Penso no país mentres leo 'A terra do adeus' de José Yglesias que acaba de publicar o Consorcio de Santiago en versión de Pepe Sendón e da man de Positivas. Un libro necesario que me reconforta despois dun que me chegou hai pouco tempo e que non
achegaba nada (ou case nada) e que semella un desperdicio de tempo verter á nosa lingua coa cantidade de boas obras que están agardando. Este si.
Yglesias é fillo dun emigrante que sofre avatares sen número cando marcha primeiro a Cuba e posteriormente a Florida. Ten que volver cara atrás para curar enfermidades e acaba retornando á terra para tentalo, de novo, ou entregar o corpo. O fillo, convertido en escritor, vén a Galicia anos despois, nos sesenta. Busca a casa do pai e quere entender que pasou, como foron os seus últimos tempos, coñecer a familia se queda...
Ademais da crónica familiar está a do país. Con reflexións poéticas de fondo porque mentres percorre Galicia di que Rosalía o acompaña, tal como recolle: "Onde queira que vaias en Galicia, Rosalía está contigo: parece que ela creou a súa consciencia e a súa paisaxe. E é sempre unha serea que chama os galegos de volta á casa". Con observacións Hai observacións como cando comenta que ve unha muller, (coma todas as mulleres galegas) cargando na cabeza cunha enorme cesta chea de cousas, sen aparente esforzo, parando a parolar con outra que cargaba unha patela de sardiñas.
A terra do adeus, coma na imaxe de Manuel Ferrol: "Vai -díxolle ela- porque non o vas ver máis -coma a todos os outros-", "Camiñar por Santiago con Claudio aquela tarde de domingo e o día seguinte foi menos unha acción que unha reminiscencia: non estabamos facendo, non estabamos reaccionando, estabamos xa preparándonos para lembrar aquel día (...) pensabamos en como lle contariamos aquilo á xente de volta na casa (...) estabamos compoñendo unha despedida máis doce, coma o mural dunha igrexa sobre a morte ser dor dun santo, no que o principal, os amigos arredor da cama e os querubíns pairando enriba, todos, sorrían beatificamente. (...) Mirabamos todo como por delegación (...) Estar con Claudio era como pasar o tempo cunha árbore. Era incapaz de expresarse e tiña sólidas raíces, e mesmo daba sombra e acougo; murmuraba sobre as cousas que faciamos como cando unha airexa remexe as follas das árbores, e cando Rafael se agarraba ao seu brazo, Claudio recibíao como se fose un paxaro que viñera pousar nel (...) Era unha nostalxia preparada", e a despedida "Os homes aínda miraban e saudaban cos brazos, mais as mulleres cubriran as súas caras coas mans" ou "Non deixaba de mirar para ela, tiña medo de esquecer a súa cara".
Cando o autor, cronista da historia, analiza o comportamento dos seus primos hai momentos nos que escribe: "Ti si que es galego, dixen para min, un home que non ve máis alá do seu nariz ou do seu pequeno negocio. Mais non sabía eu que facer con aquel sentimento e baixei a vista ao hule gastado como se estivese pensando na súa historia." Os familiares mellor situados contáronlle, con toda tranquilidade, que estiveran no "Movimiento" (é dicir, coa Falanxe), non facendo o servizo militar como se podería entender; xustificaron o réxime de Franco e a guerra dende o lado golpista mentres el non quería humillalos explicando o que Orwel, a opinión pública internacional e el mesmo pensaba de todo aquilo. Alguén declara "Xa lle tarda escapar da casa, como a todos os galegos", "Mais Galicia comezara a aprenderme o seu propio código, e se, non podía pensar en nada que dicir, podía asentir e sorrir", "Oh, é certo o que din dos galegos, despois de todo. Son moi arteiros" afirma o autor cando se dá conta de que os primos teñen medo de que viñera reclamar as terras que lle corresponderían polo pai ao que a avoa lle fixera asinar para que pasaran aos sobriños (incluso cando o ingresa no asilo como solteiro), cando sabe o valor que para os galegos ten a terra e o interese en non deixar sen ela aos descendentes, cando descobre que falan da avoa como moi lista porque facía isto mentres recibía os cartos que lle envía a nora dende América e como deixa de contestarlle por medo a ter que facerse cargo tamén dela e dos seus fillos. Renartes: "Soledad quería uns brincos de América e máis tamén quería atopar o seu pai, e eles querían as súas terras e a súa seguridade e tamén nos querían a min, miña irmá e miña nai. Tal vez non tanto, pero abondo." Aí está a desconfianza e a dúbida que percorre o relato, por un lado quérense a morrer e son capaces de todo pero por outro son mesquiños e están buscando os intereses propios, a terra, os brincos...
E remata: "Ás veces, por suposto, aínda cismo, aínda especulo outra vez sobre o pasado que meu primo e mais eu herdamos, e sinto de novo esa dor que me fai pensar que vou tolear. É daquela cando atesouro aquel último adeus coma un talismán: as súas bágoas e as miñas fan que todo estea ben. Nesta terríbel terra de necesidade preciso crer que a bondade humana prevalece."
