Aquel zoqueiro (23)

.../...
Meu pai:

-Eu a vaca cómprocha, no que valla: Moito, se é de clase; e pouco, se resulta de pouco leite, así que terei que levala uns días..., á proba!

Nisto, María Manuela, que sabía ben dos sitios, enseguida atopou unha canada..., ¡e púxose a muxir no Celestino, para facerlle a demostración ao xateiro! Algún dos presentes seguro que se mexou por si da risa que nos entrou, pois o espectáculo era xocoso, ademais de obsceno; ¡pero o caso é que Celestino levantaba a pata para que María Manuela puidese muxilo con comodidade por entre as pernas!

O regateo foi inevitable porque aquela canada, por moito que muxise a patroa, seguía baleira. E así estiveron moito tempo, pois nin María Manuela baixaba no prezo nin o xateiro, meu pai, subía da súa oferta. Estando nestas, presentouse o tío Senén, o Arxentino, ben vestido e de sombreiro, cunha leontina de ouro cruzándolle o chaleque.

-¡Ai, meu Farruquiño, que oportuno chegaches! E parece que vés rico...

-Si, muller, aquí estou, que xa fixen as Américas..., ¡e tardábame por verte!

-¿Como puido ser que te fixeses rico..., co folgazán que eras?

Chuchas, abrazos, e unha xolda indescritible entre tódolos presentes. O xateiro, malograda a operación, apartouse a un lado. E María Manuela, que nin sabía se rir ou chorar, con aquela emoción do retorno do seu home, proseguía, exaltada:

-¡Ai, Farruquiño da alma, que xa non contaba con verte; tantos anos, e despois veu a Guerra, sen cartas túas...! E logo estas veciñas, que chegaron a dicirme que se non escribías era porque botaras por aló nunha concubina...!

O indiano, dándolle ao seu acento americano:

-¡Muller, ti es o meu único amor, que aquí me tes, disposto a morrer nos teus brazos, vítima das túas apertas! ¡Mira para aquí, olla para este fardel, cheíño de moedas, cheíño de ouro...! Pero como non sei mentir, que diso sego sendo o de marras, pois..., que si, que foi certo que vivín cunha muller, cunha viúva, pero non te enfades comigo, que ese foi un traballo coma outro calquera, que bastante é aturar unha vella, que non sabes cando nin canto che vai deixar!

María Manuela, comprensiva e agradecida:

-Meu Farruco, xa que o fixeches por min..., ¡terei que agradecercho! Daquela dáme ese saquiño, que llo vou mostrar ao xateiro..., ¡para que rebente coa envexa!

A vaca, en vista de que non lle facían caso, aló que se foi para unha corte, para deixar nun lugar axeitado a manta e maila colmeira. O xateiro tamén se escapuliu por onde puido, e alí, xunta a nós, diante da lareira, só quedaron aqueles ricachos, ¡dándolle bicos e apertas ao saco da herdanza, ao das, supostas, moedas!
-.-
O agasallo da María de Mirón. Ao outro día, volta á novena de ánimas! Ben que lles rezabamos, ben, pero..., ¿e se precisaban máis? Foi o que me dixo miña avoa para axudarme a vencer a modorra, que era demasiado ruar para min despois de traballar, ou de facer que traballaba, no ripeiro.

¡Para subir ao convento, acotío, nove días seguidos, xa fai falta devoción!

Neste segundo día as ánimas mostráronse agradecidas e deparáronme un bo agasallo por intermedio da María de Mirón. ¡Coido que debe pasar á Historia da nosa bisbarra, á súa historia intra, e non só polo meu agradecemento! Aquela María suave non sería, pero sueva, si, ¡a Deus grazas! Nacera na casa de Mirón do Escouredo, ¡un nome suevo, ao cento por cen! E seu irmán, coidando que máis se espelía se lle daba emancipación, mercou a casiña da señora Panceira, que estaba, ¡antes da Concentración!, da parte de arriba do Escouredo.

Para leva-lo mollo pola vía, cómpre dicir que a Panceira gozaba dese cualificativo en tanto en canto se pasou a vida polas casas de fóra, sachándolles os hortos, chovese ou fixese sol, a cambio dun codeliño de pan duro, ¡e sen dentes, miña pobre! "Roelo non podo, pero vouno chupando!", que era o seu agradecemento cando llo daban. Meu avó contaba que de moza foi máis espigadora cá Rutz aquela da Biblia, e que recorría tódolos pallares, día por noite, facendo mañuzos coas espigas tronzadas e/ou abandonadas; metíaos no seu alboio, e despois, ao longo do ano, debullaba, ¡á man!, para cambia-la gra ás veciñas do lugar, graos por fariña moída. Ela mesma amasaba e roxaba o seu forniño, pero cunha colleita tan dosificada éralle inevitable saír de sacha aos hortos da veciñanza.

