A bitácora de Cortázar

Un blogue, ou unha bitácora, é -hoxe ninguén o ignora- unha web que recompila textos dun ou varios autores que, ademais, poden ser comentados por quen os lea. No momento do seu nacemento, a mediados do noventa, moitos intuíron as posibilidades literarias que o invento podía ofrecer. Si antes existían páxinas web nas que se recompilaban poemas, relatos, artigos… dos máis variados autores –coñecidos ou non–, os blogues permitían a opción de publicalos en tempo real, cunha inmediatez que apenas ningún outro medio ofrecía, polo menos para o autor anónimo, sendo alcanzables tecnicamente a calquera usuario sen coñecementos previos de linguaxe html. Mais, aínda que houbo exemplos encomiables, a realidade non adoita alcanzar as expectativas xeradas e non todo o xurdido daquel vórtice inicial é hoxe digno de ser lembrado.

No que a contido se refire, a historia literaria está chea de exemplos do mesmo que ofrecen moitos blogues. Vémolo no sentido común das Epístolas de Séneca, no entrañable diletantismo das Meditacións de Marco Aurelio, na vitalidade dos Ensaios de Montaigne, na ollada crítica dos artigos de Larra, na lucidez intelectual da Mínima moralia de Theodor W. Adorno ou na humanidade desbordante dos Retrincos de Castelao. Todos eles, e moitos máis, ben poderían ser considerados, en maior ou menor medida, blogueiros de pro doutro tempo e as obras mencionadas poderían adaptarse ao formato dunha bitácora sen maior problema. Hai, con todo, unha que, por riba delas, destacaría. Refírome a unha obra tan singular e única como La vuelta al día en ochenta mundos (1967), de Julio Cortázar.

Para quen a estas alturas aínda non o coñeza, este libro marabilloso, presentado en dous tomos, é unha miscelánea tecida co espírito lúdico e a liberdade aprendidos do jazz e as vangardas artísticas de comezos do XX. Nel mestúranse textos que van desde a reflexión persoal sobre a arte, a literatura e a vida ao apuntamento crítico apaixonado, pasando por outros xéneros máis “convencionais” como poden ser o relato breve ou o poema. Tamén hai artigos sobre música, como os adicados a Clifford Brown, Carlos Gardel, Louis Armstrong ou Thelonious Monk; e outros –moitas veces os mellores e, en calquera caso, impagabeis– de natureza inclasificable ou, en ocasións, absurda. Entre eles compre destacar un no que describe a Rayuel-ou-matic, máquina deseñada por Juan Esteban Fassio para ler a novela Rayuela. Ademais todo o libro está salpimentado, como ocorre a miúdo cos blogues, cun bo feixe de citas literarias, fotos, debuxos, gravados –de Doré e doutros– e ilustracións das máis variadas orixes. Probablemente esteamos ante unha homenaxe a aquel Opium de Jean Cocteau –outro blogue antes dos blogues– que tanto impresionara ao propio Cortázar e, segundo el mesmo confesou, á falta de uniformidade de El almanaque del mensajero, publicación miscelánea para o medio rural da Arxentina da súa nenez, cheo de receitas de cociña, chistes, poemas, horóscopos, etc...

A creatividade non está no uso dun formato artístico ou outro, senón na capacidade individual para extraer deles todo o máximo rendemento abrindo portas a novas posibilidades. Cervantes non inventou a novela, pero si se valeu dun molde preexistente un tanto obsoleto para darlle outra volta ao xénero. O blogue, literariamente falando, non creou xéneros novos, senón que, achegándolles inmediatez e nun formato diferente -que permite mesturar con naturalidade imaxe e palabra-, máis ben serviu, e serve, para difundir xéneros anteriores: o relato breve, a poesía, o artigo literario de opinión, o diario literario, a novela por entregas… Relendo outra volta o libro de Cortázar, un pregúntase se algunhas correntes modernas, xurdidas ao abeiro da web, achegarán, unha vez superadas as urxencias da moda, algo novo á literatura que non existise xa. A resposta non é doada. Así pois, sirva como peche unha cita de Macedonio Fernández tomada, como non, de Cortázar: “Fuxo de asistir ao final dos meus escritos, polo que antes diso remátoos”.