Cento catro anos e aí está o home, o avó do Saviñao, debaixo da parra da Casa do Grilo, aldea de Pereira, en Santo Vitorio de Ribas do Miño, onde rememorou para min festas, feitos, persoas, terras, cantares e o fraticida episodio no que el partipou, á forza, segundo a saca daqueles fatídicos anos que lle tocaron.
Mercedes-Arxentina e Xesús, da Casa Fernández, de Pacios, foron quenes me deron razón e me encamiñaran a el.
Sentei con Avelino Rodríguez diante da súa casa, na Pereira.
Falamos de case todo, en verbas e en silencios mútuos respectados.
çMirando a Avelino, sen me dar el queixa algunha, nun espazo da abstención de palabras, púxenme a considerar na leva, no recrutamento aquel, nos antecedentes e na posterior barbarie.
Pensei noutro home (este, pequeno home) uniglandular, de expresión monocorde, felón, traidor e homicida. Pequeno home que, con outros conmilites (pequenos homes, tamén) a lume e ferro, apropiándose do nome dun deus menor humanizado e iracundo, e coa anuencia dos que dicían representalo no universo desta terra, impuxo, impuxeron, a morte asasinada (por metralla nas trincheiras, por lei de fuxas na retagarda; con remedo criminolegal, ou sen el). Que infundiu, a sangue derramada, medos atroces e prantos hoxendía inacabados. Que obrigou, sen perdón, nin concesión de ningún tipo, a aceptar a súa nova orde baixo o furor salvaxe das armas. Autor, autores e cómplices (uns por acción e outros por omisión covarde) que provocaron un dos maiores holocaustos inxeridos a grande parte da Iberia, illas incluídas, para, despois, telas sometidas como herdade particular duns poucos, durante tristes, negros e lentísimos longos anos.
Simplificando a meditación, esa grandísima barbaridade foi cometida atribuíndose o amparo dun deus menor, rancoroso e vingativo, que non existe. Responsabilidades teñen, tamén, quenes o unxiron e glorificaron baixo o palio hipócrita. Mácula ten aquel que, tempo andado, sen decreto de obrigado cumprimento inexcusable -de humanos é vivir-, xurou fidelidade ós principios (ós del e os do pequeno home).
Chegado a este punto, recapacitei: Se hoxe existe un xurador, sometido, para a súa medra e entronación, ou se camaleonou coa astucia dun auténtico loubán, ou é un perxuro malicioso irredemible. Tal persoa, se existise, será -ou sería- o rei do disimulo felón, o rei da hábil picardía e o consorte dun dobre engano manifesto. Polo tanto, nada de fiar. Xa digo, se existira.
Mentras eu estaba reflexionando deste xeito, Avelino, coa sabedoría de máis dun século, parecía adeviñar os meus intrincados pensamentos, e, mediosorrindo, con certa tristeza, díxome:
-A xente do común somos como a cantiga da choiva, do paxaro e do rabo na silveira. Non, si? Que che parece?
Quedei sen saber que contestarlle. Nun instante avinme ao recordo.
-A verdade é, que non me cadra ben a segunda parte, o de que, así fai a boa moza... etc.
Avelino, entresorrindo outra vez (nun paraba de entresorrir cando eu falaba) contestoume:
-Se ben o pensas, é cuestión dunha pequena variación. Cavila; a segunda parte, ben aplicada, casa formidable.
Meditei (tiven que meditar, necesariamente). Entón caín na conta da filosofía.
O paxaro cando chove/mete o rabo na silveira
[...]
Pois, si; si, señor. Casa perfectamente.
-Os paxaros de pruma son meus amigos, chegan, abocan nas uveiras e vanse ben contentos a peteiro cheo. Deixoos que coman, que desuven, que farten, que vivan e que entreteñan os meu días de Santo Vitorio. Aquí, debaixo desta parra -sentenciou Avelino- penso e falo conmigo mesmo lembrando herdades, que non preciso, e mirando como pasa o aire por esta miña aldea de Pereira.
Avelino fixo unha pausa, que non interrumpín, mirou a un lonxe de non sei onde, e proseguiu:
-Véñenme a falar e escoito; escoito moito e falo pouco. Sinto que me platican coma se fora un neno; doulles aprecio; fano con respecto e cariño e eu quedo compracido. E aquí estou. Agardo serenísimo a miña hora.
