade espida e a despreocupación do corpo masculino, con unha; e coa outra, a delicadeza, o ornato e as proporcións da muller.

Ca orde do “corintio” represéntase a delicadeza dunha doncela. Pola súa idade é máis fina e pode re-cibir adornos que aumenten á súa beleza natural. Calímaco, un escultor ateniense que tallaba o mármore con grande delicade-za e habilidade, foi o seu creador, baseándose na historia dunha doncela que estaba enterrada nun lugar onde medraban as raí-ces dunha planta de acanto. Sobre a tumba da doncela, a súa ama de cría depositou un canistrel coas pertenzas que máis lle agradaron á rapaza na súa curta vida. Entón a planta de acanto, na primavera, comezou a brotar e a botar tallos e follas que cre-cían á carón da cesta, e ó tropezar cos cantos dun ladrillo que a suxeitaba dobráronse producindo os contornos das volutas.

Desa maneira pasou outra vez a noite. Pola mañá chegaron os rapaces para pasa-lo último día da semana e descansa-lo sábado e o domingo. As figuras xeométricas tamén descansarían. Pero o caudal de vida seguía a correr día e noite polas venas daqueles rapaces e rapazas, sen parar; recibindo a vida desde que nacen cos brazos abertos como reciben á lúa e ó sol. E vivindo neste mundo que a berce do mar mexe, entre lágrimas, suspiros, alegrías e penas; acábase esta historia que sería de nunca acabar.