Instalada María no alboio da señora "Panceira", ¡que Rutz sexa con ela!, a diferenza da súa antecesora, esta especializouse en gardar ovellas, actividade que non lle impedía soutar os sete soutares, fosen landras ou castañas, que as moía á man, cunhas pedriñas, de ben secas, e dicíase que as papaba en papas, co leite das súas ovellas. No intre en que pasamos polo seu curral berrounos desde o seu ventanuco:

-Á volta parade aquí, que teño un regalo para o Pepiño...

-Muller, nada tes que regalarnos, que todo che fai falta, ¡e xa che chegase...!

Desculpouse miña madriña, pero ela insistiu, así que non quixo desairala, pois desairar a un pobre é un pecado dos grandes. Pola miña parte, agradecido tamén, pero á vez molesto porque aquilo de "Pepiño" nunca me gustou, por afectuoso que soase, que a min bautizáranme de Xosé María, así que, por cativo que fose, o meu nome era meu, ¡a única cousa realmente miña! O vulgo dicíalle, referíndose á María, "Esa toia de Mirón", pero no meu pensamento e na miña expresión sempre foi "A señora María de Mirón". Ela, que seguramente non era tan "toia" como a facían, sempre se mostraba afectuosa comigo, e de aí viría aquela xenerosidade súa do regalo prometido.

-Esta pobre muller é tan boa e tan simple que é capaz de regalarche un año, e nese caso non a podes decepcionar, que xa llo teremos en conta, que algo lle poderemos dar nós que compense a súa doazón. ¿Entendíchelo?

Por suposto que o entendera, e eu estaba na mesma intención, que camiño da novena das ánimas non era cousa de andar con egoísmos nin demais malicias. ¡Xa, xa! Aínda ben non pasamos as casarías do Escouredo cando se me veu á imaxinación a malicia daquela escena que contaban do Día do Santo, do ano anterior. Fora o primeiro día da festa, que sempre se volvía para as casas con noite pecha, para cear todos xuntos, e os mozos volver á verbena, ¡salvo que pagasen o real da cama! Á toia acompañáraa o Ovidio da Porteira, supoño que por entón aínda solteiro. E nada máis pasar a ponte de Ribón, alí nun souto escuro coma a boca do lobo, que confinaba co camiño da Misa...

Contaban que Ovidio fixera equivocarse de carreiro á María, apartándose uns metros da corredoira normal, habitual..., ¡para xogar á lebre escura! Os informantes deran toda clase de detalles: que por ir detrás da parella, decatáronse do extravío...; que a noite era escura...; que había unha parede que lles facilitou un acercamento discreto... En definitiva, que despois da xogada, Ovidio botou a correr, subíndose os calzóns, mentres a pobre da María lle berraba aquilo de: "Ai, Ovidio, e será para ben?".

Para ilustrar aos cativos tamén era un experto aquel Balbino, un sobriño da María, un carpinteiro que volvera medio podre da guerra, ¡e non precisamente de carpintear, e iso que dicía que o tiveran dándolle ao cepillo! Conservaba, e mostrábanos aos cativos, unhas fotos dunhas rapazas lixeiras de roupa, das que aseguraba que foran as súas "madriñas de guerra". ¡Miñas pobres, que ata se quedaron sen roupa, "para mercarlle os seus agasallos"! ¡Iso dicía el!

Co Ovidio, milagrosamente, non pasou nada, que á vista estaba, pero aquel nome quedoume proscrito, polo menos en tanto en canto non lin uns poemas substanciosos, morais, doutro Ovidio, que por certo non se parecían en nada aos falares daquel matón que alternaba pola parroquia.

Casualmente, ¡e xa ían moitas!, alí en Ribón cruzou o camiño, saltando unha parede, mesmo diante nosa, e nin con iso un simple, ¡Ola!, o Cesteiro da Nogueira, que seguramente andaba buscando materia prima. O único que comentou miña madriña foi ben expresivo:

-O que fai un cesto fai un cento..., se lle dan bringas e tempo!

-¿É unha adiviña ou un refrán, que nunca tal oín?

-Meniño, xa me parecía que ese rapaz non ten no plantío da súa casa nin a metade do material que precisa para tantos ataños como leva ás feiras...

Na miña absoluta inocencia:

-¡Andará ás troitas, por aquí, no Ribón, e como aínda choveu pouco, igual as pilla coa man.

-¡Se non conservas a túa inocencia, que Deus te pille confesado!

Ao Pombal saíronnos os cans, pero a madriña quedouse queda, e de seguida se aburriron do seu ladrar.

-¡Non son da Falange, que ladran pouco...! –Susurrou.

Quedei sen resposta porque nin sequera cheguei a preguntar, pois naquel intre soaron as campás dando o último aviso da novena, así que a madriña acelerou os seus andares, e non era cousa de entretela coas miñas impertinencias.