Avelino ergueu unha man algo perguiceira, mais vigorosa, fíxome mirar a un lonxe indefinido, e continuo:
-Naquelas figueiras, ti ollas? Naquelas! -dímoxe, siñalando cara ao inexintente horizonte da aldea de Porto, hoxe cuberta pola auga e a lama do encoro-. Na miña mocidade, naquelas figueiras, pousaban tres merlos e unha bubela (un galo merdeiro) que non sei se sabes -engadiu- que tendo nomes distintos son a mesma ave, idéntico animal, da mesma pruma, raza, costumes e bico. As bubelas (os galos merdeiros, logo) -expricou en paréntese remarcadísimo- eran o meu pracer. Moito me gustaba ollalas: buu,buu;buuu,buuuuu. Si, moito me gusta oilas: buuu, buuu; buuu, buuuuu! Por outros lugares chamanlle, poupas. Parece mentira!, tres nomes diferentes para un mesmo animal de pruma, con isa curupela ergueita na cabeza, o peteiro longo e dobrado...
Asegureille -e é certo- que a min tamén me satisface ollar e escoitar ás popupas, aos galos merdeiros: buu, buu; buu, buu, buuu!
Os dous estivemos de acordo, que aínda sendo de cantar monótono e algo tristeiro e de niño cheirón, é un animal gracioso e belido.
Falamos de que as rulas tamén cantan monorítmico e, sen embargo, alicerzan os ánimos.
Eu díxenlle, que as rulas, rulas, o que se di rulas comas de outrora, non hai. É dicir, rulas coa alegría daquelas de antes...
Avelino concordou conmigo.
-Levas razón. A min tamén me parece que non cantan como antano. Sí, nos tempos da miña nenez e mocidade as rulas, as poupas (os galos merdeiros, para entendérmonos) os merlos, as lavandeiras e os xilgueiros tiñan outro cantar. Eu creo que é como se perderan o aire das razas. Tal coma se as crías, criadas, as nacidas destas, e as que naceron dos ovos destoutras, foran perdendo pouco a pouco a gracia que tiñan e se lles fuxiran os fíos do cumprido primitivo cantar... non sei como dicirllo!
-Entendo, don Avelino, entendo contesteille, para engadir de seguido-. É como se se lles desviara algunha música das cordas da gorxa, da lingua e do peteiro. Vamos, coma se non tiveran prestado atención debidamente, nin a súa natureza, nin a conxeneración.
-Así é, por certo -e concluiu- Talmente coma se ses lles perdera algún xirlo. Non redroban, cantan máis desvaído, con forza miúda.
-Será por falta de centeo -dixen-
-E será! sentenciou Avelino-
Avelino Rodríguez, sen presa, sen temor, con toda tranquiliade, agarda (coma un centinela desarmado) a que chegue o día e a hora ollando ós paxaros, que entran ás uveiras e que el non axouta, deixándo que leven, sen medo, aqueles doces suntentos.
Este home, de centos de sabias paciencias, habita e vive, moi vivo, na súa Casa do Grilo, da Pereira, en Santo Vitorio de Ribas de Miño.
Naquel mes de xuño do 2010 estaba, nin triste, nin ledo. Nin mozo, nin vello. Con algunha idecisión física, mais cunha cabeza enteira, totalmente lúcida e clara.
Vive, sen vivir dos seus recordos. Vive o presente dos paxariños, que triscan nas uvas da súa uveira alta e sostida. Vive o raiar do sol, que cae coador por entre as follas anchas, coma palmas, e que chega a el en faces mornas de quentura vagarosa, de terneza delicada. Bícano na fronte, na face, nas súas máns de home sabio de experiencias, de soños cumpridos e incumpridos. Bicos de sol amigo. Bicos que nacen cada mañá nunha nova mañá, sempre diferente á pasada, e sempre distinta á que virá mencendo. Bicos que se xuntan, reverenciais e amorosos, cos da súa filla, Digna.
Avelino, o avó do Saviñao, ten cento catro anos de sabedoría, de trunfos, de fracasos, de pensamentos, de tradicións, de amores precoces e serodios, e de recordos da súa aldea natal de Porto totalmente anegada polo encoro de Belesar.
Contrasentidos: aldeas de Galicia no oscuro, antes e despois do enchido Belesar, nunha decisión refrendada pola dobre efe dun decreto e pola avaricia e para a maior riqueza doutra efe galega (en Galicia, evidentísimo, tamén nacen sevicias). Hoxendía, aquelas e esta, están soterradas, unhas polo eterno, do eterno -concepto indefinible-; outra, despiezada e diluída nun mercado global, sen nome, nin apelidos, cumprindo o fin principal: dividendos divididos entre moitos, para disimular, e dividendos repartidos entre uns poucos anóminos, que asentan os seus glúteos nun piramidal trono inversor, sen outro linguaxe común, ca o cumún idioma do diñeiro que os une. Forman parte da feudalía contemporánea, señoríos que sustentan e gobernan ós gobernadores do mundo.
A min quédame o momento impagable da tarde de xuño, na Casa Fernández, en Pacios, co agarimo e o bo dicir de Mercedes-Arxentina e de Xesús, e co grandísimo diccionario das súas palabras: rico, auténtico, etnográfico, diverso, e as súas lembranzas á aldea asolagada de Porto.
Quédame o falar de Avelino, da Casa do Grilo, en Pereira, recordos da súa alma, o mapa do seu rostro e das súas mans de home centenario, que está de volta de todo.
Teño un vaso de viño por beber (iso espero) laborado con sabedoría, ancestral produto da Sacra Ribeira.
E outro, grolado a sorbos, acompañados e breves, deleitado con Avelino, Digna, Mercedes-Arxentina, Xesús...e máis. Sentíndome merecedor, sen merecelo, de gozar da vósa compañía e, con vós, das tardes saudosas e únicas de Pacios e Pereira; de Susavila, Taiz, O Troncedo e O Val; das Fontelas, Montegrande e Filgueira; de Regato, A Reboira e Os Corgos; de Amieiros, da Abadía e das Corredoiras. E coa rememorancia da aldea de Porto, perdida. Que eran dezaseis, e non as quince de agora, as que compoñían a parroquia de Santo Vitorio de Ribas do Miño, no Saviñao
Teno en conta, benqueridísimo Avelino.
Tendeo en conta, meus amigos: se por estar aí, en Santo Vitorio, con vós, nesoutro día inconcreto, é preciso que eu vaia, peregrino, ó santuario da Guadalupe, do Monte da Capela, irei, con todo o fervor e a devoción que me seña preciso e posible.
Irei, en promesa, só para poder estar, como daquela; coma entón, nesoutro día inconcreto dun serán de xuño .
Falaremos dos paxaros de pruma. Das aves cantoras e das poñedoras de ovos en niños alleos. Dos cucos. Sí; tamén falaremos dos cucos.
Agardádeme aí.
Espérame, na Pereira, Avelino, por se eu aguanto.
Cando cantou a tribu
(en Santo Vitorio de Ribas do Miño)
Os nenos, as mulleres, os homes; o avó.
...............................................................
Ardura na medra do millo!
Canta a paspallá no fento do trigo.
Ladra o can da Abadía.
Nas toubas os grilos, grilan.
Os anchos carreiros, arden.
Á sombra da videira está El
rexo, laral, alzado,
ergueito coma un lemavi.
Digna, Arxentina, Xesús, eu...
Toda a tribu,
de acó, de aló, ata o río,
en presencia e en distancia.
Calou o can da Abadía,
Calou a paspallá.
Calaron as toubas.
O millo non respira.
Silencio na natureza toda!
Do teito, en bacelos, da vella parra,
caen, rendondas, as doas.
Redondas de zume,
redondas de mel;
de zucre, redondas.
Redondas, a El.
Pingan aos pés de Avelino,
rebentan, e ínzanse multiplicadas,
en música vigorosa.
Xunto á cancela do século
constrúese un coro de harmonías.
O cantar soa en Pereira:
Nunha sóa corda,
nunha sóa voz,
en bocas unísonas,
con rabia tribal.
En melura tenra,
en sangue de asura,
na ferveira quenda
que chega do Val.
En coral de tribu
e acento racial.
Señardade de Porto
(a Avelino, 104 anos; Casa do Grilo, de Pereira,
en Santo Vitorio de Ribas do Miño, O Saviñao)
Porto, afundida, pequena!
Porto da miña nenez!
Aldea beira do río,
veigas que eu laborei.
Espadaina da capela,
campanil de aceiro bo,
sons bonitos, tons primeiros,
badalo de pranto e dor.
Porto, do meu porto, porto;
Porto da miña nación.
Fogar da beira do río,
miña cama e meu xergón.
Lavandeiras voadoras,
poupas de canto dozón,
xilgueiros de niños cairos,
cucos de canto cantor.
Doces morotes silveiros,
cereixas loirando ó sol.
Mocidades, de secretos,
nas hortas dos Pereirós.
Muiños feitos a navalla
en madeira e con cordóns.
Que miudezas, miúdas,
nas quenllas dos ardebois!
Que cantares, e que bicos,
con sabores de avelá!
Que roares de rodeiras,
das redondeiras mazás!
Porto, anegada, pequena,
gloria das miñas mañás!
Hei de prender un enxerto
nun liño de tecelá,
para que afonde, afogada,
toda a miña sernardá.
Que no frío teña frío
quen te mandou sulagar.
Nun para sempre desprezo.
Nun, para sempre, ogallá!