¡Á volta, o regalo! Pero non, non era un año, senón dous..., ¡dous xoguetes! Díxonos María:

-Atopeinos aí arriba, no Zarro Novo, e tróuxenos no mantelo pensando en darllos ao Pepiño, tan pronto o vise, que se me fai que é moi listo, ¡e tódolos listos son argalleiros!

Démoslle as grazas, por suposto, pero a cousa deixounos intrigados. A avoa tamén recolleu no seu mantelo aquelas dúas cousas metálicas, que non eran pelotas porque non eran redondas, e logo que tiñan unha especie de gancho, como para colgalas:

-Meu neno, como non sabemos para que serven, nin que se fai con estas cousas, vouchas levar eu, así, co mantelo recollido, e se teu padriño non entende estes aparellos, o Zoqueiro se cadra si, ¡co argalleiro e co mañoso que é!

Aqueles ¿xoguetes?, o que é perder non os perdemos, pero a min duráronme pouco pois nada máis chegar ao noso pendello a madriña empezou a soltar da súa cintura o mantelo para ensinarllos ao Zoqueiro. ¡Raios do ceo, pois o tío Xosé, sen dicir palabra, tirou a ferramenta que estaba usando e botou cadansúa man aos artefactos.

-Señora, tráiame un cesto, de présa!

Seguidamente pousou, colocou, amodo, aquelas argalladas no cesto, e díxonos:

-Avisade de inmediato ao patrón, e que veña cunha aixada...!

Cando apareceu meu padriño coa ferramenta requirida:

-¡Ai tocaio, tocaio, que cerca tiveches da morte, asemade, á túa muller e mailo neto!

Meu avó decatouse de que ía o conto, ao instante, nada más ver aqueles ¿xoguetes?, e díxolle ao Zoqueiro:

-Vén tras miña, pero máis engorde que se levases un cesto de ovos para a feira de Mosteiro. Salvo que sexas doutra opinión, entendo que isto debe quedar entre nós, pois dicirllo á Garda Civil só nos pode traer desconfianzas, e se cadra unha malleira para que lles digamos unha mentira acerca destas bombas...

-E ata terás razón, que esta verdade é tan incrible que ninguén a vai crer.

Despois, dirixíndose á avoa:

-Vostede convenza no neno para que peche a boca, que á volta deste recadiño xa lles explicaremos a parte divertida. ¡Daquela, abur!

Pero de "abur", nada, que aquilo de quedarme sen os xoguetes da María non me cocía no corpo, así que, dicíndolle á madriña que ía facer "de cuerpo", no horto de Tras da Caseta, funos seguindo, de lonxe, ao caladiño, para que non me descubrisen se miraban para atrás, pero non o fixeron. De chegados á Regueira de Maxide, alí nun barranco, meu padriño cavou unha especie de sepultura, aínda máis fonda cás que facía Afonso, o enterrador de Montecubeiro. O Zoqueiro depositou aló abaixo os dous xoguetes, as dúas argalladas, e colleu a aixada para darlles abundante terra aos "cadáveres"; foi nese momento cando me deixei ver, que por certo non se escandalizaron nin me roñaron. A explicación deuma o tío Xosé:

-Rapaz, tivestes a vida colgada dun fío, e seguramente lla debes ao mantelo de túa madriña... Isto que acabamos en enterrar son dúas bombas de man, piñas, que tamén se lles chama así, que tanto as puideron abandonar no monte os fuxidos coma os gardas ou os falanxistas; vese que alguén as puxo no chan para telas cerca e lanzalas no seu momento contra un inimigo próximo, pero algo imprevisto debeu pasar para que botase a correr sen darlle tempo a recoller estas bombas de man, estas armas tan perigosas. De seguro que pensaba volver, pero nisto atopounas esa María do Escouredo... Maldita guerra, que nola trouxeron ata a propia cociña; pero agora imos ao práctico: ¿Fixeches a primeira comuñón?

-¡Si, tío; descantiá!

-Daquela tes que xurarnos por Deus bendito que disto, deste sitio, non dirás nin media palabra, nin sequera á túa madriña, que é un secreto de homes, de nolos tres... Estas bombas, de enterradas, así de fondas, e máxime neste barranco húmido, á volta de vinte ou de trinta anos estarán podres por culpa da ferruxe, co cal non farán dano a ninguén..., ¡salvo que metan unha estrada por este barranco, pero iso non se lle ocorre nin ao tolo do Pacio!

De volta á casa explicáronlle a miña madriña todo o relativo ás "piñas", excepto o lugar do seu soterramento.

-¿Así que eran bombas..., da guerra? ¡Foi un milagre...!

-¡Si, señora, e vostede e mailo cativo, con esa María, tres anxos, que se tal non fosen, arestora esa novena das ánimas iría por vostedes; por vostedes! A ver, xa que é un anxo, rece un anaco.
.../...